واگذاری کودک؛ رها کردن، سپردن به دیگران بدون دلایل قانونی یا اخلاقی کافی یا واگذاری به مراکز نگهداری بدون ضرورت می تواند تبعات بسیار سنگینی برای کودک، والدین و جامعه داشته باشد.

به گزارش اعتماد، کودکان به والدین خود وابستگی عاطفی عمیق دارند. واگذاری آن ها می تواند باعث احساس طردشدگی، از دست دادن حس امنیت، اضطراب، افسردگی یا اختلالات رفتاری و آسیب به اعتماد به نفس و روابط آینده کودک شود. کودکی که احساس کند ناخواسته بوده یا رها شده، ممکن است در ایجاد هویت فردی دچار سردرگمی یا مشکلات در مدرسه یا اجتماع و نسبت به خود و دیگران بی اعتماد شود. در بسیاری از کشورها، واگذاری کودک بدون مجوز قانونی جرم محسوب می شود و ممکن است حق حضانت برای همیشه از والدین گرفته شود و والدین با مجازات های کیفری روبه رو شوند.

چند روز قبل، زن جوانی با حالتی مضطرب و چهره ای آشفته به کلانتری 142 کن مراجعه و ماجرای زندگی خود را این طور تعریف کرد: من و برادرم از کودکی بسیار به هم نزدیک بودیم. سال ها گذشت و ما متوجه شدیم او و همسرش نمی توانند صاحب فرزند شوند و شرایط روحی شان به شدت به هم ریخته است. مدام گریه می کردند و از درمان های بی نتیجه خسته شده بودند. این وضعیت آنقدر برایم ناراحت کننده بود که بعد از صحبت با همسرم، تصمیم گرفتیم وقتی فرزندمان به دنیا آمد، او را در اختیار برادرم قرار دهیم تا مانند فرزند خود بزرگش کند؛ هم از خون خودمان باشد و هم آن ها از تنهایی دربیایند.

این زن در ادامه گفت: جلسه ای خانوادگی گذاشتیم و موضوع را مطرح کردیم. برادرم و همسرش از خوشحالی اشک می ریختند، چون سال ها منتظر چنین فرصتی بودند، هیچ اعتراضی نکردند و حتی نگذاشتند موضوع به جایی برسد که برگه یا قراردادی بنویسیم. بین ما اعتماد کامل بود. قرار گذاشتیم که هر زمان دوست داشتیم، بتوانیم بچه را ببینیم و کنار او باشیم. فرزندم که متولد شد، او را به برادرم سپردیم. اوایل همه چیز خوب پیش می رفت و حتی خودشان از ما می خواستند به دیدن بچه برویم، اما هر چه کودک بزرگ تر شد، رفتار همسر برادرم تغییر کرد.

او گفت: وقتی بچه حدود شش، هفت ساله شد، احساس کردیم همسر برادرم دیگر تمایلی به دیدار ما ندارد. کم کم تماس هایش را قطع کرد و بهانه می آورد. وابستگی شدیدی نسبت به کودک پیدا کرده بود و می ترسید ما او را از آن ها پس بگیریم. این نگرانی به قدری در او شدید شد که به جنون و بدرفتاری کشیده شد؛ حتی اجازه نمی داد برادرم درباره ما صحبت کند.

طبق گفته این زن، زمانی که کودک 12ساله شد، مادر اصلی حقیقت ماجرا را برایش بیان کرد. او در این باره گفت: وقتی به پسرم گفتم من مادرت هستم، همسر برادرم عصبی شد و فریاد زد. درگیری شدیدی داخل خانه اتفاق افتاد و برادرم نمی توانست او را کنترل کند. از همان زمان رفتارهای تند و خشن او نسبت به کودک شروع شد. او از روی ترس و وابستگی، بچه را کتک می زد و تهدید می کرد که اگر من را ببیند، جانش به خطر می افتد.

این زن گفت: چند ماه بعد متوجه شدیم که کودک به شدت افسرده، مضطرب و گوشه گیر شده است. او حتی در مدرسه هم با کسی صحبت نمی کرد. معلم موضوع را با برادرم در میان گذاشت و پیشنهاد کرد به مشاور مراجعه کنند. در جلسات مشاوره، بچه حقیقت را گفت و مشخص شد مادرخوانده اش مدت هاست او را تهدید و زندانی می کند تا با ما ارتباط نگیرد. پس از اطلاع از موضوع، زن جوان به همراه همسرش و با استناد به نظریه مشاور، از همسر برادرش به اتهام کودک آزاری شکایت کرد.

مشاور کلانتری 142 کن درباره این پرونده می گوید: این پرونده نشان می دهد که حتی تصمیماتی که از دل محبت و خیرخواهی گرفته می شوند، در صورت نبود آگاهی روانی و قانونی، می توانند به بحرانی جدی تبدیل شوند. در موضوع فرزندخواندگی حتی اگر میان اعضای خانواده باشد، رعایت اصول حقوقی و روانشناختی یک ضرورت است، نه یک گزینه اختیاری.

