با نزدیک شدن به بازگشت تحریم ها و فعال سازی احتمالی مکانیسم ماشه، سفر مسعود پزشکیان، رییس جمهور ایران، به نیویورک برای شرکت در هشتادمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل به کانون توجه رسانه ها و تحلیلگران تبدیل شده است.

به گزارش شرق، در این برهه کوتاه چند روزه، فضای تحلیلی کشور به دو بخش تقسیم شده است؛ طیفی از ناظران امیدوارند که حضور فعال رییس جمهور در صحن و حاشیه مجمع عمومی و همچنین دیدارهای دوجانبه و چندجانبه با سران کشورها، بتواند صدای حقانیت و مطالبات ایران را به گوش جهان برساند و فرصت هایی برای کاهش فشارها و پیشبرد مذاکرات فراهم کند. این گروه معتقدند حتی در چارچوب محدودیت های زمانی و دیپلماتیک، تلاش هوشمندانه تهران می تواند مسیر تعاملات منطقه ای و هسته ای را بهبود ببخشد.

در مقابل، گروه دیگری با تردید به این سفر می نگرند و بر این باورند که رفتار اروپا و آمریکا نشان دهنده زیاده خواهی و فشار حداکثری است. این طیف هشدار می دهد بازگشت تحریم ها و قطع نامه های شورای امنیت تقریبا قطعی است و غرب از این طریق قصد دارد ایران را به عقب نشینی های بزرگ تر و پذیرش امتیازات بیشتر، حتی در حوزه های غیرهسته ای، مجبور کند.

از نگاه این تحلیلگران، فرصت های دیپلماتیک محدود و شکننده اند و هرگونه تعلل یا سوءتفاهم می تواند تهران را در معرض فشار شدید قرار دهد. از منظر کلان تر، سفر رییس جمهور به نیویورک نمایانگر پیچیدگی و شکنندگی فضای دیپلماسی بین المللی است؛ آزمونی برای توان دیپلماتیک ایران و سنجشی برای ارزیابی واکنش غرب به فشارها و انعطاف احتمالی تهران در روزهای حساس پیش رو.

در سایه آنچه عنوان شد، منصور حقیقت پور در گپ وگفتی، نگاهی کلی تر به سفر مسعود پزشکیان به سازمان ملل دارد و تأکید می کند: حضور رییس جمهور در مقطع حساس و در روزهای منتهی به بازگشت تحریم ها، نه تنها نمادی از دیپلماسی فعال ایران است، بلکه فرصتی برای تثبیت موقعیت کشور در صحنه جهانی و مدیریت بحران های چندلایه خواهد بود . با این حال نماینده ادوار مجلس، ضمن اذعان به احتمال بالای بازگشت قطع نامه های شش گانه علیه ایران بر این باور است که اگر در نهایت آقای دکتر پزشکیان و آقای دکتر عراقچی هم در جریان سفر به سازمان ملل نتوانستند کاری از پیش ببرند، کشور وارد بحرانی غیرقابل کنترل نخواهد شد. چون از منظر او: تجربه بحران های قبلی در پرونده هسته ای نشان می دهد ملت ایران توانسته است تحت فشارهای اقتصادی و سیاسی مقاومت کند و اکنون نیز ظرفیت و توان لازم برای مواجهه با پیچیدگی های فعلی وجود دارد . با توجه به این برداشت، حقیقت پور می گوید: جمهوری اسلامی ایران و رییس جمهورش از آرمان های خود عدول نخواهند کرد و هرگونه نرمش فقط در چارچوب دیپلماسی قهرمانانه قابل تصور است .

نماینده مجلس نهم با اشاره به دیدارهای دوجانبه و چندجانبه در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل یادآور می شود: این ملاقات ها بیش از سخنرانی های صحن عمومی اهمیت دارند، زیرا فرصت تحقق دستاوردهای عملی برای ایران را فراهم می کنند . به گفته حقیقت پور: رهبران نزدیک به 200 کشور جهان در این اجلاس حضور دارند و امکان مذاکره مستقیم و ارائه دیدگاه های عملی به هریک از آن ها فراهم است . این فعال سیاسی ادامه می دهد که موفقیت رییس جمهور در نیویورک نیازمند هماهنگی کامل با وزارت امور خارجه و لابی های بین المللی ایران است.

عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس خاطرنشان می کند: گفت وگوهای پیشینی کارشناسان و دیپلمات های ایران تعیین کننده نتیجه سفر هستند و بدون این مقدمات، هرگونه اقدام در صحن یا حاشیه سازمان ملل ممکن است محدود به گفتمان نمادین باشد . حقیقت پور، با تأکید بر اهمیت اختیارات رییس جمهور، توضیح می دهد: موفقیت مذاکرات به میزان آزادی عمل و اختیار پزشکیان بستگی دارد . او می گوید: محدودیت در اختیارات می تواند ظرفیت ایران برای مقابله با فشارهای بین المللی و جلوگیری از صدور قطع نامه های جدید علیه کشور را کاهش دهد . او بر این باور است: هماهنگی با شورای عالی امنیت ملی و کسب مجوزهای لازم از رهبری، پیش نیاز موفقیت هرگونه اقدام دیپلماتیک است .

