سیگارهای الکترونیکی و دستگاه های مشابه طی سال های اخیر به سرعت محبوب شده اند و بسیاری آن ها را جایگزینی کم خطرتر برای سیگار می دانند. اما پشت این ظاهر فریبنده، پرسش های جدی درباره سلامت انسان و تأثیرات واقعی این محصولات پنهان است.

به گزارش ایسنا، سیگارهای الکترونیکی نخستین بار در اوایل دهه 2000 وارد بازار شدند. این دستگاه ها با باتری کار می کنند و مایع مخصوصی را به بخار یا آئروسل تبدیل می کنند که فرد آن را استنشاق می کند. مایع موجود می تواند ترکیبی از پروپیلن گلیکول، نیکوتین، مواد طعم دهنده و سایر ترکیبات شیمیایی باشد. از همان ابتدا، شرکت های تولیدکننده این دستگاه ها ادعا کردند که مصرف این محصولات نسبت به سیگار سنتی آسیب کمتری دارد.

طرفداران نیز سیگارهای الکترونیکی را راهی برای مصرف نیکوتین در مکان هایی دانستند که کشیدن سیگار مجاز نبود. با این حال، مطالعات نشان داده اند که فرآیند گرم شدن مایع می تواند باعث تولید مواد جدیدی شود که بعضی از آن ها خاصیت سمی دارند. نکته مهم دیگر، تغییر میزان نیکوتین در انواع مختلف این مایعات است؛ موضوعی که مصرف کنندگان را با خطر اعتیاد بیشتر مواجه می کند. همین ویژگی باعث شده است برخی افراد از سیگارهای الکترونیکی به عنوان ابزاری برای ترک سیگار استفاده کنند. با وجود این، شواهد علمی کافی برای اثبات قطعی این کارکرد وجود ندارد و نتایج پژوهش های مختلف همچنان متناقض است.

در کنار این موضوع، بررسی ها نشان داده اند که استفاده از سیگارهای الکترونیکی در نوجوانان رو به افزایش است. یک مطالعه جهانی گزارش کرده است که حدود 16 درصد نوجوانان دست کم یک بار این محصولات را امتحان کرده اند و حدود 8 درصد مصرف کننده دائمی هستند. آمارها حاکی از آن هستند که مصرف در میان پسران بیشتر از دختران است. این ارقام در آمریکا و برخی کشورهای دیگر هم روندی افزایشی داشته است. در ایران نیز میزان مصرف تنباکو و سیگار به طور کلی همچنان بالا است و همین زمینه نگرانی درباره جایگزینی سیگارهای الکترونیکی در نسل جوان را بیشتر کرده است.

در این رابطه، علی اکبر حقدوست و دو همکارش از دانشگاه علوم پزشکی کرمان، مطالعه ای مروری درباره فواید و مضرات سیگارهای الکترونیکی انجام داده اند. هدف آن ها بررسی دقیق این موضوع بوده که آیا این محصولات واقعاً می توانند گزینه ای مطمئن تر از سیگار سنتی باشند یا خیر.

پژوهشگران با جست وجوی گسترده در پایگاه های علمی مانند PubMed و Google Scholar، مطالعات مختلفی را در زمینه تاریخچه، تکامل، هزینه اثربخشی و اثرات سلامت سیگارهای الکترونیکی گردآوری و تحلیل کردند.

در این تحقیق، روش کار بر پایه مرور روایتی بود؛ یعنی محققان مجموعه ای از پژوهش های منتشر شده را بدون محدودیت زمانی و با استفاده از کلیدواژه های مرتبط بررسی کردند. این شیوه به آن ها اجازه داد که دیدی جامع از جنبه های مختلف سیگارهای الکترونیکی به دست آورند، از ترکیب شیمیایی آن ها گرفته تا تأثیر بر سلامتی مصرف کنندگان.

یافته های به دست آمده نشان دادند که اگرچه سیگارهای الکترونیکی در مقایسه با سیگار سنتی بدون دود و خاکستر هستند، اما در ترکیب خود مواد شیمیایی متنوعی دارند که بعضی از آن ها پس از حرارت دیدن به ترکیبات سمی تبدیل می شوند. تحقیقات حاکی از آن است که مصرف این دستگاه ها می تواند خطر ابتلا به بیماری های قلبی، مشکلات تنفسی و حتی سرطان را افزایش دهد.

نتیجه گیری پژوهش این بود که اگرچه سیگارهای الکترونیکی می توانند در برخی موارد به ترک سیگار کمک کنند، اما مضرات احتمالی آن ها به اندازه ای است که نمی توان آن ها را بی خطر دانست. به همین دلیل، نیاز به تحقیقات بیشتر و دقیق تر وجود دارد تا بتوان در مورد استفاده یا عدم استفاده از این محصولات تصمیمی آگاهانه گرفت.

اطلاعات تکمیلی گردآوری شده در این تحقیق نیز نگرانی ها را تقویت می کنند. بررسی ها نشان داده اند که حتی نمونه های بدون نیکوتین این دستگاه ها حاوی موادی مانند فرمالدهید و استالدهید هستند؛ موادی که به عنوان عوامل سرطان زا شناخته می شوند. اثرات مخرب بر سیستم قلبی عروقی شامل افزایش فشار خون و سخت شدن رگ ها و بر سیستم تنفسی شامل برونشیت مزمن و بیماری های انسدادی ریه نیز گزارش شده است. در نوجوانان، مصرف این محصولات نه تنها خطر اعتیاد را افزایش می دهد، بلکه می تواند رشد طبیعی مغز و ریه ها را مختل کند.

پژوهش های مروری دیگر نیز که در این مقاله به آن ها استناد شده، شواهد متناقضی درباره اثرات سیگارهای الکترونیکی بر فشار خون و عملکرد قلبی عروقی ارائه داده اند. برخی مطالعات حتی نشان می دهند که جایگزینی سیگار سنتی با سیگار الکترونیکی ممکن است به بهبود نسبی برخی شاخص های فشار خون کمک کند، اما هم زمان اثرات منفی بر عملکرد عروق گزارش شده است. به همین ترتیب، برخی داده ها حاکی از آن هستند که این محصولات می توانند نرخ ترک سیگار را افزایش دهند، ولی شواهد قطعی و یکدستی در این زمینه وجود ندارد.

این یافته های علمی در مجله تخصصی اپیدمیولوژی ایران منتشر شده اند. این مجله زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی تهران و انجمن علمی اپیدمیولوژیست های ایران فعالیت می کند و نتایج پژوهش های علمی را در حوزه سلامت عمومی منتشر می کند.