فرارو رمضان بورصه تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل در الجزیره

به نقل از الجزیره نت، سه ماه پس از جنگ دوازده روزه میان ایران و اسراییل، فضای منطقه همچنان متشنج است و تحلیلگران بر این عقیده هستند که دور دوم این درگیری اجتناب ناپذیر خواهد بود. در سوی اسراییل، بنیامین نتانیاهو به همراه مقامات، کارشناسان و رسانه ها، کارزاری تبلیغاتی به راه انداخته اند تا انسجام و مقاومت جامعه ایران را تضعیف کنند.

همزمان ایران نیز در تلاش است نقاط ضعف جنگ اخیر را ترمیم کرده و با برگزاری مانورهای نظامی، خود را برای رویارویی احتمالی آماده سازد. اظهارات مقامات طرفین نیز بر شدت نگرانی ها افزوده است؛ ژنرال ایال زامیر، رییس ستاد ارتش اسراییل در اظهارنظری صریح تأکید کرده: ما با ایران کارمان تمام نشده است و جنگ دوازده روزه را تنها مرحله نخست عملیات توصیف کرد. در مقابل، عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران در پستی در شبکه اجتماعی ایکس هشدار داد: اگر تجاوز تکرار شود، پاسخ ما قاطع تر خواهد بود و امکان پنهان کاری نخواهد داشت. در حالی که دو کشور به تقویت توان نظامی خود ادامه می دهند، جنگ روانی و آماده سازی افکار عمومی در دستور کار هر دو طرف قرار گرفته است.

پس از جنگ دوازده روزه، ایران روزهای 20 و 21 اوت رزمایشی بزرگ با عنوان اقتدار پایدار 1404 در خلیج عمان و شمال اقیانوس هند برگزار کرد. در این مانور، ناوچه موشک انداز سبلان و شناور پرتاب موشک گناوه شرکت داشتند و با شلیک زنده موشک های ضدکشتی نصیر و قدیر ، توان رزمی خود را به نمایش گذاشتند. به گفته دریادار شهرام ایرانی، فرمانده نیروی دریایی ارتش، هدف اصلی این رزمایش سنجش آمادگی عملیاتی در شرایط واقعی نبرد بود.

مانور ایران علاوه بر مقابله با جنگ الکترونیک، شامل پرواز پهپادها، عملیات ضدزیردریایی و تمرینات گسترده دریایی از تنگه هرمز تا آب های عمیق اقیانوس هند بود؛ اقدامی که نشان می دهد تهران به دنبال انتقال صحنه عملیات دریایی خود به آب های آزاد است. همچنین، ایران در هفته های اخیر چند آزمایش موشکی انجام داده و پنجشنبه گذشته از آزمایش جدیدی خبر داد. در سوی دیگر، اسراییل نیز پیش از مانور ایران، در 10 اوت رزمایشی غیرمنتظره به مدت پنج ساعت اجرا کرد که هدف آن آزمایش سرعت واکنش و بسیج در صورت وقوع بحران چندجبهه ای اعلام شد.

این رزمایش نظامی در هفت محور طراحی شد:

نفوذ از سه نقطه مرزی اردن

حمله پهپادی به فرودگاه رامون

مقابله با دو هسته مسلح در کرانه باختری یکی از آن ها در بزرگراه شماره 6

شلیک موشک از شمال

حمله از یمن به میدان گازی در دریا

حمله پهپادی

شلیک موشکی از سوی ایران به اسراییل

مانورهای هم زمان تهران و تل آویو نشان می دهد دو طرف نه تنها خود را برای جنگ احتمالی آماده می کنند، بلکه در میدان رسانه ای و نظامی در حال ارسال پیام های قدرت به یکدیگر هستند.

نتایج رزمایش اسراییل نشان داد سرعت استقرار نیروها در مرز اردن پایین بوده است. به همین دلیل، طرح های بسیج و نقشه های استقرار بازنگری شد و روند هماهنگی میان ستادها مورد بازتعریف قرار گرفت. ارتش اسراییل اعلام کرد که از این پس رزمایش های غافلگیرکننده به طور منظم تکرار خواهد شد و هم زمان ارزیابی کلی آمادگی تمام یگان های رزمی آغاز شده است.

