بدرالسادات مفیدی با اشاره به سفر مسعود پزشکیان به نیویورک طی یادداشتی در روزنامه هم میهن نوشت: رییس جمهور پزشکیان دیروز پس از نواختن زنگ شروع به کار مدارس کشور، برای شرکت در اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل، راهی نیویورک شد و عصر امروز در حالی سخن رانی خواهد کرد که بحث مذکره با آمریکا و احتمال دیدار با رییس جمهوری این کشور منتفی شده است.

از هنگام ارسال نامه سه کشور اروپایی به شورای امنیت در 6 شهریور (28 اوت 2025)، فرآیند فعال سازی مکانیسم ماشه یعنی بازگشت خودکار همه تحریم های سازمان ملل بدون نیاز به رأی گیری دوباره علیه ایران رسماً آغاز شده و تنها 3 روز تا پایان این فرآیند مهلت باقی مانده تا بتوان از تمامی ظرفیت های دیپلماتیک خود استفاده کرد.

تمدید نشدن قطعنامه پیشنهادی لغو دائمی تحریم های ایران در شورای امنیت در روز جمعه گذشته با 4 رأی موافق، 9 رأی مخالف و 2 رأی ممتنع مانع استفاده از آخرین فرصت در نظرگرفته شده در چارچوب توافق هسته ای سال 2015 یعنی برجام شد و در واقع مسیر را برای بازگشت تحریم های سازمان ملل هموارتر کرد.

این در حالی است که وقتی دولت اول ترامپ دو سال بعد از خروج از برجام یعنی 5 سال پیش با طرح این ادعا که ایران تعهدات برجام را نقض کرده، از شورای امنیت خواست مکانیزم ماشه فعال شود، اعضای این شورا همراهی نکردند و شورای امنیت آن درخواست را با این استدلال که آمریکا پس از خروج از برجام، دیگر مشارکت کننده این توافق نامه نیست رد کرد.

در واقع درست است که با توجه به عدم همراهی مشارکت کنندگان باقی مانده در برجام با آمریکا، این رأی حقوقی جلوی فعال شدن مکانیزم ماشه در سال 2020 را گرفت، اما اینک دیگر این اروپایی های عضو برجام مدعی عدم پای بندی اساسی ایران به مفاد این توافق نامه شده اند.

هرچند در آستانه سفر دکتر پزشکیان به نیویورک کورسوهای امیدی شکل گرفت تا شاید این سفر مقدمه و فرصتی برای یافتن راه حل های برون رفت از شرایط پیچیده و سخت ایجادشده برای ایران از طریق دیدار با سران کشورهای طرف درگیر و گفت وگو با آنها باشد اما رفتارهای غیردوستانه اخیر آمریکا و سه کشور اروپایی با ایران، احتمال نرمش و انعطاف آنها در این مقطع را بسیار کاهش داد و بعید است از تصمیم خصمانه خود به این راحتی منصرف شوند اگرچه وزیر خارجه در نیویورک گفت وگوهایی انجام داده است.

در این میانه نمی توان از فشار جریان تندرو داخلی بر روی دولت غافل ماند که با اصرار بر اینکه بازگشت تحریم ها تأثیری در وضعیت ایران نخواهد داشت، سخت در تلاش اند برنامه خروج از ان پی تی و قطع همکاری کامل با آژانس انرژی اتمی را به پیش ببرند. به موازات بحث های دیپلماتیک حاکمیت نمی تواند از چاره اندیشی برای حفظ انسجام و همبستگی ملی که مستلزم پیشبرد سیاست خارجی و پشتوانه ای برای گرفتن امتیاز است، غافل بماند و این همبستگی جز با کاهش شکاف میان حاکمیت و ملت از طریق تغییر رویکرد در شیوه حکم رانی و اصلاحات ساختاری در داخل حاصل نمی شود.

هرچند بارها منتقدان مصلح این توصیه را مطرح کرده اند اما هیچگاه تغییر چشمگیری رخ نداده و به برخی اصلاحات صوری آن هم فقط در مقاطعی خاص بسنده شده گاه ایجاد محدودیت بیشتر فضای سیاسی کشور و بعضاً برخورد قضایی و امنیتی با این منتقدان را شاهد بوده ایم. ضعیف شدن جامعه مدنی اعم از گروه ها و احزاب سیاسی، انجمن های صنفی، تشکل های غیردولتی و سازمان های مردم نهاد و حذف سرمایه های انسانی شایسته و چهره های ملی از حضور در قدرت و از سوی دیگر نحیف شدن طبقه متوسط شهری ناشی از سنگینی بار فشار اقتصادی علاوه بر کنترل سبک زندگی آنها و سوق یافتن جماعت کثیری از این طبقه به موقعیت فرودستان طی سالیان دراز و در مقابل فربه شدن هواداران خاص و شکل گیری شبکه های قدرتمند فساد اقتصادی، درهم تنیده شدن بحران های مختلف سیاسی- اجتماعی، از جمله پیامدهای ساختار معیوب حکم رانی است که اگر هر چه سریع تر در سیاست گذاری ها و تصمیمات کلان برای اداره امور کشور اصلاحی صورت نگیرد، با توجه به تشدید فشارهای خارجی انسجام ملی را تهدید خواهد کرد.

