کارگاه آموزشی دبیرخانه ستاد ملی جمعیت ویژه دبیران ستادهای دستگاه ها با حضور دکتر مرضیه وحید دستجردی دبیر، معاونان و مدیران این ستاد در سالن دارالفنون دانشگاه علوم پزشکی تهران برگزار و مباحث متنوعی در دو بخش نظری و سیاستی مورد بررسی قرار گرفت.

به گزارش ایسنا، وی با اشاره به دغدغه های رهبری و ریاست جمهوری در زمینه بحران جمعیت، گفت: مقام معظم رهبری در ابتدای دولت تأکید کردند که وزیر بهداشت باید شخصاً مانع ادامه موانع تولید مثل شود و اجازه ندهد روند کاهش ولادت تداوم یابد. همچنین رییس جمهور در نشست هفتم ستاد ملی جمعیت تصریح کرد که اگر همه دستگاه ها با ستاد ملی جمعیت هماهنگی و همراهی داشته باشند، رفع چالش جمعیتی کشور دشوار نخواهد بود.

وی افزود: لازمه اجرای قانون جوانی جمعیت، باور و عزم جدی مدیران است. سیاست های کلی جمعیت که در سال 1393 ابلاغ شد، رسیدن به نرخ باروری بالای دو و یک دهم به عنوان سطح جایگزینی را هدف گذاری کرده است. در این سیاست ها، سلامت مادران، کودکان و خانواده ها به عنوان رکن اصلی تحقق این هدف مورد تأکید قرار گرفته است.

دستجردی با بیان اینکه نرخ باروری تنها یک شاخص جمعیتی نیست بلکه شاخص سلامت جامعه را نیز شامل می شود ، گفت: اگر کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی در دوران پیش از بارداری، حین بارداری و پس از زایمان افزایش پیدا نکند، پایداری رشد باروری امکان پذیر نخواهد بود.

وی ادامه داد: تأخیر در ازدواج، تأخیر در فرزندآوری اول، افزایش مشکلات ناباروری، ناامنی های روانی و اقتصادی از عواملی است که مستقیماً بر کاهش فرزندآوری تأثیر می گذارد. بر این اساس، عدالت در سلامت، ارتقا شبکه، دسترسی همگانی به تغذیه سالم، کاهش هزینه های درمانی و ارتقای خدمات بیمه ای از محورهایی است که می تواند تصمیم خانواده ها برای فرزندآوری را تحت تأثیر قرار دهد.

دستجردی با تأکید بر اینکه حوزه سلامت در مداخلات جمعیتی باید نقش محوری ایفا کند، گفت: کاهش جمعیت در دهه های گذشته با محوریت حوزه سلامت اتفاق افتاد و امروز نیز این حوزه به دلیل گستردگی وظایف، ارتباط مستقیم با خانواده ها و جایگاه ویژه در نظام خدمات رسانی، باید مسئولیت بزرگی در افزایش نرخ باروری را بر عهده بگیرد.

دبیر ستاد ملی جمعیت با اشاره به شبکه بهداشت کشور به عنوان یک ظرفیت بی بدیل، اظهار کرد: زنان 15 تا 49 سال در حساس ترین دوران باروری، مراجعات مستمر به پایگاه ها و خانه های بهداشت دارند. این مراجعات فرصتی طلایی برای ارائه خدمات مشاوره، آموزش و ترغیب به فرزندآوری است. اما متأسفانه گاهی برخورد مناسبی با زنان به ویژه در دوران بارداری در مراکز بهداشتی صورت نمی گیرد و این مسئله نیازمند اصلاح فوری است.

وی خاطرنشان کرد: تجربه کشورهای اروپایی نشان می دهد که برخورد مناسب و حمایت گرایانه از زنان باردار، فرایند فرزندآوری را به تجربه ای شیرین تبدیل می کند. اگر مادران در کشور ما نیز چنین تجربه ای داشته باشند، قطعاً انگیزه بیشتری برای تکرار آن خواهند داشت.