در جبهه دیگر، بحران هسته ای همچنان بخشی جدایی ناپذیر از معادله تهران و تل آویو است. در طول جنگ اخیر و پس از آن، ایران، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی را متهم کرد که مسیر حملات اسراییل را هموار کرده است. پس از آتش بس، رافائل گروسی خواستار دسترسی بازرسان به تأسیسات هسته ای ایران شد، اما تهران این درخواست را رد کرد و اعلام کرد اعتمادش به آژانس و شخص گروسی از بین رفته است. مجلس شورای اسلامی ایران نیز قانونی را تصویب کرد که مانع بازرسی های آژانس می شد.

با این حال، دولت ایران به فاصله کوتاهی پس از تصویب قانون، نیروگاه بوشهر را برای بازرسان گشود؛ اقدامی که خشم محافظه کاران را برانگیخت و آن را مغایر قانون دانستند. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، توضیح داد که ورود بازرسان با تصمیم شورای عالی امنیت ملی و صرفاً برای نظارت بر تعویض سوخت در نیروگاه بوشهر بوده است.

تهران با وجود مخالفت های داخلی، تصمیم گرفت برای جلوگیری از بهانه جویی های تازه اسراییل، سطحی از همکاری با آژانس را حفظ کند. گروسی نیز در مرداد هشدار داده بود که بستن درهای تأسیسات هسته ای ایران می تواند به جنگی تازه منجر شود. هم زمان، با اعلام آلمان، فرانسه و بریتانیا مبنی بر اجرای مکانیسم اسنپ بک از 28 اوت، مذاکراتی محرمانه میان عراقچی و گروسی با میانجی گری مصر در قاهره برگزار شد؛ تلاشی که نشان می دهد بحران هسته ای همچنان در قلب تنش های ایران و اسراییل باقی مانده است.

عباس عراقچی و رافائل گروسی در قاهره توافقی امضا کردند که هدف آن احیای همکاری میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی و از سرگیری بازرسی ها در تأسیسات هسته ای ایران است. این توافق مراحل مشخصی را برای اجرای دوباره فعالیت های فنی در داخل ایران تعیین می کند. در ادامه، شصت ونهمین نشست عمومی آژانس بین المللی انرژی اتمی از 15 تا 19 سپتامبر 2025 در وین برگزار شد. گروسی در سخنرانی خود درباره توافق قاهره، به شکلی تلویحی نسبت به پیامدهای نظامی هشدار داد و گفت: وقتی آژانس بتواند وظایفش را انجام دهد، تردیدها و نگرانی ها از میان می رود؛ اما هرگونه محدودیت یا مانع می تواند صلح و امنیت بین المللی را به خطر جدی بیندازد.

ایران همزمان تلاش های دیپلماتیک خود را برای جلوگیری از فعال شدن مکانیزم اسنپ بک در نیویورک و در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل ادامه داد. نخستین دیدار رسمی عراقچی و گروسی در 23 سپتامبر انجام شد. وزارت امور خارجه ایران در بیانیه ای درباره این نشست اعلام کرد: آخرین تحولات روابط ایران و آژانس بررسی شد. وزیر خارجه بر حسن نیت و رویکرد مسئولانه ایران در موضوع هسته ای تأکید کرد و یادآور شد که هرگونه پیشرفت منوط به پذیرش مسئولیت از سوی سایر طرف ها و پایان دادن به سوءاستفاده از شورای امنیت برای فشار بر ایران و طرح مطالبات افراطی است.

آلمان، فرانسه و بریتانیا همچنان بر اجرای سازوکار اسنپ بک پافشاری می کنند؛ اقدامی که به معنای بازگرداندن تحریم های شورای امنیت علیه ایران است. در حالی که دولت ایران تلاش می کند از طریق گفت وگو با آژانس بین المللی انرژی اتمی مانع از بازگشت تحریم ها شود ـ عباس عراقچی، وزیر خارجه، همچنان درگیر مذاکره با رافائل گروسی بر سر بازرسی های هسته ای است؛ اما شورای عالی امنیت ملی ایران در 20 سپتامبر بیانیه ای صادر کرد که لحن سخت تری داشت. در این بیانیه تأکید شده بود: گام های کشورهای اروپایی به تعلیق همکاری با آژانس منجر خواهد شد. نکته قابل توجه در متن بیانیه، اشاره مستقیم به بُعد نظامی بود: در نشست اخیر، اقدامات برخی کشورها در عرصه بین المللی پیرامون عملیات نظامی و تحریم ها بررسی شد و در همین چارچوب، تصمیمات نسنجیده سه کشور اروپایی در موضوع هسته ای ایران مورد بحث قرار گرفت.