اولین موضوع مهم این است که فرزندخواندگی نمی تواند فقط براساس اعتماد و روابط خانوادگی پیش برود؛ زیرا هر کودکی، حتی اگر از بستگان درجه یک باشد، نیازمند یک ساختار شفاف در مورد سرپرستی، حق ملاقات و نحوه تصمیم گیری است. بدون این ساختار، احتمال سوءبرداشت، سوءظن و بروز رفتارهای هیجانی بسیار بالا می رود.

این مشاور در ادامه می گوید: والدینی که قصد پذیرش فرزند را دارند باید از نظر روحی و روانی آماده باشند. در این پرونده، همسر برادر از ابتدا دچار نوعی آسیب روحی ناشی از ناتوانی در فرزندآوری بوده، بدون آنکه برای درمان یا مشاوره اقدام کند. همین آسیب پنهان، بعدها به شکل رفتارهای پرخاشگرانه نسبت به کودک بروز پیدا کرد. در چنین شرایطی، مشاوره پیش از واگذاری کودک می توانست این وضعیت را پیش بینی و از آن جلوگیری کند.

باید در نظر داشت که وابستگی افراطی به کودک می تواند ریشه در ترس های درمان نشده و احساس ناامنی شدید داشته باشد. وقتی فرد تصور می کند ممکن است تنها منبع آرامش خود را از دست بدهد، ممکن است دست به رفتارهایی بزند که حتی از نظر خودش منطقی و قابل قبول است، اما در حقیقت مصداق آسیب زایی برای کودک است.

او می گوید: اگرچه برادر این زن نیت خوبی داشته و می خواسته همسرش را آرام کند، اما ناتوانی او در مدیریت بحران و بی تفاوتی نسبت به علایم هشداردهنده، باعث شد دامنه آسیب گسترده تر شود. نقش والدین در چنین شرایطی صرفا محبت نیست؛ بلکه نظارت، مسوولیت پذیری و مداخله به موقع نیز بخشی از وظیفه سرپرست است. کودکی که در چنین محیطی بزرگ می شود، به تدریج دچار دوگانگی هویت و سردرگمی در روابط می شود. او نمی داند به چه کسی اعتماد کند و از چه کسی باید بترسد. همین تضاد، منجر به اضطراب دایمی و کاهش اعتمادبه نفس در او می شود.

مشاور کلانتری 142 کن می گوید: یکی از مهم ترین نکاتی که در این پرونده مشاهده می شود، انکار واقعیت توسط مادرخوانده است. او با جلوگیری از دیدار کودک با مادر اصلی، تلاش کرده یک واقعیت اجتماعی را پنهان کند. این نوع پنهانکاری، نه تنها اثر روانی شدیدی بر کودک دارد، بلکه می تواند او را نسبت به روابط خانوادگی بی اعتماد کند. نباید فراموش کرد که اگر واقعیت ها در زمان مناسب و با حمایت روانی گفته شوند، کودک می تواند با آن کنار بیاید؛ اما وقتی واقعیت به شکل ناگهانی و تحت فشار احساسی بیان می شود، تبدیل به یک شوک روانی می شود که تبعات جدی دارد.

او همچنین می گوید: خانواده ها باید بدانند که حتی در نزدیک ترین روابط نیز قانون و مشاوره باید در کنار محبت قرار گیرد. واگذاری فرزند بدون ثبت قانونی و مشاوره، به معنای بی دفاع کردن کودک در برابر هرگونه تنش احتمالی است. برای پیشگیری از تکرار چنین مواردی، ضروری است که مراکز مشاوره و اورژانس اجتماعی در موضوعات خانوادگی حضور پررنگ تری داشته باشند و به خانواده ها یادآوری کنند که مشورت با متخصص، نشانه ضعف نیست؛ بلکه یک ضرورت تربیتی است.

در نهایت این پرونده نشان می دهد که فرزندخواندگی تنها یک اقدام عاطفی نیست؛ بلکه تصمیمی است که باید با آگاهی، آمادگی روانی و پشتوانه قانونی همراه باشد. سلامت روان و امنیت کودکان خط قرمزی است که حتی نزدیک ترین افراد نیز نباید از آن عبور کنند.

کودک آزاری که به صورت جسمی، روانی، جنسی یا غفلت از کودک ظاهر می شود، نشانه ای از مشکلات عمیق در فرد آزاردهنده و همچنین در ساختارهای خانواده و جامعه است. افرادی که مرتکب کودک آزاری می شوند ممکن است دچار اختلال شخصیت (مانند اختلال ضد اجتماعی یا مرزی)، افسردگی یا اضطراب کنترل نشده، عصبانیت مزمن یا پرخاشگری کنترل نشده و سابقه کودک آزاری در دوران کودکی خودشان (چرخه تکرار خشونت) باشند. فشارهای کاری، بیکاری، مشکلات زناشویی، تنهایی یا نداشتن حمایت اجتماعی می توانند استرس هایی ایجاد کنند که زمینه ساز بروز رفتارهای آزاردهنده با کودکان شوند. همچنین در جوامعی که نظارت کافی از طرف نهادهای اجتماعی، مدرسه یا مراکز حمایت از کودک وجود ندارد، احتمال ادامه دار شدن یا پنهان ماندن کودک آزاری بیشتر است.

اگر شک دارید کودکی در خطر است سکوت نکنید و با پلیس یا اورژانس اجتماعی تماس بگیرید.