هشتادمین سالروز تأسیس سـازمان ملل متحـد می توانست به ضیافتی جهانی برای صلح بدل شود تا جایی که رهبران سیاسی جهان وقتی از جنگ و خشونت و خون ریزی سخن می گویند برای مخاطبان نقل تاریخ گذشته در نظر آید اما در روز نخست دونالد ترامپ رییس جمهوری ایالات متحده و میزبان سازمان ملل در نیویورک به تندی به این نهاد بین المللی تاخت و آن را به سُخره گرفت که به بیانیه بسنده می کند و کاری از آن بر نمی آید و کسی در آن میانه برنخاست تا بگوید بخشی از این کاهش و افول به خاطر رد مکرر قطعنامه های شورای امنیت با استفاده از حق وتو بوده است و بدهکار نباید طلب کاری کند. اما باز در همین انتقاد رگه های سیاسی مشهود بود درحالی که خشم او از سازمان ملل دلایل دیگری داشت.

به گزارش هم میهن؛ این که پله برقی کار نمی کرده یا تابلویی که متن نطق را در آن قرار می دهند از کار افتاده! آنگاه از دوران فعالیت خود در کار مِلک یاد کرد که به سازمان ملل پیشنهاد داده بود با 500 میلیون دلار آن را بازسازی کند و نپذیرفتند و حالا با چند برابر هزینه هم به شکل مطلوب درنمی آید! از نزدیک به یک ساعت سخنرانی او جز خودستایی های کودکانه و عطش دریافت جایزه صلح نوبل و توقع تشکر از جانب سازمان ملل نکته ای مشهود نبود و حتی وقتی مدعی شد به 7 جنگ پایان داده و جنگ 12 روزه ایران و اسراییل را در آن منظور کرد، باز به قصد خودستایی بود و آمیزه ای از ابتذال و لمپنیسم و نارسیسیسم.

دیروز هم بنیامین نتانیاهو پشت تریبون قرار گرفت و درست است که بخش قابل توجهی تالار را ترک کردند اما همین که در پی دو سال سلاخی در غزه اجازه و امکان یافت در سازمان ملل نطق کند، نشان می داد به جای سیاست مداران کلاسیک شاهد چهره هایی چون ترامپ هستیم و خبری از رهبران بزرگ اروپا هم نیست.

به جای رهبران مشهور و کشورهای بزرگ سرانی چون ملک عبدالله پادشاه اردن، شهباز شریف نخست وزیر پاکستان و حتی احمدالشرع یا همان ابومحمد جولانی توانستند توجه ها را به خود جلب کنند. این اشارات به معنی انکار ارزش های سخن رانی آقای پزشکیان نیست که اگر قرار بر توجه و درنگ بیشتر بر آن بود، آنجا که بعد از نقل قول هایی از پیامبر گرامی اسلام و عیسی مسیح و حکیم هیلل مورد احترام یهودیان و تورات درباره مهم ترین آموزه اخلاقی (آنچه را برای خود نمی پسندی برای دیگران هم مپسند) به مکاتب اخلاقی سکولار با عقلانیت مبتنی بر وجدان هم اشاره کرد و یک آن گمان می بردی متنی از استاد ملکیان پیش روست یا در آغاز که از برابری حقوق همه انسان ها گفت درحالی که می دانیم کافی است در متنی واژه برابری باشد تا در نگاه سنتی ها غیردینی تلقی شود و مهم ترین مشکل شیخ فضل الله با قانون اساسی مشروطه و خود جنبش هم همین کلمه برابری بود.

بخش هایی هم که در اثبات وفاداری به صلح به موارد مختلفی چون صلح آذربایجان و ارمنستان یا قرارداد عربستان و پاکستان یا علاقه به پایان جنگ میان روسیه و پاکستان استناد شد، مثبت بود اما مشکل این است که به خاطر هم زمانی با فعال سازی مکانیسم ماشه یا اسنپ بک اینها هم شوری برنیانگیخت چراکه بیش از توجه به رتوریک (بلاغت سخن رانی ها و گفتارها) دستاورد سفر مورد توجه است که به توافق و در ادامه بهبود اقتصادی می انجامد یا نه.

