فرارو ریسک نوآک، خبرنگار بخش بین الملل روزنامه واشنگتن پست

به نقل از روزنامه واشنگتن پست، توافق جدید دفاع مشترک میان عربستان سعودی و پاکستان، که پس از حمله اسراییل در قطر در ماه جاری امضا شد، نشان می دهد که افزایش نارضایتی از ایالات متحده در حال بازترسیم ترتیبات امنیتی جهانی است.

عربستان سعودی، میزبان مقدس ترین اماکن اسلامی و پاکستان ، تنها کشور مسلمان دارای سلاح هسته ای توافق کرده اند که هرگونه اقدام تهاجمی علیه یکی از آن ها، حمله ای علیه هر دو تلقی شود. اما بیش از یک هفته پس از امضای این توافق در 17 سپتامبر، همچنان پرسشی کلیدی بی پاسخ مانده است: آیا این پیمان، حمایت زرادخانه هسته ای پاکستان را نیز برای ریاض تضمین می کند یا خیر؟

خواجه آصف، وزیر دفاع پاکستان، هفته گذشته در گفت وگویی تأکید کرد: هیچ کس نباید نسبت به آنچه ما در اختیار داریم و ظرفیت هایی که طبق این پیمان در دسترس آن ها خواهد بود تردید کند. این اظهارات به سرعت به عنوان نشانه ای تعبیر شد که عربستان سعودی اکنون زیر چتر بازدارندگی هسته ای اسلام آباد قرار گرفته است. با این حال، آصف در گفت وگویی دیگر با خبرگزاری رویترز لحن خود را تعدیل کرد و صراحتاً گفت که سلاح های هسته ای در دستور کار این پیمان نیست ؛ عقب نشینی ای که پرسش ها درباره ابعاد واقعی این توافق را دوچندان کرد.

علی شهابی، بازرگان سعودی نزدیک به خاندان سلطنتی، در گفت وگو با روزنامه واشنگتن پست اعلام کرد که از بازدارندگی ناشی از قرار گرفتن زیر چتر هسته ای پاکستان استقبال می کند. در همین حال، در شماری از کانال های یوتیوب پاکستانی، مجریان با شور و شعف جشن گرفتند که کشورشان اکنون قادر است از شهرهای مقدس مکه و مدینه به هر قیمتی دفاع کند.

با این وجود، وزارت دفاع پاکستان و مقام های سعودی به درخواست ها برای اظهارنظر رسمی پاسخی ندادند. کارشناسان معتقدند حتی اگر این توافق شامل سلاح های هسته ای نباشد، باز هم می تواند آغازگر تحولی مهم در معادلات امنیتی خلیج فارس باشد؛ منطقه ای که ایالات متحده سال ها نقش اصلی تضمین کننده امنیت آن را برعهده داشته است. پایگاه های نظامی آمریکا در سراسر خلیج فارس تاکنون به عنوان ستون بازدارندگی در برابر تهدیدهای ایران، عراق و دیگر کشورها عمل کرده و جای پای راهبردی واشنگتن را در خاورمیانه تثبیت کرده اند.

عربستان سعودی و دیگر متحدان خلیج فارس تا مدت ها بر این باور بودند که روابط نزدیکشان با ایالات متحده، آن ها را از حملاتی مشابه حمله 9 سپتامبر اسراییل به رهبران حماس در دوحه مصون نگاه می دارد. اما این محاسبه اکنون به وضوح در حال تغییر است. سلمان بشیر، وزیر خارجه پیشین پاکستان، در اظهاراتی تأکید کرد: احساس ناامیدی نسبت به تضمین های امنیتی آمریکا وجود دارد. در همین راستا، مشاهد حسین سید، رییس پیشین کمیته دفاعی مجلس سنای پاکستان، نیز گفت: به نظر می رسد الگوی امنیتی جدیدی در منطقه در حال شکل گیری است که حول محور کشورهای جنوب جهانی متمرکز است.

