فرارو- میناء الاُرَیبی ستون نویس نشریه فارن پالیسی و سردبیر روزنامه نشنال

به نقل از نشریه فارن پالیسی، تنش میان اسراییل و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به پایین ترین نقطه خود در چند دهه اخیر رسیده است. تازه ترین نشانه این بحران، تصمیم جنجالی بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل برای حمله به دوحه در نهم سپتامبر بود؛ اقدامی که بسیاری آن را جسورانه ترین حرکت دوران پرتنش زمامداری او می دانند.

در سه شنبه ، حملات هوایی اسراییل چند نقطه در پایتخت قطر را هدف قرار داد. نتیجه، کشته شدن شش نفر از جمله یک افسر امنیتی قطری و زخمی شدن چندین شهروند دیگر بود. مرگ یک قطری در کشوری کوچک با جمعیتی محدود و پیوندهای اجتماعی تنگاتنگ، عمق فاجعه را برای مردم دوحه دوچندان کرد.

با حمله نظامی اسراییل به یکی از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، نخست وزیر این رژیم از خط قرمزی عبور کرد که تل آویو پیش تر هرگز از آن فراتر نرفته بود. این تحول ژئوپلیتیک نه تنها معادلات امنیتی منطقه را دگرگون کرده، بلکه هراس تازه ای را در جهان عرب برانگیخته است: بیم آن می رود که اسراییل از این پس بدون محدودیت، در هر زمان و مکانی دست به اقدام نظامی بزند. پیامدهای حمله به دوحه را می توان در چهار سطح اصلی بررسی کرد:

الف - میانجی گری قطر: نقش دوحه در وساطت میان اسراییل و حماس عملاً فلج شده است؛ هرچند مقام های قطری با حمایت آمریکا و بریتانیا بر ادامه این مأموریت تأکید دارند.

ب - روابط دوجانبه: اعتماد میان اسراییل و قطر از 9 سپتامبر به این سو به پایین ترین سطح رسیده و گفت وگوها تقریباً متوقف شده است.

ج - امنیت منطقه ای: برداشت کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از تهدید اسراییل وارد مرحله ای تازه شده و احتمالا محاسبات دفاعی آنها را دگرگون خواهد کرد.

د - معادله فلسطین ـ اسراییل: توازن دیرینه این پرونده با ورود مستقیم اسراییل به قلب خلیج فارس، ابعاد تازه ای به خود گرفته است.

ابعاد منطقه ای حمله اسراییل نیز سنگین و پیامدهای زیادی خواهد داشت. شورای همکاری خلیج فارس (GCC) در واکنش فوری خود، این اقدام را حمله ای علیه تمام کشورهای عربی تعبیر کرد؛ موضعی که نشان می دهد تبعات آن فراتر از مرزهای قطر خواهد رفت. برای اسراییل، این موضع گیری تبعات جدی دارد؛ به ویژه آنکه امارات متحده عربی و بحرین پنج سال پیش از رهگذر توافقات ابراهیم روابط رسمی با تل آویو برقرار کرده بودند. اما اکنون، اسراییل بیش از هر زمان دیگری در جهان خلیج منزوی شده است، حتی اگر این روابط به طور رسمی قطع نشود.

تا پیش از این، تل آویو تهدیدی مستقیم برای امنیت خلیج فارس تلقی نمی شد. برعکس، مقام های اسراییلی طی سال ها تلاش کرده بودند نشان دهند که با دولت های خلیج عربی حاشیه خلیج فارس در مقابله با افراط گرایی همسو هستند. با این حال، افراطی تر شدن تدریجی سیاست های دولت اسراییل، پایه های این استدلال را سست کرد. اکنون با حمله به دوحه، اسراییل خود به عنوان تهدیدی تازه در نگاه کشورهای عربی خلیج فارس ثبت شده است

صراحت اسراییل در پذیرش مسئولیت حمله به قطر و اعلام آمادگی برای تکرار آن، نگرانی رهبران کشورهای عربی را به واقعیتی تثبیت شده تبدیل کرد. نشانه ای گویا از این وضعیت در سخنان انور قرقاش، مشاور ریاست جمهوری امارات نمایان شد؛ او تأکید کرد: جنگ های اسراییل، ماجراجویی های شبه نظامیان و بحران های منطقه در دو سال گذشته نقشه سیاسی را از نو ترسیم کرده اند. انور قرقاش تاکید کرد: رنج انسانی و پیامدهای زمین لرزه های ژئوپلیتیک همچنان در حال آشکار شدن است.

اکنون اسراییل در نگاه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به روشنی جایگاه یک متجاوز را یافته است؛ برداشتی که به طور جدی در محاسبات راهبردی بلندمدت آنان لحاظ خواهد شد. تنها نه روز پس از حمله به دوحه، شورای همکاری خلیج فارس تشکیل جلسه داد. بیانیه پایانی این نشست با لحنی بی سابقه بر تهدید جدید تأکید کرد. در متن بیانیه آمده است: حمله به کشور قطر به مثابه حمله به همه کشورهای عضو شورا است. همچنین تصریح شد که در پرتو تجاوز اسراییل ، شورا اقدامات اجرایی لازم برای فعال سازی سازوکارهای دفاع مشترک و تقویت توان بازدارندگی خلیج را در دستور کار قرار خواهد داد.