با این همه نمی توان انکار کرد که نطق پادشاه اردن بی نظیر و گرم و تأثیرگذار بود و نسل ما را بیشتر شگفت زده کرد، چون در دهه 60 در خبرهای رسمی از پدر او با عنوان حسین، شاه اردن یاد می شد و حالا می دیدی و می شنیدی که فرزند او با انگلیسی فصیح چگونه از فلسطینی ها دفاع می کند. به نطق و محتوای او کار داریم و نه این که در دو سال گذشته اردن تا چه اندازه یاری رسانده است.

منظور این است که نطق او مورد توجه قرار گرفت ولو تسلط او به زبان انگلیسی به انگلیسی تبار بودن مادر نسبت داده شود و بیش از آن حال و هوای نطق او مدنظر است. به جز ملک عبدالله دوم طبعاً حضور و سخنرانی کوتاه و 10 دقیقه ای احمدالشرع رییس حکومت کنونی سوریه هم قابل توجه بود. چراکه اسدها طی قریب 60 سال علاقه ای به حضور در سازمان ملل از خود نشان نمی دادند و حالا جانشین او به آمریکا رفته و با ژنرالی ملاقات می کند که او را به خاطر ارتباط با القاعده چند سال به زندان انداخته بود.

غرض اما این موارد نیست بلکه این نوشته در پی آن است تا افول سیاست را نشان دهد و این که جهان به دست رهبرانی افتاده که یا مانند ترامپ سخنان تحقیرآمیز بر زبان می آورند یا مثل سران انگلستان و آلمان یا روسیه و چین چندان تمایلی به این جور حضورها ندارند و ترجیح می دهند جدای این مناسبات پیش ببرند.

زشت تر و نفرت بارتر از همه البته حضور و نطق بنیامین نتانیاهو در سازمان ملل است در حالی که با حکم دیوان کیفری وابسته به همین نهاد جنایتکار است و باید دستگیر و محاکمه و مجازات شود نه این که معرکه بگیرد و مضحکه راه اندازد و کمترین انتظار از جامعه رسانه ای بایکوت اوست.

درست است که بیش از دفعات قبل، شمار زیادی از هیات ها و دیپلمات ها تالار را به نشانه اعتراض ترک کردند تا آنجا که صف طولانی و پرتعداد هنگام خروج شکل گرفت عملاً برای صندلی های خالی سخنرانی کرد اما به هر رو آن که پشت تریبون قرار گرفت فرمان جنگی را صادر کرده که به مرگ 65 هزار نفر در غزه انجامیده از هیچ جنایتی فروگذار نکرده و دو میلیون نفر را هم آواره کرده است. سابقه ندارد فردی که به اتهام جنایات جنگی تحت تعقیب دادگاه بین المللی است و باید بازداشت می شد اما نشده سخنرانی کند و مانند هم دست و حامی خود تاریخ و اخلاق و سیاست را به سُخره بگیرد.

فارغ از قبح نطق ترامپ و نتانیاهو و درخشش پادشاه اردن و جلب توجه رهبران پاکستان و سوریه (به دلایلی دیگر) آنچه در سازمان ملل در هشتادمین اجلاس به تماشا گذاشته شد چنگی به دل نزد و نسبتی با شکوه یا حتی جنجال و هیاهوهای گذشته در همین نهاد نداشت و بیشتر از تهی شدن سیاست از اخلاق و ایده های بزرگ و آلودن و آمیختن به لمپنیسم در مواردی چون نمایش نتانیاهو وقاحت بار بود.

