فرارو- این گونه تصور می شود که تنبیه بدنی در مدارس به تاریخ پیوسته است، اما همچنان هر سال ده ها مورد از تنبیه دانش آموزان گزارش می شود؛ حوادثی که در برخی موارد حتی به نقص عضو کودکان انجامیده است.

به گزارش فرارو، اگرچه در مدارس شهرهای بزرگ، که بیشتر زیر ذره بین قرار دارند، تنبیه بدنی دانش آموزان کمتر دیده می شود، اما همچنان در گوشه و کنار ایران نمونه هایی رخ می دهد که گاهی رسانه ای می شوند. در یک سال گذشته، ماجرای کیان یکی از این نمونه ها بود؛ کودکی که پس از ضرب وشتم توسط ناظم مدرسه، دچار شکستگی لگن شد و هنوز هم پای او لنگ می زند.

آنچه در این میان برجسته است، نحوه ی مواجهه آموزش وپرورش با خانواده اوست؛ از ثبت نام نکردن در مدارس منطقه 2 مشهد گرفته تا هزینه های درمانی که طبق بیمه دانش آموزان باید پرداخت می شد، اما در عمل خانواده ناچار شد بار مالی را به دوش بکشد و حتی برای ثبت نام مجدد فرزندشان با درخواست پرداخت پول مواجه شود. چنین تجربه هایی بیش از خود حادثه، رد عمیق تری بر اعتماد خانواده ها و کارکرد مدرسه به عنوان نهادی حمایتی برجای می گذارد.

مهسا ساداتی، روانشناس کودک و نوجوان و دکتری روانشناسی تربیتی، در گفت وگو با فرارو به بررسی این مساله پرداخته است:

مهسا ساداتی به فرارو گفت: اتفاقی که برای کیان افتاد دو جنبه دارد؛ یک جنبه مربوط به خود او و خانواده اش است، با تمام آسیب های جسمی و روانی که به همراه دارد، و جنبه دیگر بار روانی ای است که بر جامعه تحمیل می شود. هر کسی این خبر را بشنود، تصورش از امنیت مدرسه خدشه دار می شود.

او تاکید کرد: ما همیشه می گوییم خانه قوانین خودش را دارد و مدرسه هم قوانین خودش را؛ بنابراین از والدین می خواهیم در شیوه های کلاس و قوانین مدرسه دخالت نکنند. اما این توصیه زمانی معنا دارد که والدین مطمئن باشند مسئولان مدرسه به اندازه خودشان دلسوز فرزندشان هستند؛ نه فقط در حوزه آموزش، بلکه در حوزه پرورش و رشد شخصیتی نیز همراه کودک اند. وقتی اخباری از این دست منتشر می شود، آن هم همراه با آسیب های جسمی و حتی روانی، اعتماد والدین به مدرسه کاهش پیدا می کند. نتیجه این است که آنان ناچار می شوند بیشتر در روش های تربیتی معلمان و تصمیم های مدرسه دخالت کنند، و دیگر نمی توان ساده به آن ها گفت که ورود نکنید ، چون اطمینان از امنیت فرزندشان وجود ندارد.

او یادآور شد: برای حل این مسئله باید کسانی که قرار است با کودکان کار کنند، چه معلمان و چه دستیاران، حتماً تست های روان شناسی بدهند تا مشخص شود سلامت روان دارند و می توانند خشم خود را کنترل کنند. ممکن است فردی برای کار در مهدکودک مناسب نباشد اما در مقاطع بالاتر توانمند باشد؛ این موضوع فقط از طریق آزمون های تخصصی روشن می شود. چنین اقداماتی مستقیماً بر کاهش اضطراب جامعه اثرگذار است. به ویژه حالا که در آستانه سال تحصیلی جدید قرار داریم، انتشار چنین خبرهایی اضطراب والدین را دوچندان می کند.

این روانشناس گفت: بخش دیگر ماجرا آسیب های فردی است که مستقیماً متوجه دانش آموز می شود. وقتی کودکی از نظر جسمی تنبیه می شود، موضوع فقط درد یا مشکل فیزیکی نیست. مدرسه جایی است که قرار نیست صرفاً درس بخوانیم و تکلیف انجام دهیم؛ باید علاقه مندی تحصیلی در آن شکل بگیرد یا پرورش پیدا کند، و این وظیفه معلم، ناظم و مدیر است که محیط مدرسه را شاد و دلپذیر کنند.