بر اساس تحلیل این نماینده ادوار: تجربه تقریبا یک ساله ریاست جمهوری مسعود پزشکیان نشان داده است که او همواره در هماهنگی و مطابقت کامل با مواضع مقام معظم رهبری عمل کرده و هرگونه اقدام دیپلماتیک او در جربیان سفر به سازمان ملل، تابع چارچوب های تعیین شده از سوی رهبری و شورای عالی امنیت ملی است. به این معنا که رییس جمهور در سفر خود به نیویورک، در حدود اختیارات قانونی و مشخص شده حرکت خواهد کرد؛ نه فراتر از آن، نه کمتر . این چهره سیاسی در تکمیل گفته های خود خاطرنشان می کند هر تصمیم یا مجوزی برای ملاقات با مقامات خارجی یا حتی دونالد ترامپ، تنها در صورتی اجراشدنی است که از سوی رهبری و شعام تأیید شده باشد و در چنین شرایطی، اجرای آن نه تنها مطابق با مصالح ملی است، بلکه باید به عنوان نمادی از وحدت و انسجام ارکان تصمیم گیر در سیاست خارجی کشور تلقی شود. در مقابل، درصورتی که چنین مجوزی صادر نشود، پزشکیان ضمن احترام به رهنمودهای رهبر معظم انقلاب، از اقدام خارج از محدوده اختیارات خود پرهیز خواهد کرد. این واقعیت نشان دهنده رویکرد محتاط، اما فعال و منطبق بر سیاست های کلان نظام است و بر تداوم انسجام تصمیم گیری در بالاترین سطوح حاکمیت تأکید دارد .

حقیقت پور به اهمیت مدیریت بحران ها در شرایط فعلی اشاره و یادآوری می کند ایران با مجموعه ای از بحران های اقتصادی و امنیتی روبه رو است و سفر رییس جمهور به نیویورک فرصتی برای مدیریت هم زمان مسائل هسته ای، منطقه ای و اقتصادی است ؛ بنابراین از دید این فعال سیاسی اگر معادلات پیچیده فعلی به درستی مدیریت شود، این سفر می تواند نقطه عطفی برای کاهش فشارها و بازکردن مسیر مذاکرات باشد .

این چهره نزدیک به علی لاریجانی، در تحلیل خود یادآور می شود تعامل با طرف های غربی باید همراه با منطق و اقتدار باشد . او تصریح می کند ایران اهل مذاکره است، اما هرگونه گفت وگو باید متقابل و مبتنی بر احترام به حقوق ملی باشد . به گفته او، مذاکره تنها زمانی نتیجه بخش خواهد بود که طرف مقابل نیز به اصول و چارچوب های ایران پایبند باشد و در مسیر فشار و تهدید حرکت نکند . نماینده ادوار مجلس با اشاره به اهمیت صدور پیام های قوی از طریق رسانه ها و دیپلماسی عمومی، مسئله را این گونه تشریح می کند که رییس جمهور می تواند با ارائه مواضع شفاف و مستدل در صحن سازمان ملل و در دیدارهای دوجانبه، پیام قدرت و اراده ایران را منتقل کند. این اقدام می تواند ضمن افزایش اعتماد داخلی، مانع اقدامات یک جانبه و فشارهای جدید علیه کشور شود .

حقیقت پور در جمع بندی تأکید می کند که سفر مسعود پزشکیان نه تنها جنبه نمادین ندارد، بلکه فرصت ایجاد دستاوردهای عملی برای کشور است . به باور او این سفر می تواند بخشی از گره های کور سیاست خارجی ایران را باز کند و زمینه را برای گفت وگوهای برد-برد با طرف های بین المللی فراهم آورد . در پایان، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس تأکید می کند موفقیت دیپلماسی ایران در نیویورک نیازمند هماهنگی دقیق، استفاده از فرصت های حاشیه ای و اختیارات کافی رییس جمهور است . به باور این فعال سیاسی تنها با برنامه ریزی دقیق و دیپلماسی فعال، می توان از این سفر نتایج ملموس و مثبت برای منافع ملی ایران به دست آورد و معادلات حساس بین المللی را به نفع کشور مدیریت کرد .