دبیر ستاد ملی جمعیت در ادامه سخنان خود بر ضرورت استفاده از ظرفیت های آموزش و پرورش در فرهنگ سازی ازدواج و فرزندآوری تأکید کرد و گفت: امروز 11.7 میلیون دختر و 12.9 میلیون پسر زیر 20 (20-1 سال) ازدواج نکرده در کشور وجود دارد و این نسل در حال تحصیل، آینده ساز جامعه است. به همین دلیل باید محتوای درسی مدارس به گونه ای بازنگری شود که علاوه بر آموزش علمی، نقش تربیتی برای پذیرش مسئولیت های خانوادگی نیز داشته باشد.

وی افزود: لازم است با بهره گیری از روش های روانشناختی، جامعه شناسی، انسان شناسی، آگاهی جوانان نسبت به دانش خانواده افزایش یابد. این فرصت جمعیتی در اختیار آموزش و پرورش، یک فرصت بی بدیل است و نباید از دست برود.

دستجردی با اشاره به تجربه کشورهای موفق در حوزه جمعیت تصریح کرد: فرانسه، سوئد و نروژ توانستند سیاست های فرزندآوری خود را با خدمات سلامت، مشاوره روانشناسی و حمایت های اجتماعی پیوند دهند و موفق شدند. اما کشورهایی مانند کره جنوبی علی رغم هزینه های بسیار سنگین، توفیق چندانی نداشتند؛زیرا سیاست های جمعیتی شان همراه با خدمات بهداشتی، سلامتی و روانی نبود.

وی با بیان اینکه مشاوره های اجتماعی و روانشناسی نقش مهمی در تغییر نگرش ها نسبت به ازدواج و فرزندآوری دارند ، گفت: فرهنگ خانواده، باورهای مذهبی، نقش سالمندان در هدایت و راهنمایی خانواده و همچنین ایجاد امید اجتماعی از مهم ترین عوامل اثرگذار بر تصمیم نسل جوان برای ازدواج و فرزندآوری است.

دستجردی ادامه داد: امروز مساوئل اقتصادی و اجتماعی، بر تصمیم برای تشکیل خانواده اثر گذاشته است. ایجاد امید اجتماعی وظیفه همه دستگاه هاست و باید چشم اندازی روشن پیش روی جوانان ترسیم شود.

دبیر ستاد ملی جمعیت همچنین مسئله سقط جنین را یک چالش جدی دانست و تأکید کرد: در کشوری اسلامی مانند ایران حتی یک مورد سقط نیز زیاد است. قرآن کریم به صراحت نهی می کند که فرزندان خود را از ترس فقر نکشید، زیرا خداوند روزی دهنده والدین و فرزندان است. بنابراین ما باید فرهنگ حمایت از فرزندآوری را در جامعه تقویت کرده و عمده مسائل و مشکلات اقتصادی و اجتماعی را از پیش پای خانواده ها برداریم.

وی در ادامه سخنان خود با پرداختن به ابعاد سلامت زنان و پدیده سقط، از وجود آمار نگران کننده و لزوم اقدامات فوری فرهنگی، مشاوره ای و درمانی سخن گفت.

این متخصص زنان یادآور شد: بخش مهمی از سقط ها خودبه خودی است و طبق مطالعات و پیمایش های ملی، حدود 30 درصد بارداری ها به صورت خودبه خودی پایان می یابد؛ اما علاوه بر این سقط های غیرقانونی و عمدی نیز رقم قابل توجهی به خود اختصاص می دهد.

او تأکید کرد: بررسی دقیق و علمی این آمار ضروری است و نباید موارد خودبه خودی را با سقط عمدی یکسان گرفت؛ حدود 20 درصد بارداری ها تا هفته پنجم خودبه خود خاتمه می یابند و از هفته ششم به بعد نیز آمار خودبه خودی بین 10 تا 30 درصد متغیر است.

دستجردی خطرات روش های غیرپزشکی و غیرجنایی را برجسته کرد و گفت: روش هایی که افراد یا اطرافیان به صورت خودسرانه به کار می گیرند از داروهای شیمیایی و گیاهی گرفته تا اقدامات مکانیکی می تواند آسیب های جبران ناپذیری به سلامت مادر وارد کند؛ خونریزی، عفونت شدید، سوراخ شدن رحم و حتی مرگ مادر از پیامدهای تلخ این اقدامات است.

وی گفت: در سال های اخیر با همکاری سازمان پزشکی قانونی، صدور مجوزها و نظارت موجب کاهش برخی عوارض مرگبار شده است، اما خطرها هنوز ادامه دارد.