به این ترتیب، اصرار اروپا بر تحریم ها ایران را وارد معادله ای پیچیده کرده است؛ از یک سو تداوم دیپلماسی برای حفظ کانال همکاری با آژانس و از سوی دیگر آمادگی برای واکنش های سخت تر علیه لندن، پاریس و برلین. تحلیلگران هشدار می دهند که ادامه این روند می تواند روند شکننده توافق ایران با آژانس را فروبپاشاند و مسیر را برای سناریوی خطرناک تر یعنی احتمال حمله نظامی جدید به ایران هموار کند.

پس از جنگ 12 روزه، پرونده اورانیوم غنی شده ایران با غلظت بالای 60 درصد به یکی از مبهم ترین و پرجدل ترین موضوعات تبدیل شده است. آمریکا و اسراییل این موضوع را به عنوان دستاویز جدید برای توجیه حملات احتمالی مطرح می کنند. مقام های ایرانی در بحبوحه جنگ و پس از آن اعلام کردند اورانیوم پیش از آغاز حملات به مکانی ناشناخته منتقل شده و در تأسیساتی که هدف قرار گرفتند، وجود نداشته است. با این حال، دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا، بلافاصله پس از حملات مدعی شد تأسیسات هسته ای ایران به طور کامل نابود شده است . اسراییل نیز تأکید کرد که توان ایران برای دستیابی به سلاح هسته ای چند سال به عقب رانده شده است.

اما اندکی بعد، واشنگتن و تل آویو لحن خود را تغییر دادند و به دلیل اظهارات مقام های ایرانی مبنی بر این که اورانیوم سالم و در اختیار ماست ، اذعان کردند که حملات خسارت جدی به برنامه هسته ای ایران وارد نکرده است. به گفته ناظران، این موضوع می تواند بهانه ای تازه برای تشدید فشارها و حملات احتمالی آینده فراهم می کند. عباس عراقچی، در گفت وگویی تلویزیونی در 13 سپتامبر تصریح کرد: اورانیوم ما زیر آوار تأسیسات بمباران شده باقی مانده است.

دیپلماسی در فضایی سخت و پرتنش ادامه دارد؛ فضایی که مانورهای نظامی، تهدیدهای متقابل تهران و تل آویو و فشارهای اروپا برای بازگرداندن تحریم ها رقم زده اند. اسراییل آشکارا جامعه ایران را به قیام علیه نظام فرا می خواند و بر ضرورت تغییر نظام تأکید می کند؛ هم زمان احتمال مداخله نظامی تازه را گوشزد می کند. در مقابل، ژنرال موسوی، رییس ستاد کل نیروهای مسلح ایران هشدار داده است: به هر تهدید دشمن با شگفتی های استراتژیک غیرقابل تصور پاسخ خواهیم داد.

در 22 سپتامبر، 71 نماینده مجلس ایران در نامه ای به شورای عالی امنیت ملی و دولت، خواستار بازنگری در دکترین نظامی کشور و حتی بررسی موضوع سلاح هسته ای شدند؛ موضوعی که می تواند موازنه حساس منطقه را برهم زند. اگر سه کشور اروپایی یعنی آلمان، فرانسه و بریتانیا ـموفق به بازگرداندن تحریم های شورای امنیت شوند، احتمال دارد تهران همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی را متوقف کرده و از معاهده عدم اشاعه هسته ای (NPT) خارج شود؛ سناریویی که ریسک آغاز جنگی طولانی تر و گسترده تر با اسراییل و آمریکا را تقویت می کند. در این میان، روسیه و چین با وجود مخالفت علنی با بازگرداندن تحریم ها، تاکنون جز چند موضع گیری دیپلماتیک، اقدام عملی مشخصی برای حمایت از ایران انجام نداده اند.