او ادامه داد: اما وقتی تنبیه رخ می دهد، حتی اگر فقط لفظی باشد، همان علاقه مندی تحصیلی از بین می رود. هیچ کودکی دوست ندارد وارد فضایی شود که در آن کتک می خورد، تحقیر می شود یا آسیب می بیند. در این نقطه است که کودک از نظر آموزشی ضربه می خورد؛ حتی اگر بعداً در بهترین مدرسه غیردولتی ثبت نام شود، آن علاقه و اعتماد به محیط آموزشی از بین رفته و بازسازی آن ممکن است سال ها طول بکشد.

او هشدار داد: پیامد دیگر، کاهش اعتمادبه نفس است. کودکی که تجربه خشونت دارد، همیشه ترس از سرکوب و آسیب را با خود حمل می کند. او دیگر جرأت حرف زدن ندارد؛ حتی اگر فقط با خشونت کلامی مواجه شده باشد، عقب نشینی می کند و رغبت ندارد دستش را در کلاس بالا ببرد یا با دیگران ارتباط بگیرد.

این روانشناس تربیتی گفت: وقتی علاقه مندی تحصیلی از بین برود، کودک در سنینی که قدرت پیدا می کند ممکن است مقابل خانواده بایستد و ترک تحصیل کند. این ترک تحصیل اغلب از دل افسردگی می آید؛ کودکی که سرکوب شده و نسبت به محیط گارد گرفته است. گاهی فشار و سختی محیط مدرسه چنان زیاد می شود که تاب آوری کودک برای پذیرش آن از بین می رود و او ترجیح می دهد بدون مجادله یا مقابله، مدرسه را کنار بگذارد.

او اشاره کرد: خشونت حاکم بر مدرسه را می توان آیینه ای از بحران روانی در جامعه دانست. کودکان رفتار را از طریق تقلید می آموزند. وقتی می بینند فردی در جایگاه قدرت، رفتاری نادرست دارد، ممکن است روزی که خود به قدرت رسیدند همان الگو را تکرار کنند. مدرسه تنها جای درس خواندن نیست؛ الگوهای رفتاری هم در آن شکل می گیرد. اگر کودکی در محیط مدرسه ببیند که فردی با فریاد یا زور بر دیگران مسلط می شود، یاد می گیرد کسی که قدرت دارد می تواند از نیروی فیزیکی یا کلامی برای سرکوب استفاده کند.

ساداتی گفت: چنین الگوبرداری هایی بعدها در بزرگسالی خود را نشان می دهد. ممکن است کودک امروز در آینده مکانیک، معلم یا مهندسی با چند پرسنل شود و همان رفتارهای اقتدارگرایانه را بازتولید کند. این رفتارها همیشه فیزیکی نیست؛ گاهی لفظی و روانی است و حتی می تواند به شکل های شدیدتر و ضد اجتماعی بروز کند، چراکه کودک در مدرسه چنین الگوهایی را دیده و آموخته است. در مواردی حتی احتمال بروز خشونت های شدید یا جنایت هم وجود دارد.

او یادآور شد: هم کودک و هم خانواده در چنین شرایطی به حمایت روانی و اجتماعی نیاز دارند. اما پرسش اینجاست که به جای این حمایت، ما چه می کنیم؟ جامعه باید نقش حمایتگر داشته باشد؛ همان طور که اجتماعات بزرگ تر وظیفه دارند بر اجتماعات کوچک تر نظارت کنند.

این روانشناس کودک و نوجوان گفت: مدارس، چه دولتی و چه غیردولتی، باید مجهز به دوربین باشند تا امکان نظارت دقیق فراهم شود. امروز در جامعه سطح استرس، پرخاشگری و افسردگی بالاست و کادر مدارس هم از این وضعیت مستثنی نیستند؛ آن ها هم ممکن است عصبی شوند. همان طور که در حوزه فروش می گوییم حق با مشتری است ، آموزش وپرورش هم باید چنین رویکردی داشته باشد و حق را به کسانی بدهد که خدمات آموزشی دریافت می کنند. آموزش در نهایت یک خدمت است و وقتی خدماتی ارائه می شود، باید انتقادات را شنید و نظر دریافت کنندگان خدمات را جدی گرفت.