زنده یاد مهدی بامداد که کار سترگ جمع آوری دایره المعارف گونه تاریخ رجال ایران در سه قرن 12 و 13 و 14 هجری قمری را به سامان رسانده و کثیری از این رجال را معرفی کرده یا زندگی و زمانه آنان را شناسانده در انتهای مقدمه به واقعیت تلخی اشاره کرده و این شعر زیبای خواجه را آورده: نیست در شهر نگاری که دل از ما ببَرد. به بیان دیگر از میان آن همه رجال نام ونشان دار یا مدعی تنها معدودی برای او جذاب و دل نشین بوده اند و بقیه دلی نبرده بودند و حالا حکایت سران جهان و نطق های آنان در سازمان ملل است.

اشاره شد که نطق خوب رییس جمهور ما تحت الشعاع ماجرای مکانیسم ماشه یا اسنپ بک قرار گرفت و اگر سخنرانی غنی پادشاه اردن را کنار بگذاریم در مجموع انگار دیگر آبی از این کانون گرم نمی شود هرچند که از ابتدا هم قرار بود آتش نشان باشند و اطفای حریق کنند نه آتش افروزی ولی حتی پزشکیان هم نتوانست خاطره حضور قریب 25 سال قبل سیدمحمد خاتمی در اجلاس گفت و گوی تمدن ها را تازه کند چراکه موقعیت ایران نیز متفاوت است.

البته صرف جنجال به پا کردن و تحریک دیگران هنر نیست کما این که محمود احمدی نژاد با انکار هولوکاست و بعدتر تشکیک در اصالت واقعه 11 سپتامبر یا طرح سخنانی در مصاحبه ها توجه ها را جلب می کرد اما عملاً دستاوردی نداشت و مهم ترین دستاورد دوران او همان قطعنامه هاست که بازگشت و احیای آنها کابوس اقتصاد و سیاست شده است. برای آن که بدانیم تا چه حد جاذبه های سیاسی از دست رفته کافی است به مواردی در گذشته اشاره و برخی یادآوری شود.

مواردی چون نطق نیکیتا خروشچف رهبر وقت اتحاد شوروی که برای ساکت کردن همهمه هیأت فیلیپینی در اعتراض به دخالت ها و سیاست های شوروی کفش های خود را درآورد و محکم به تریبون کوفت تا آرامش حکم فرما شود. یا به یاد آوریم وقتی را که فیدل کاسترو رهبر کوبا تازه به قدرت رسیده و جوان بود و در نطقی 4 ساعت و نیمه به تندی به جان. اف. کندی رییس جمهوری وقت ایالات متحده حمله کرد. در حالی که کندی هم جوان و خوش سیما و جذاب بود و در زمره رهبران محبوب جهان به حساب می آمد. اما کاسترو گفت: اگر بی سواد و ابله و کُندذهن نبودی می دانستی برای انقلاب برپا کردن نمی توان زمین داران را علیه کارگران بسیج کرد .

به کارگیری تعابیری چون کُندذهن و بی شعور برای رییس جمهوری آمریکا بسیار سروصدا کرد و حالا بیشتر روشن می شود که چرا احمدی نژاد به رغم لحن متفاوت در این سیاهه قرار نمی گیرد. چون به صراحت انگشت اشاره را جانب کسی نمی گرفت. البته شاید خدا رحم کرد احمدی نژاد چندان اهل تاریخ نبود وگرنه بعید نبود از مشاوران خود بخواهد ایده ای دراندازند تا بیشتر جلب توجه کند و هزینه ای بیشتر متوجه ایران و مردم ایران کند.

همچنین می توان از دانیل اورتگا یاد کرد که در سال 1987 و پس از حمایت صریح رونالد ریگان رییس جمهوری وقت ایالات متحده از مخالفان در نیکاراگوآ در نطق خود گفت: جای رمبو در سازمان ملل نیست. در فیلم های سینمایی است. هرچند ریگان، سابقه بازی در فیلم های سینمایی را داشت اما توصیف او با عنوان رمبو با عرف دیپلماتیک سازگار نبود و از این رو در ردیف نطق های جنجالی قرار می گیرد.

