فرارو بامداد فردا یکشنبه 6 مهر 1404، تحریم های بین المللی ایران در شورای امنیت بار دیگر باز خواهد گشت. روند 10 ساله پس از برجام با فراز و نشیب های فراوان به پایان رسید و نقطه ای بر آن گذاشته شد. در این شرایط، صحبت های سه مقام ارشد کشور درباره علت دچار شدن به این وضعیت و همچنین آینده نقش آفرینی عرصه دیپلماسی در پرونده امنیتی ایران، جالب توجه است. حالا بار دیگر این سوال اما با فعل گذشته مطرح می شود: آمریکا کدخدای اروپا بود؟

به گزارش فرارو، این جمله و مفهوم توسط حسن روحانی 12 سال پیش به صورت گسترده وارد ادبیات سیاسی ایران شد. حالا که برجام رسماً به پایان رسید، صحبت های مسعود پزشکیان، سیدعباس عراقچی و علی لاریجانی در خصوص قدرت بازیگری آمریکا در نقش آفرینی منفی علیه ایران در پرونده های مختلف جالب توجه است. نکته این که حتی اگر تمام طرف های مذاکره ایران در پرونده هسته ای به موضوع تمدید قطعنامه 2231 رای می دادند، آمریکا می توانست آن را وتو کند چون نظری متفاوت دارد که تعیین کننده است.

مسعود پزشکیان پیش از ترک نیویورک به مقصد تهران، در گفتگویی اظهار داشت: با طرف های اروپایی به نتیجه رسیدیم اما نگاه آمریکا چیز دیگری است و طبیعی است که درخصوص مکانیسم پس گشت به تفاهمی نرسیدیم چرا که درخواست آمریکایی ها غیرقابل قبول است و می خواهند تمام اورانیوم غنی شده خود را به آنها بدهیم و در عوض آنها به ما سه ماه فرصت بدهند که به هیچ وجه قابل قبول نیست. آنها چند ماه دیگر درخواست دیگری مطرح و خواهند گفت که می خواهیم اسنپ بک را آغاز کنیم. اگر قرار باشد، بین خواسته غیرمنطقی آنها و اسنپ بک یکی را انتخاب کنیم، آن اسنپ بک خواهد بود که با وجود آن نیز تمام مشکلات خود را حل خواهیم کرد.

عباس عراقچی در دو سخنرانی به نقش آفرینی آمریکا اشاره کرد. او طی سخنرانی خود در شورای امنیت، به مرور شرایط پس از خروج آمریکا از برجام در سال 2018 پرداخت اما یک بند از سخنرانی او مهم تر از بخش های دیگر بود: در اینجا، در نیویورک، ایران بار دیگر پیشنهادهای سازنده ای برای جلوگیری از یک بحران غیرضروری و قابل اجتناب ارائه داد. اما همه این پیشنهادها نادیده گرفته شدند. کشورهای اروپایی و ایالات متحده با سوءنیت عمل کردند و در حالی که ادعای حمایت از دیپلماسی داشتند، عملاً آن را مسدود کردند. متأسفانه، کشورهای اروپایی به جای استفاده از اختیار مستقل خود، تابع امیال واشنگتن شدند. نفی مداوم ابتکارات از سوی ایالات متحده برای باز نگه داشتن پنجره دیپلماسی، بار دیگر نشان داد که مذاکره با ایالات متحده به هیچ نتیجه ای جز بن بست منجر نمی شود، همان طور که رهبر انقلاب ایران نیز اعلام کرده اند.

وزیر امور خارجه همچنین در کنفرانس خبری خود پس از رد قطعنامه پیشنهادی روسیه و چین در شورای امنیت نیز گفت: پیش نویس ارائه شده از سوی چین و روسیه برای دادن فرصتی دوباره به دیپلماسی رأی گیری کرد. شورا این پیش نویس قطعنامه تحت فشار ایالات متحده، رد کرد. این دومین بار در یک هفته است که دیپلماسی مسدود می شود.

در نهایت نیز باید به مصاحبه اخیر علی لاریجانی با شبکه پی بی اس آمریکا اشاره کرد که نکاتی میان سطور خود داشت. این بخش ها از مصاحبه لاریجانی جالب توجه است: اولین پیشنهاد اروپا این بود که اگر ایران با آژانس توافق کند، اسنپ بک را پس می گیریم. ایران با ملاحظاتی این پیشنهاد را قبول کرد اما حرف شان را عوض کردند ، طرح روسیه، تأخیر در اجرای اسنپ بک به مدت 6 ماه بود، ایران قبول کرد، اما اروپا قبول نکرد ، اروپا طرح دیگری داد که بعد از موافقت با آژانس، با آمریکا نیز مذاکره شود، ایران پذیرفت با آمریکا در قالب 1+5 نیز مذاکره کند اما بعداً حرف های دیگری زدند. او همچنین خبر داد که پیشنهاد جدید طرف مقابل در ایران تحت بررسی ست.

صحبت های مقامات ایران زمانی تکمیل می شود که چند هفته در زمان عقب برویم و استقبال رسمی آمریکا از بازگشت قطعنامه های ایران در شورای امنیت و همچنین اخباری مبنی بر فشار مارکو روبیو به سیاستمداران اروپایی برای فعالسازی این سازوکار را مرور کنیم. روبیو پس از اقدام کشورهای اروپایی در ابتدای شهریورماه طی بیانیه ای رسمی اعلام کرد: تروییکای اروپایی فرایندی را برای بازگرداندن تحریم های سازمان ملل علیه ایران آغاز کردند. این اقدام پاسخ مستقیمی به نقض مداوم تعهدات هسته ای ایران است. ایالات متحده از تصمیم تروییکا حمایت می کند و از ایران می خواهد وارد مذاکرات دیپلماتیک جدی شود. هر چه عقب تر برویم، اظهارنظرهای زیادی از مقامات کشورمان درباره ناتوانی کشورهای اروپایی برای عمل مستقل از آمریکا وجود دارد.