او افزود: آموزش وپرورش به عنوان یک نهاد بزرگ که مدارس زیرمجموعه آن هستند، باید نظارت مستقیم و جدی داشته باشد. وقتی حادثه ای رخ می دهد، این نهاد باید از فردی حمایت کند که خدمات دریافت کرده و از آن ناراضی است. موضوع فقط تنبیه بدنی نیست؛ در بسیاری از مسائل دیگر هم خانواده ها پاسخی برای مشکلات خود در آموزش وپرورش پیدا نمی کنند. نظارت جدی ضروری است و فرد خطاکار باید حتماً تنبیه و توبیخ شود.

او ادامه داد: از سوی دیگر باید توجه داشت ترسی که چنین حوادثی مثل آسیبی که به کیان ایجاد شده، اثر منفی عمیقی بر افکار عمومی می گذارد. آموزش وپرورش وظیفه دارد بازتاب این خبر را با اقدامات جبرانی خنثی کند، از جمله ارائه خدمات مضاعف به خانواده آسیب دیده.

ساداتی گفت: برای پایان دادن به این چرخه، نقطه آغاز خانواده است. ما نمی توانیم تمام انسان ها را کنترل کنیم و چنین قدرتی نداریم. حتی نصب دوربین در مدارس یا گرفتن تست روان شناسی از کادر آموزشی، اگرچه مفید به نظر می رسد، اما ایده آل گرایانه است. ناظمی که چنین آسیبی وارد کرده، به احتمال زیاد اولین بار نبوده که چنین رفتاری انجام داده است. چرا پیش از وقوع این حادثه جلوی او گرفته نشد؟ آیا دلیلش نبود آگاهی والدین و نداشتن جرأت بیان توسط دانش آموزان نیست؟

او اشاره کرد: یکی از مهم ترین مسائل این است که کودکان را جسور و با جرأت تربیت کنیم؛ به گونه ای که اگر مورد تعرض یا تنبیه قرار گرفتند، بتوانند آن را بیان کنند. برای رسیدن به این هدف، باید فضای گفت وگو در خانواده باز باشد تا کودک بداند اگر مشکلی داشت می تواند آزادانه حرف بزند. زمانی که می گفتیم به قوانین مدرسه کاری نداشته باشید ، امروز دیگر باید سخنان بچه ها را جدی گرفت.

این روانشناس کودک و نوجوان گفت: نمی خواهیم بحث را جنسیتی کنیم، اما واقعیت این است که در مدارس پسرانه بیشتر شاهد چنین اتفاقاتی هستیم. دلیل آن به ویژگی های رفتاری پسران بازمی گردد؛ آنان پرهیجان ترند و ارزش هایشان با دختران تفاوت دارد. دختران بیشتر به گفت وگو می پردازند، اما پسران به رقابت و قدرت اهمیت می دهند. همین هیجان بالاتر، کنترل آنان را سخت تر می کند. بنابراین مدارس پسرانه به کادری نیاز دارند که از سطح بالای تاب آوری و سلامت روانی برخوردار باشند.

او در نهایت اشاره کرد: از سوی دیگر، شرایط معیشتی و رفاهی معلمان نیز در این مسئله بی تأثیر نیست. درست است که تحت هیچ شرایطی چنین رفتاری قابل توجیه نیست، اما واقعیت این است که معلمان با وجود کار سنگین، حقوق و امکانات بسیار محدودی دریافت می کنند. این کمبودها تاب آوری آنان را کاهش می دهد. اگر آموزش وپرورش بتواند تأمین مالی بهتر و خدمات حمایتی بیشتری برای معلمان فراهم کند، شاید تاب آوری آن ها بیشتر شود. بااین حال هیچ یک از این موارد نمی تواند مجوزی برای آسیب زدن به کودکان باشد.