نوذر شفیعی هم دیگر کارشناسی بود که، سفر رییس جمهور به نیویورک را فرصتی معتبر اما مشروط برای گشودن گره های پیچیده سیاست خارجی ایران توصیف می کند و می گوید مجمع عمومی سازمان ملل فضای نمایشی و نمادینی دارد که باید از آن فراتر رفت؛ سخنرانی در صحن عمدتا گفتمان محور است، اما دیدارهای دوجانبه و چندجانبه در حاشیه اجلاس ظرفیت تولید نتایج عملی را دارند . به باور او موفقیت پزشکیان در نیویورک در گرو آماده سازی دقیق و بهره گیری از این دو زمینه موازی است .

مدرس دانشگاه تهران با تأکید بر نقش جلسات حاشیه ای توضیح می دهد مجمع عمومی تنها عرصه بیان دیدگاه ها نیست. رهبران و نمایندگان نزدیک به 200 کشور را می توان در یک محل دید و در ملاقات های خصوصی موضوعات حیاتی را با جزییات فنی و دیپلماتیک پیگیری کرد. در این دیدارها امکان پیگیری پرونده های ملی به صورت جدی تر و عملی تر وجود دارد و به همین دلیل پیام ها و گفت وگوهای رسمی باید با سازوکارهای پشت پرده و جلسات کارشناسی هم زمان شوند تا به خروجی ملموس منتهی شوند .

تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل همچنین بر لزوم برقراری دیالوگ های پیشینی میان کارشناسان و دستگاه دیپلماسی تأکید می کند و باور دارد باید گفت وگوهایی از سوی عراقچی و دیگر لابی ها پیش از آنکه پزشکیان تهران را ترک کند، انجام شده باشد و طرفین با گزینه های واقع بینانه و متن های از پیش توافق شده وارد مذاکره شوند ، بنابراین شفیعی هشدار می دهد اگر وزارت امور خارجه و شخص وزیر قبل از عزیمت رییس جمهور پیش زمینه سازی در قبال آمریکا و اروپا نکرده باشند، فرصت های حاشیه ای صرفا به سخنرانی های نمادین تبدیل خواهد شد .

مفسر ارشد حوزه سیاست خارجی، موضوعات اصلی دستورکار ریاست جمهوری در نیویورک را دوگانه می داند؛ از یک سو مسائل انسانی و سیاسی مربوط به فلسطین و فاجعه غزه و از سوی دیگر پرونده هسته ای که اکنون در آستانه بازگشت احتمالی قطع نامه ها قرار گرفته است. با چنین برداشتی، شفیعی ادامه می دهد رییس جمهور از جنبه حقوقی و سیاسی اختیار محکوم کردن تجاوزها و پیگیری حقوقی را دارد، اما اصلِ کار مقابله با مکانیسم هایی مانند اسنپ بک و پیشگیری از صدور قطع نامه های جدید، مستلزم اقداماتی فراتر از سخنرانی است .

نماینده ادوار مجلس در تشریح محدوده اختیارات رییس جمهور خاطرنشان می کند اختیار سیاسی تهران در عرصه بین الملل نیم بند است و بخش مهمی از امکان عمل در این حوزه تابع تصمیمات کلان نظام است. ازاین رو چنانچه رویکرد کلی کشور به مذاکره با آمریکا محدود باشد، آن گاه دست پزشکیان در پیگیری گفت وگوهای مستقیم یا غیرمستقیم محدود خواهد ماند. در چنین وضعیتی، موفقیت در نیویورک نیازمند هماهنگی داخلی و صراحت در مأموریت و اختیارات است .

عضو کمیسیون اسبق امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس می افزاید مسئولیت نتیجه گیری مذاکرات را باید میان طرفین تقسیم شده دید. به این معنا که حدود 50 درصد از موفقیت به اراده و تحرکات تهران بستگی دارد و 50 درصد دیگر به انعطاف و پاسخ گویی طرف های مقابل ، بنابراین او یادآور می شود تحرکات دیپلماتیک باید هم زمان با فعال سازی شبکه های لابی و استفاده از کانال های غیررسمی دنبال شود تا دولت های ثالث را به تشویق طرف مقابل وادار کند .

در جمع بندی نکات گفته شده، این استاد دانشگاه تهران تأکید می کند سفر پزشکیان اگر با برنامه ریزی پیشینی، مأموریت مشخص و اختیارات واضح همراه باشد، می تواند گامی مهم در بازکردن گره های کور سیاست خارجی ایران باشد؛ اما در غیاب این شرایط، احتمال دارد که سفر به یک سخنرانی بلند در صحن محدود شود و دستاورد عملی نداشته باشد . شفیعی در پایان متذکر می شود زمان و فرصت ها محدود است و دستگاه دیپلماسی باید از همه ظرفیت های کارشناس محور و شبکه های تأثیرگذار بهره برداری کند تا نتایجی فراتر از بیان ظاهری مواضع به دست آید .