شورای عالی انقلاب فرهنگی سال 1400 وزارت بهداشت را موظف کرد برای دستیابی به سرانه پزشک به جمعیت 20 در ده هزار در سال 1410، به مدت چهار سال از 1401، ظرفیت پذیرش دانشگاه ها را برای رشته پزشکی در مقطع عمومی در هر سال، 20 درصد افزایش بدهد و تعداد دانشجویان را از 8 هزار نفر به 16 هزار و 588 نفر برساند؛ مصوبه ای که ارگان های تصمیم ساز سلامت همگی با آن مخالف بودند.

به گزارش ایران، حالا این مصوبه، نظام سلامت و آموزش پزشکی را با چالشی جدی روبه رو کرده است. این افزایش ظرفیت ها در حالی اجرا شد که نه زیرساخت‎ها مناسب بود، نه بودجه کافی تخصیص یافت.

به گفته سیدجلیل حسینی معاون آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دو برابر شدن ظرفیت پذیرش، نیازمند تأمین خوابگاه، کلاس درس، مراکز آزمون، تجهیزات آموزشی و آزمایشگاهی، یونیت های دندانپزشکی، مواد مصرفی آموزشی، تجهیزات بالینی و حتی جسد- برای تشریح در دروس عملی- برای آموزش دانشجویان است.

طبق برآوردها برای این افزایش ظرفیت در سال 1403 به 37 هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز بود که در سال 1404 این مبلغ قطعاً افزایش پیدا می‎کند. با این اوصاف بنا براعلام مسئولان وزارت بهداشت با وجود این نیاز مالی، فقط 4 هزار میلیارد تومان تأمین شده که کمتر از 7 درصد نیاز واقعی است.

طی 30 سال گذشته، دانشگاه ها امکانات خود را برای ظرفیت پذیرش پزشک به حدود 8 هزار نفر در سال رسانده بودند، اما ناگهان در چهار سال اخیر ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی دو برابر شد.

علیرضا استقامتی رییس دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره آسیب‎های افزایش ظرفیت پزشکی به کیفیت آموزش دانشجویان این رشته ‎های حیاتی می‎گوید: هنگامی که افزایش بی ضابطه ظرفیت دانشجو اعلام می‎شود و پذیرش دانشجوی پزشکی بیش از حد گنجایش دانشگاه باشد، طبیعتاً کیفیت آموزش کاهش پیدا می‎کند. افرادی که وارد دانشگاه های پزشکی می شوند، هفت سال بعد به عنوان پزشک فارغ التحصیل از این دانشگاه ها بیرون می آیند. حالا اگر در این مدت که فرد باید آموزش ببیند، فضای کافی برای نشستن سرکلاس وجود نداشته باشد و به عبارتی دانشجو یا سرپا ایستاده باشد یا پشت در کلاس، چه محتوایی را می‎تواند از صحبت‎ها و آموزه‎های استاد دریافت کند.

زمانی هم که باید به شکل بالینی از بخش‎های بیمارستان و بیماران بازدید کند، پشت در می‎ماند. حتی بخش‎های بیمارستان و مراکز درمانی آموزشی ما هم گنجایش این تعداد را ندارند. مشکلی که اکنون در دانشگاه علوم پزشکی تهران با آن روبه رو هستیم، این است که در حال حاضر بخش‎های ما فقط برای نیمی از این دانشجویان گنجایش دارند.

افزایش ظرفیت دانشجویان تأثیر زیادی در کاهش ساعات آموزشی دارد. رییس دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران در این باره توضیح می‎دهد: در کلاس های عملی زمانی که دانشجویان پزشکی همراه استاد باید بر بالین بیماران حاضر شوند، هیأت علمی فقط حدود 10 دانشجو را می‎تواند همراهی کند، اما با افزایش ظرفیت و تعداد بیشتر دانشجویان در هر کلاس باید 25 دانشجو را کنار خودش داشته باشد.

مگر چند نفر همزمان می‎توانند در اتاق بیماران حضور پیدا کنند و شرایط آن ها را همراه استاد بررسی کنند. قطعاً نیمی از افراد پشت در اتاق هستند و فرصت یادگیری را از دست می‎دهند، حتی چهره بیمار را هم نمی‎توانند ببینند. از طرف دیگر، به دلیل هزینه های بالای اسکان در شهر تهران دانشجویان تمایل دارند از خوابگاه استفاده کنند، اما در حال حاضر با توجه به اینکه در سال های گذشته افزایش ظرفیت داشته ایم، خوابگاه ها بسیار متراکم شده اند. اتاق های سه نفره را چند سال پیش چهارنفره کردند، سال بعدش پنج نفره و اکنون شش نفره، ولی اکنون ظرفیت ندارند که آن شش نفره را به هفت نفره یا بیشتر افزایش دهیم.

کلاس درس، عضو هیأت علمی، خوابگاه، آزمایشگاه، فضای مهارت بالینی، بیمارستان آموزشی، پاویون دانشجویی و موارد مرتبط دیگر از جمله مواردی هستند که دانشگاه های علوم پزشکی برای جذب دانشجو مشکل دارند.