به طور دقیق مشخص نیست که چه روندی از فردا که ایران بار دیگر تحت تحریم های بین المللی شورای امنیت سازمان ملل قرار دارد، طی خواهد شد. به طور مشخص، مقامات کشورمان بارها به صورت رسمی و غیررسمی اعلام کردند که آمریکا تمایلی به مذاکره هسته ای ندارد. لاریجانی نیز در گفتگو با پی بی اس به این مسئله اشاره کرد که ایران آمادگی خود برای مذاکره با آمریکا را اعلام کرده اما این مذاکره به دلایلی شکل نگرفته است.

با توجه به بمباران تجهیزات و تاسیسات هسته ای ایران توسط ایالات متحده، نکته جالب توجه در اخبار این است که ذخایر اورانیوم به موضوع پیشنهادهای مذاکراتی تبدیل شده است. از سوی دیگر این موضوع علنی شده که اروپایی ها و احتمالاً آمریکایی ها دست روی موضوع موشک های ایران گذاشته اند چرا که موضوع منطقه نیز پس از 7 اکتبر دستخوش تغییرات زیادی شد. روز چهارشنبه استیو ویتکاف، مذاکره کننده آمریکا در گفتگوهای غیرمستقیم 1404 از تمایل این کشور برای مذاکره با ایران خبر داد و امروز نیز مصاحبه ای از مسعود پزشکیان با ان بی سی منتشر شد که در آن از رایزنی تلفنی عراقچی و ویتکاف در جریان مجمع عمومی سازمان ملل صحبت می کند. با مجموعه این اوصاف، جنگی که پشت سر گذاشته شد و شرایطی که امروز وجود دارد، مشخص نیست که روند دیپلماسی به چه سمتی خواهد رفت.

قصه آمریکا و کدخدا بودن آن برای اروپایی ها برای نخستین بار به صورت جدی در مناظرات و مبارزات انتخاباتی 1392 از سوی حسن روحانی مطرح شد. او اردیبهشت 92 در جمع دانشجویان شریف با بیان این که بیان این که به نظر من مذاکره با آمریکا راحت تر از مذاکره با اروپا است گفته بود: بسیاری از اروپایی ها آقا اجازه می خواهند اما آمریکایی ها به قول معروف کدخدا هستند پس اگر با کدخدا ببندیم راحت تر هستیم تا اینکه به سراغ یک مقام پایین تر برویم. او همین جمله را در سومین مناظره انتخاباتی سال 92 نیز در پاسخ به کنایه غلامعلی حداد عادل که گفته بود در تبلیغات آقای روحانی آمده بود باید با کدخدا کنار بیاییم. اگر منظور از کدخدا آمریکاست یعنی ما رعیت این کشور هستیم؟ اظهار داشت: از من پرسیده بودند که مذاکره با آمریکا راحت تر است یا مذاکره با اروپا؟ من گفتم مذاکره با آمریکا راحت تر از اروپاست چون اروپایی ها یک کدخدا دارند که مرتب باید بروند اجازه بگیرند، برویم با همان کدخدای آن ها مذاکره کنیم راحت تر است. این جملات من هست، نوارش هم وجود دارد.

فلسفه این سخنان که چند وقت یکبار داغ می شود، در نهایت مردادماه امسال به صورت تفصیلی از سوی رسانه دفتر روحانی منتشر شد که اشاره ای به مذاکرات ایران و اروپا در سال های 1382 تا 1384 زیر نظر روحانی داشت. این توضیحات 30 مرداد منتشر شد در حالی که تصویر رهبران اروپایی مقابل ترامپ در دفتر کارش، بحث های رسانه ای زیادی به وجود آورد.

در بخشی از این مطلب آمده بود: در اسفند 1383، روحانی در مقام دبیر شورای عالی امنیت ملی به پاریس و برلین سفر می کند؛ در کاخ الیزه به دیدار ژاک شیراک می رود و در برلین، گرهارد شرودر، صدراعظم وقت آلمان را ملاقات می کند. صدراعظم آلمان درخواست تداوم مذاکرات را دارد و می گوید: مذاکرات باید ادامه پیدا کند. ما سه کشور هم باید در مورد پیشنهادهای شما صحبت کنیم. اگر من به تنهایی یکی را انتخاب کنم، کار حرفه ای نکرده ام. با شیراک هم صحبت کرده ام و از مذاکرات شما با شیراک مطلع هستم.

اما در ادامه، شرودر سخن اصلی اش را در میان می گذارد: مشکل این نیست که ما و شما یکدیگر را مجاب کنیم، دیگرانی (آمریکا) هم هستند که باید مجاب شوند و اینجا برای روحانی کاملاً آشکار می شود که اروپا بدون امریکا، اذن و اراده حل مسأله را ندارد و بی درنگ به شرودر پاسخ می دهد که این حرف بدان معناست که مذاکرات ما با اروپا در غیاب امریکا، بی فایده است. در پایان هم روحانی به هیأت همراهش می گوید: ظاهراً باید با رییس اینها مذاکره کنیم.