فرارو- موشک های قاره پیما (Intercontinental Ballistic Missiles یا ICBMها) یکی از پیچیده ترین و مرگبارترین سلاح های دوران مدرن هستند که عمدتاً با مفهوم بازدارندگی هسته ای گره خورده اند.

به گزارش فرارو، این موشک ها نه تنها نماد قدرت نظامی هستند، بلکه نقش کلیدی در توازن قدرت جهانی ایفا می کنند. در ادامه، به بررسی جامع و مستند این موضوع می پردازیم، با تمرکز بر تعریف، کاربردها، کارایی، کشورهای مالک و اهمیت استراتژیک آن ها.

موشک قاره پیما یک موشک بالستیک است که بردی بیش از 5500 کیلومتر دارد و عمدتاً برای حمل کلاهک های هسته ای طراحی شده است. طبق تعریف سازمان ملل و منابع نظامی، ICBMها بخشی از موشک های بالستیک استراتژیک هستند که مسیر پروازی آن ها به صورت قوسی (پارابولیک) است و می تواند تا ارتفاع 1200 کیلومتر در جو بالا برود. این موشک ها معمولاً سه مرحله سوخت رسانی مایع یا جامد دارند و سرعت نهایی آن ها به بیش از 7 کیلومتر بر ثانیه (ماخ 23) می رسد، که امکان عبور از اتمسفر و رسیدن به اهداف قاره ای را فراهم می کند.

از نظر فنی، ICBMها می توانند کلاهک های چندگانه (MIRV) حمل کنند، یعنی چندین کلاهک مستقل که هر کدام به هدف جداگانه ای اصابت می کنند. برای مثال، موشک Minuteman III آمریکا، که از دهه 1970 عملیاتی است، بردی بیش از 13000 کیلومتر دارد و دقت آن (CEP یا شعاع خطای دایره ای) به کمتر از 100 متر رسیده است. این مشخصات بر اساس استانداردهای ناتو و گزارش های پنتاگون تعریف شده و ICBMها را از موشک های میان برد (IRBM) یا کوتاه برد متمایز می کند. توسعه اولیه آن ها در دوران جنگ سرد، با موشک هایی مانند Atlas آمریکا (1959) و R-7 شوروی آغاز شد.

کاربرد اصلی ICBMها، حمل کلاهک های هسته ای به اهداف دوربرد است، اما فراتر از حمله مستقیم، نقش بازدارنده و استراتژیک دارند. در ساختار جنگ افزارهای هسته ای (ترکیب زیردریایی ها، بمب افکن ها و موشک های زمینی)، ICBMها به عنوان "ستون فقرات" عمل می کنند و امکان پاسخ سریع (در عرض 30 دقیقه) به تهدیدات را فراهم می آورند. آن ها برای هدف گیری شهرها، پایگاه های نظامی یا زیرساخت های حیاتی طراحی شده اند و در دوران اولیه، به دلیل دقت پایین، فقط برای حملات گسترده به اهداف بزرگ مانند شهرها مناسب بودند.

علاوه بر جنبه نظامی، ICBMها در تحقیقات فضایی نیز کاربرد داشته اند؛ برای مثال، موشک های شوروی R-7 برای پرتاب اسپوتنیک استفاده شد. امروزه، شرکت هایی مانند Lockheed Martin و Northrop Grumman بر توسعه ICBMهای پیشرفته مانند Sentinel تمرکز دارند که قابلیت حمل کلاهک های متعارف یا حتی ماهواره های جاسوسی را نیز دارند. با این حال، کاربرد غالب آن ها بازدارندگی است، نه استفاده عملی در درگیری ها، زیرا هر پرتاب می تواند به جنگ هسته ای تمام عیار منجر شود.

در جنگ های مدرن، ICBMها بیشتر به عنوان ابزار بازدارندگی عمل می کنند تا سلاح تهاجمی، زیرا استفاده از آن ها می تواند به نابودی متقابل منجر شود. دقت آن ها با فناوری های هدایت اینرسی، GPS و ستاره شناسی به سطح بالایی رسیده (کمتر از 50 متر در مدل های جدید)، که آن ها را برای هدف گیری دقیق پایگاه های دشمن مؤثر می سازد. با این حال، آسیب پذیری به سیستم های دفاع موشکی مانند THAAD آمریکا یا S-500 روسیه، یکی از محدودیت های اصلی است؛ برای مثال، رهگیری ICBMها با موفقیت 80-90 درصدی ممکن است، اما هزینه هر رهگیر میلیون ها دلار است.

در سناریوهای واقعی، ICBMها نقش "جذب کننده حملات" را ایفا می کنند: وجود 400 سیلوی Minuteman III در آمریکا، دشمن را وادار به هدر دادن صدها کلاهک برای نابودی آن ها می کند، که منابع هسته ای را کاهش می دهد. گزارش های کارنگی و آتلانتیک کانسیل نشان می دهد که در جنگ های متعارف مانند اوکراین یا خاورمیانه، ICBMها عملاً استفاده نشده اند، زیرا برد و قدرت آن ها برای درگیری های محلی بیش از حد است. در عوض، کارایی آن ها در جلوگیری از تشدید تنش ها نهفته است، هرچند منتقدان مانند UCS آن ها را به دلیل ریسک پرتاب تصادفی همچون "بمب ساعتی" می دانند.

تا سال 2025، تنها 8 کشور به طور رسمی یا ادعایی به ICBMهای عملیاتی مجهز هستند، که این فهرست بر اساس گزارش های SIPRI، Arms Control Association و ویکی پدیا گردآوری شده است. ایالات متحده با حدود 400 موشک Minuteman III و برنامه Sentinel (جایگزین تا 2030)، روسیه با بیش از 300 موشک مانند RS-24 Yars و Sarmat، و چین با حدود 350 سیلوی جدید DF-41، پیشتازان هستند. فرانسه و بریتانیا هر کدام حدود 50 موشک M51 و Trident II (از زیردریایی ها قابل پرتاب) دارند.

هند با Agni-V (برد 8000 کیلومتر) به تازگی به جمع پیوسته، در حالی که اسراییل (با Jericho III) و کره شمالی (با Hwasong-17) به صورت غیررسمی ادعای مالکیت می کنند. این کشورها حدود 90% زرادخانه هسته ای جهانی را کنترل می کنند، و گسترش چین (از 100 به 350 ICBM تا 2025) نگرانی های جدیدی ایجاد کرده است. همچنین کشورهای دیگری مانند ایران یا پاکستان به نظر می رسد که در تلاش برای رسیدن به این فناوری نظامی هستند.

اغلب داشتن ICBMها نشانه دستیابی به "قدرت هسته ای استراتژیک" است و بخشی از دکترین بازدارندگی را هسته ای را تشکیل می دهد، اما الزاما چنین چیزی نیست. موشک های قاره پیما اگرچه تاکنون فقط برای حمل کلاهک های هسته ای درنظرگرفته شده اند اما به عنوان سلاح متعارف هم قابل استفاده هستند. از لحاظ نظامی داشتن چنین موشک های با قدرت تخریبی بالا و برد بسیار بلند، ثبات استراتژیک را تضمین می کنند.

با این همه برخی کارشناسان نیز می گویند از دوران جنگ سرد تاکنون، هیچ ICBMی در جنگ واقعی شلیک نشده است بنابراین مالکیت چنین سلاحی نه می تواند قدرت و ثبات نظامی را تضمین کند و نه به طور کلی از لحاظ اقتصادی توسعه آنها به صرفه است.