استقامتی با بیان اینکه به دلیل نبود فضای آموزشی کافی، اساتید پزشکی این تعداد دانشجو را از ما نمی‎پذیرند، می‎گوید: ما مجبور می‎شویم دانشجویان را گروه بندی کنیم و یک روز در میان بازدید بالینی برایشان داشته باشیم. این یعنی همیشه عده‎ای از آموزش باز می‎مانند و دوره آموزشی به نصف تقلیل پیدا می‎کند. در این میان اگر تعطیلات، پنجشنبه و جمعه را هم از این ساعات آموزشی کسر کنید، دیگر چه چیزی از آموزش باقی می‎ماند. آیا کیفیت می‎تواند در این نوع آموزش جایی داشته باشد؟ اینکه گفته می‎شود در آینده شاهد پزشکان با سطح علمی پایین هستیم، از همین امر ناشی می‎شود.

نظام آموزشی ایران به شکلی است که افراد با سختی پذیرفته شده، ولی به آسانی فارغ التحصیل می‎شوند. رییس دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان این موضوع می‎گوید: اکثر این دانشجویان هفت سال بعد فارغ التحصیل می‎شوند، اما کیفیت را چه کسی می‎خواهد تضمین کند. در این میان دانشجویان هم از نبود کلاس و فضای آموزشی کافی شاکی هستند و می‎گویند وقتی جا نداشتید چرا ما را پذیرش کردید.

بخش بالینی که نهایتاً گنجایش 20 نفر را دارد، حالا با این افزایش ظرفیت ها 40 نفر در بخش های بیمارستانی حضور دارند، بنابراین چطور می‎شود این تعداد را مدیریت کرد؟ در بخش های بالینی ما از سطوح مختلف حضور دارند، دانشجویان پزشکی، کارورزان، دستیار تخصصی و فوق تخصص و هیأت علمی، حالا ما این تعداد را چطور در یک بخش جا دهیم. آیا معقول است، تعدادی از دانشجویان به علت کوچک بودن فضای کلاس، سرپا بایستند؟ آیا با این حجم از جمعیت، شأن دانشجوی پزشکی زیر سؤال نمی‎رود؟ کاری هم نمی‎توانیم انجام بدهیم فقط با یک روز درمیان شدن کلاس‎ها کیفیت را قربانی می‎کنیم.

او با اشاره به اینکه باید امکانات مناسب برای این افزایش ظرفیت پزشکی دیده شود، توضیح می‎دهد: اگر قرار است افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو داشته باشیم، باید فضای فیزیکی مناسب و امکانات دیگر آموزشی به خوبی دیده شود. همچنین برای آموزش به هیأت علمی کافی هم نیاز داریم. با احصا شدن این شرایط، باید نسبت به افزایش ظرفیت پزشکی اقدام می‎کردیم. اینکه نتوانیم دانشجوی با صلاحیت تحویل جامعه بدهیم در آینده گرفتاری های متعددی برای کشور ایجاد خواهیم کرد.

برخی دلسوزان این گونه تعبیر می‎کنند که افزایش بدون زیرساخت ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی، به افت جدی کیفیت آموزش و در نتیجه از بین رفتن اعتبار و خوش نامی سیستم پزشکی کشور منجر خواهد شد. نتیجه این افزایش ظرفیت بدون پشتوانه، آسیب به کیفیت پزشکی ایران است که سال‎ها در قله افتخار حضور داشته است.

رییس دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه کشور به پزشک با سطح علمی بالا نیاز دارد، می‎گوید: اینکه عده ای روپوش سفید را تحویل کشور و مردم بدهیم که کیفیت لازم برای درمان مردم را نداشته باشند، به سلامت جامعه آسیب وارد می‎شود. با وجود کمبود فضای آموزشی شاید دانشجو سرکلاس حاضر نشود و نمی‎توانیم بحث حضور و غیاب را خیلی جدی بگیریم. در حال حاضر در دانشگاه علوم پزشکی تهران با کمبود 50 درصدی فضای فیزیکی برای آموزش دانشجویانی که پذیرش می‎کنیم، مواجه هستیم. بزرگ‎ترین کلاس ما حداکثر 250 نفر ظرفیت دارد و اکنون نمی‎دانیم مابقی ظرفیتی را که به این دانشگاه اختصاص دادند، کجا بنشانیم.

بخش عمده آموزش پزشکی، علوم بالینی است که دانشجویان باید در بیمارستان‎های آموزشی حاضر شوند. از لحاظ کرامت انسانی و حفظ استانداردهای مراقبتی از بیمار این افزایش ظرفیت به بیماران هم آسیب وارد می‎کند. حالا این مشکلات را کنار کمبود نیروی هیأت علمی قرار بدهید. اساتیدی که به علت پایین بودن دریافتی ناراضی هستند و ما نمی‎توانیم آن ها را مجبور کنیم تعداد بیشتری دانشجو را در بخش‎ها مدیریت کنند. تا زمانی که زیرساخت‎های مناسب برای آموزش ایجاد نشوند، افزایش ظرفیت پزشکی اشتباه است.

سال گذشته ظرفیت پزشکی حدود 12 هزار و 800 نفر بود و امسال به 13 هزار و 403 نفر رسیده است. البته به این عدد یک ضریب شکست حدود 7 درصدی نیز اضافه می شود که ظرفیت نهایی را به حدود 14 هزار و 400 نفر می رساند. طبق آمار، به ازای هر 10 هزار نفر، 11 پزشک عمومی داریم که این رقم از کشورهای منطقه و اغلب کشورهای دنیا بالاتر است، اما نسبت پزشک متخصص ما در 10 هزار نفر جمعیت 5 نفر بوده که این رقم نسبت به کشورهای همسایه پایین تر است.