چندی بعد البته اورتگا قدرت را در انتخابات واگذار کرد و از 2006 که به قدرت بازگشت ادبیات انقلابی و تهاجمی را کنار گذاشت؛ اگرچه احمدی نژاد همچنان تصور می کرد اورتگا همان اورتگای قدیم است و دوست داشت با او هم مثل چاوز رفیق شود!

در همین سازمان ملل و نزدیک به 20 سال پیش - در سال 2006 - جرج بوش در نطق خود و با اشارات دست از فیدل کاسترو رهبر کوبا به عنوان دیکتاتور بی رحم یاد کرد. کاسترو اما با همه انتقادها در میان رهبران جهان محترم بود و به همین خاطر این رفتار توهین علنی میزبان به میهمان تلقی شد و حتی در پی آن بحث ضرورت انتقال مقر سازمان ملل از آمریکا به جایی دیگر نیز مطرح شد و هوگو چاوز رهبر ونزوئلا در پاسخ به اهانت های جرج بوش به فیدل کاسترو گفت: من تو را شیطان خطاب می کنم .

وقتی باراک اوباما به قدرت رسید اما از چاوز رفتار متفاوتی سر زد تا برخلاف کسانیکه که اصرار دارند بگویند این با آن تفاوتی ندارد کاری کرد تا اعلام کند میان اوباما و بوش تفاوت قائل است. (راستی اگر تفاوت ندارند چرا اوباما توافق برجام را با ما امضا کرد و ترامپ از آن خارج شد؟) چاوز قبل از آن که نطق خود را شروع کند چند بار تریبون را بو کرد و گفت: پارسال اینجا بوی باروت می داد. امسال دیگر بوی باروت نمی دهد! منظور او جنگ طلبی جرج بوش و تغییر سیاست ها با روی کار آمدن آمدن اوباما بود.

سازمان ملل این روزها چهره ای چون قذافی را هم به خود ندید که تا اجلاس 64 در نشست ها شرکت نمی کرد چون می گفت من در لیبی سمتی ندارم و رهبری جماهیری یا رهبری انقلاب لیبی مقامی رسمی در ردیف دیگر سران نیست و همتای رییسان جمهور و پادشاهان کشورهای دیگر نیست و اصلاً واجد مقام و جایگاه نیست! اما در این سال حاضر شد و در نطق خود منشور سازمان ملل را پاره کرد. به رهبران کشورهای اسلامی هم خرده گرفت که چرا طالبان را به رسمیت نمی شناسند؟ این در حالی بود که طالبان تحت حمایت عربستان بودند و قذافی با آنان میانه ای نداشت.

سال ها بعد و در اوج درگیری ها در لیبی وقتی به کریستین امان پور گفت من مسؤولیتی ندارم و وقتی مسؤولیتی ندارم و نه پادشاهم و نه رییس جمهوری چگونه از من می پرسید چرا از قدرت کنار نمی روم؟ خبرنگار آمریکایی ایرانی بی درنگ یادآور شد: اگر رهبر این حکومت نیستید پس چرا در نشست سران سازمان ملل شرکت می کنید در حالی که همه آنها رییس یا نماینده حکومت کشور خود هستند؟

سال ها از نطق ها و رفتارهای پیش گفته گذشته و همچنان نقل می کنند و نقل می کنیم. از سازمان ملل امسال اما چه خاطره ای برای بازگفتن می ماند؟ جز آن که بگوییم کجایند سیاستمداران کلاسیک؟ شاید هم تقصیر رسانه ها باشد. روزگاری روزنامه نگاری شوق و اشتیاق استقبال از یورگن هابرماس در تهران را شومن شدن فیلسوفان توصیف کرد و حالا در میدان سیاست شومنی چون ترامپ چندش برانگیز است و نتانیاهو بیش از آن که شومن باشد بدمن است.