پاکستان و عربستان سعودی هر دو با احتیاط به جاه طلبی های نظامی اسراییل می نگرند. برآورد فدراسیون دانشمندان آمریکایی نشان می دهد که اسراییل در سال 2021 حدود 90 کلاهک هسته ای در اختیار داشته است، هرچند این رژیم هرگز برنامه هسته ای خود را به طور رسمی تأیید نکرده است. اسفندیار میر، تحلیلگر مسائل جنوب آسیا در اندیشکدهٔ استیمسون، با تردید دربارهٔ لزوم پرداختن به موضوع چتر هسته ای گفت: من نمی بینم چه کسی ممکن است عربستان را با حمله هسته ای تهدید کند. به نظر می رسد دولت پاکستان ترجیح می دهد مباحث را از محور سلاح های هسته ای دور کند و بر بخش های عملیِ دیگرِ توافق تمرکز نماید.

یک مقام ارشد پاکستانی نیز ابعاد این پرونده را بزرگ نمایی خواند و تأکید کرد: اگر بخواهیم بر پایهٔ فرضیات صحبت کنیم، می توانیم همان قدر دربارهٔ برخورد یک شهاب سنگ به زمین و نابود کردن همه چیز هم حرف بزنیم. او تاکید کرد که برنامهٔ هسته ای پاکستان هرگز دارای انگیزهٔ ایدئولوژیک نبوده و نخواهد بود.

به گفته یکی از مقام های پاکستانی، این پیمان امنیتی مدتی بود که در دست بررسی قرار داشت، اما حمله اسراییل به قطر، کشوری که میزبان رهبران حماس است و به توصیه واشنگتن نقشی کلیدی در مذاکرات آتش بس غزه ایفا می کند به گفت وگوها فوریتی تازه بخشید. علی شهابی، بازرگان سعودی که مواضعش اغلب بازتاب دهنده خط رسمی پادشاهی تلقی می شود، نیز تصریح کرد: احساس می شد اسراییل از کنترل خارج شده و آمریکا توان مهار آن را ندارد. او تأکید کرد که توافق جدید با پاکستان روابط نظامی عربستان را متنوع می کند.

شراکت نظامی عربستان و پاکستان به دهه 1960 بازمی گردد؛ زمانی که افسران پاکستانی وظیفه آموزش و مشاوره به ارتش سعودی را بر عهده داشتند. این همکاری در دهه های بعد به طور چشمگیری گسترش یافت و امروز، بنا بر گزارش مؤسسه مطالعات راهبردی در اسلام آباد، پیش از توافق هفته گذشته نیز صدها سرباز پاکستانی در عربستان مستقر بوده اند.

تعمیق این روابط در شرایطی رخ می دهد که نگرانی ها در خلیج فارس نسبت به میزان اتکاپذیری ایالات متحده به عنوان شریک امنیتی رو به افزایش است. نمونه بارز آن در سال 2022 دیده شد؛ زمانی که حوثی های یمن به امارات متحده عربی حمله کردند و مقام های ابوظبی از خودداری واشنگتن در ارائه پاسخی مستقیم، به شدت خشمگین شدند.

با وجود این نگرانی ها، کارشناسان و مقامات بر این باورند که ارتش پاکستان منافع حاصل از توافق را بیش از خطرات آن می بیند؛ منافعی که شامل تقویت بازدارندگی در برابر هند، رقیب دیرینه و مجهز به سلاح هسته ای پاکستان می شود.

اگرچه ارتش عربستان از نظر تعداد در مقایسه با ارتش هند ناچیز است، اما این کشور یکی از بزرگ ترین بودجه های دفاعی جهان را در اختیار دارد، حدود یک هشتم نفت وارداتی هند را تأمین می کند و میزبان میلیون ها کارگر مهاجر هندی است. تحلیلگران بر این باورند که اسلام آباد حکومت سعودی را همچنین به عنوان شریک بالقوه ای در مقابله با طالبان پاکستانی می بیند؛ گروهی که شورش های خونین را در شمال غرب کشور دامن زده است.

حسن عسکری رضوی، تحلیلگر سیاسی در این باره گفت: برای دولتی که زیر بار بدهی های سنگین قرار دارد، اعزام نیروی بیشتر به عربستان می تواند منبع درآمدی تازه باشد. او تاکید کرد: در مقابل، پاکستان دریافت کننده پرداخت ها و هزینه ها خواهد بود و احتمالاً از کمک های مالی سعودی برای خرید هواپیما و دیگر تسلیحات برخوردار می شود.