واشنگتن نیز تحولات خلیج فارس را با دقت دنبال می کند. ایالات متحده همچنان ضامن اصلی امنیت منطقه به شمار می آید؛ اما سطح اعتماد به واشنگتن که پس از آزادسازی کویت در سال 1991 به اوج رسید، طی سال های اخیر کاهش یافته است. ناتوانی آمریکا در واکنش سریع و قاطع به حملات حوثی ها به عربستان در سال 2019 و به امارات در 2022 این روند بی اعتمادی را شتاب بخشید.

با وجود این، مقام های قطری به روشنی اعلام کرده اند که روابط دفاعی شان با واشنگتن همچنان مستحکم باقی مانده است. دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا، در واکنشی کم سابقه گفت از این حمله بسیار متأسف است و مدعی شد تنها در واپسین لحظه از آن مطلع شده بود. با این همه، نکته تعیین کننده آن است که ایالات متحده همچنان تنها قدرتی است که بالقوه می تواند اسراییل را از تکرار حملات به منطقه بازدارد.

در جریان سفر به دوحه، مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا از نهایی شدن یک پیمان دفاعی جدید میان واشنگتن و قطر خبر داد. هرچند جزییات این توافق هنوز علنی نشده، ماجد الانصاری، سخنگوی وزارت خارجه قطر تصریح کرد که حمله اسراییل، ضرورت دستیابی به توافق راهبردی دفاعی جدید با ایالات متحده را تسریع کرده است.

همزمان، عربستان سعودی نیز در همان هفته با پاکستان توافق دفاعی امضا کرد؛ اقدامی که بازتابی از تغییر معادلات امنیتی خلیج فارس به شمار می رود. خالد بن سلمان، وزیر دفاع سعودی اعلام کرد دو کشور در برابر متجاوز شانه به شانه خواهند ایستاد، بی آنکه نامی از آن متجاوز برده شود. یک مقام سعودی در گفت وگو با خبرگزاری رویترز، این توافق را جامع توصیف کرد و گفت شامل همه ابزارهای نظامی حتی ظرفیت های هسته ای پاکستان خواهد بود. هرچند ریاض و اسلام آباد همواره روابطی نزدیک داشته اند، اما ارتقای همکاری ها به سطح دفاع متقابل پیامی روشن و معنادار به منطقه مخابره می کند.

حمله اسراییل به دوحه موج تازه ای از بی ثباتی در منطقه آفرید؛ روندی که از 7 اکتبر 2023 آغاز شده بود و اکنون شدت بیشتری یافته است. تنها شش روز پس از این حمله، نشستی اضطراری در دوحه برگزار شد و 57 کشور عضو سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب در بیانیه ای مشترک اعلام کردند: سکوت جامعه جهانی در برابر نقض های مکرر اسراییل، این رژیم را جسور ساخته تا به تجاوزات خود ادامه دهد.

با وجود این اجماع بی سابقه، به ویژه با توجه به تضعیف جایگاه سازمان ملل و اعتمادبه نفس فزاینده تل آویو در عرصه نظامی مقابله با تهدید اسراییل همچنان یک چالش سیاسی پیچیده باقی مانده است. کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس ابزارهای نفوذ قابل توجهی در اختیار دارند، اما در به کارگیری آنها جانب احتیاط را رعایت می کنند؛ زیرا حفظ ثبات همچنان اولویت اصلی آنهاست.

امارات متحده عربی و بحرین همچنان به توافقات ابراهیم پایبند مانده اند، اما نگاه ها بیش از همه متوجه ریاض است. عربستان در حال هماهنگی با فرانسه بر سر شناسایی کشور فلسطین است؛ اقدامی که می تواند پیامدهای ژرفی برای آینده روابط با اسراییل داشته باشد. در همین حال، امارات نیز هشدار داده است که در صورت الحاق اراضی فلسطینی به اسراییل، به روح توافق نامه ابراهیم خیانت خواهد شد.

در حالی که دولت های عربی حاشیه خلیج فارس بر پایبندی خود به دیپلماسی تأکید دارند، هم زمان در حال تقویت سازوکارهای دفاعی، فراخواندن قدرت های بین المللی برای مهار اسراییل و بازنگری در شیوه استفاده از ابزارهای نفوذ خود هستند. این کشورها همچنان دستیابی به یک توافق صلح پایدار با اسراییل را هدف اعلام می کنند، اما بیش از گذشته این باور ریشه گرفته که دولت کنونی تل آویو تمایلی واقعی به صلح ندارد.

بیانیه های صریح تر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس شاید در نگاه نخست صرفاً موضع گیری لفظی به نظر برسند، اما در عمل نشانه ای از تغییر بنیادین در رویکرد آنان محسوب می شوند. در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل، رایزنی های دیپلماتیک شدت گرفت تا اجماعی جهانی شکل گیرد مبنی بر اینکه حمله به دوحه عبور از یک خط قرمز بود.

شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر در سخنرانی خود در مجمع عمومی، اسراییل را یک دولت یاغی خواند و خواستار واکنش قاطع جامعه جهانی شد. اکنون، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس چشم انتظارند تا قدرت های بین المللی مانع از آن شوند که اسراییل بار دیگر خطوط قرمز منطقه ای را زیر پا بگذارد.