دبیر ستاد ملی جمعیت نتایج پیمایش های مختلف را یادآور شد و افزود: در پیمایش های پیشین نیز دلایل اصلی سقط عمدی شامل نخواستن فرزند ، نامناسب بودن زمان بارداری ، مشکلات جسمی مادر ، بارداری در دوران عقد ، و ادامه تحصیل یا از دست دادن شغل بوده است؛ مسائلی که به گفته وی نیازمند سیاست گذاری ترکیبی از حمایت اجتماعی، سلامت روان، مشاوره و حمایت اقتصادی است.

دستجردی همچنین بر نقش نهادهای فرهنگی و مذهبی در کاهش سقط تأکید کرد و گفت: همکاری علما و روحانیون در تقویت آموزه های فکری و اعتقادی می تواند بسیار اثرگذار باشد.

وی سپس به پیامدهای جمعیتی در سطح بین المللی اشاره کرد و هشدار داد: روندهای کاهش موالید در دیگر کشورها نیز پیامدهای ژئوپلیتیک و اقتصادی درازمدت دارد؛ اما برای مقابله با روند کنونی در داخل کشور، ترکیبی از اقدامات فرهنگی، آموزشی، مشاوره ای و تقویت خدمات سلامت مادر و کودک را ضروری دانست.

دبیر ستاد ملی جمعیت در بخش دیگری از سخنان خودبا اشاره به تجربه کشورهای موفق در سیاست های جمعیتی از جمله روسیه، بر ضرورت اولویت بندی سیاست ها و تمرکز بر ازدواج و فرزندآوری در کشور تأکید کرد.

وی گفت: روس ها با برنامه های تشویقی مانند سرمایه مادری ، اعطای نشان افتخار به مادران و حمایت های گسترده از مهدکودک ها توانستند روند فرزندآوری را تا حدودی بهبود دهند. ما هم باید بدانیم که موضوع جمعیت یک مسئله چندوجهی است و نیازمند برنامه ریزی در ابعاد مختلف فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی است.

دستجردی با اشاره به نرخ باروری در ایران افزود: در حالی که سطح جایگزینی جمعیت حدود 2.1 فرزند است، نرخ فعلی باروری در کشور به حدود 1.44 رسیده و اگر به کمتر از 1.3 برسیم با خطرات جدی مواجه خواهیم شد. بر این اساس، سیاست گذاران باید تمرکز بیشتری را بر فرزندان اول و دوم بگذارند؛ زیرا 73 درصد موالید کشور مربوط به فرزندان اول و دوم هستند و 27 درصد به فرزندان سوم به بعد اختصاص دارد.

او با بیان اینکه ازدواج مقدمه فرزندآوری است ، ادامه داد: در کشور ما فرزندآوری فقط از کانال نکاحی است لذا باید موانع ازدواج جوانان را برطرف کنیم. رونق اقتصادی، دسترس پذیر شدن هزینه های زندگی و ایجاد جذابیت برای ازدواج از جمله ضرورت هاست. مشاوره های ازدواج نیز نقش مهمی در افزایش تمایل نسل جوان به فرزندآوری دارد.

دستجردی در توضیح دیدگاه جوانان درباره فرزندآوری گفت: بر اساس پیمایش ها، 87 درصد جوانان 18 تا 35 ساله تمایل به صفر تا دو فرزند دارند. بنابراین سیاست های ما باید با واقعیت های جامعه هم راستا باشد و با تدابیر اقتصادی و فرهنگی، امکان دسترسی جوانان به ازدواج و فرزندآوری تسهیل شود.

وی در ادامه از طرح کارت امید مادر به عنوان یکی از برنامه های حمایتی یاد کرد و افزود: این طرح که در شورای عالی انقلاب فرهنگی و دفتر ریاست جمهوری مطرح شده، می تواند هزینه های دو سال اول زندگی کودک را پوشش دهد. لازم است این حمایت ها در بودجه کشور به صورت پایدار و دائمی پیش بینی شود تا در عمل به خانواده ها کمک کند.

دبیر ستاد ملی جمعیت ابراز امیدواری کرد که با اولویت گذاری درست، حمایت دستگاه ها و عنایات الهی، ابتدا روند کاهش جمعیت متوقف و در نهایت نرخ باروری کشور به بالای سطح جایگزینی برسد.