برحسب همین ضرورت اخیراً جبهه اصلاحات ایران به عنوان یک جریان ائتلافی به انتشار بیانیه ای 11 بندی به اتکای استراتژی اصلاح از درون، اقدام کرد. این بیانیه که تحت نام آشتی ملی بر سر زبان ها افتاد، تصویری از سه راه پیش رو در شرایط فعلی یعنی تداوم وضع موجود با آتش بسی شکننده و آینده ای مبهم، یا تکرار الگوی 22 سال گذشته با انجام مذاکره تاکتیکی برای خرید زمان بی آنکه ریشه بحران ها درمان شود و یا انتخاب شجاعانه آشتی ملی و ترک تخاصم در داخل و خارج کشور؛ با هدف اصلاح ساختار حکم رانی ارائه کرده و سپس با تأکید بر راه سوم برای عملیاتی کردن اصلاحات ساختاری در دو حوزه داخلی و سیاست خارجی راهکارهایی را در چارچوب قانون اساسی پیشنهاد داد.

هرچند جبهه اصلاحات ایران بابت صدور این بیانیه که با احساس مسئولیت و به قصد نجات کشور، راه حل های پیشنهادی خود را برای بازگشت به اصل حاکمیت مردم ارائه داده، مورد هجمه وسیع رسانه های تندرو و جریان افراطی قرار گرفت اما چنین حملاتی به توصیه های خیرخواهانه، واقعیت بحران ناکارآمدی در حل مسائل خرد و کلان کشور را تغییر نمی دهد.

نارضایتی های گسترده مردمی با توجه به تورم و گرانی های خارج از توان مالی کثیری از اقشار جامعه، رکود و رشد منفی تولید ناخالص ملی، ورشکستگی های پی درپی بنگاه های اقتصادی، قطعی آب و برق و تعطیل شدن تعداد زیادی از واحدهای بزرگ و کوچک صنعتی و تولیدی ناشی از آن و نیز متأثر از چالش های ایران با نظام بین الملل و تحریم ها و اختلال در واردات ماشین آلات موردنیاز و بیکار شدن کارکنان آنها و افزایش فقر و گرسنگی و...، رو به تزاید است.

دال مرکزی این بیانیه اتخاذ رویکرد آشتی ملی توسط حاکمیت است که چند سال قبل و پیش از شکل گیری اعتراضات 1401 از سوی سیدمحمد خاتمی مطرح شد اما پاسخ به آن بی مهری و نادیده گرفتن فرصت ها بود. فرصت هایی که بارها در بزنگاه های حساس تاریخی برای حل بحران ها اعم از اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی پیش آمده اما به راحتی یکی یکی از دست رفت و آنچه برجای ماند تلنبار شدن بحران ها و تبدیل به ابرچالش هایی که مفر از آنها در غیاب همبستگی ملی و نبود جامعه مدنی قدرتمند ناممکن به نظر می رسد.

یک بار دیگر در اوج درگیری های خیابانی و بگیر و ببندهای 1401، خاتمی برای جلوگیری از خودبراندازی و پایان دادن به منازعات حاکمیت و ملت، با تجدیدنظر در اصلاح طلبی به شیوه دوم خردادی، 15 پیشنهاد را به منظور اصلاحات ساختاری در چارچوب قانون اساسی و با همان رویکرد آشتی ملی مطرح کرد اما مواجهه با این پیشنهادات نیز بی اعتنایی کامل بود و چنانکه در سایه این بی اعتنایی، دولت مرحوم ابراهیم رییسی و سپس مجلس دوازدهم با کمترین میزان مشارکت مردم به لطف اعمال شدیدترین نظارت استصوابی در مقایسه با ردصلاحیت های دوره های قبلی شکل گرفت که نه تنها بهبود شرایط برای مردم در داخل را به همراه نداشت بلکه در حوزه سیاست خارجی نیز نتیجه آن کاهش تلاش های دیپلماتیک و افزایش رویکرد نظامی در منطقه و جهان بود.

این بار نیز بعد از ضعیف شدن نیروهای مقاومت همراه با ایران در منطقه، جنگ 12 روزه ایران و اسراییل و رو به پایان بودن مهلت فعال شدن مکانیزم ماشه و قرار گرفتن در آستانه خطر انزوای کامل بین المللی، و از سوی دیگر فشارهای داخلی، جبهه اصلاحات ایران، انجام اصلاحات ساختاری را به حاکمیت گوشزد کرده و آشتی ملی و نتایج حاصل از آن را تنها راه نجات کشور و فرصتی دانسته که اگر باز هم مورد عنایت تصمیم گیرندگان اصلی کشور به منظور تأمین منافع ملی و حفظ تمامیت ارضی ایران و جلوگیری از هرج و مرج و فروپاشی، قرار نگیرد، دیری نخواهد گذشت که این امید نیز رنگ خواهد باخت.