مهدی زارع در اعتماد نوشت: تحریم ها تأثیرات گسترده و چندوجهی بر دانشمندان و دانشگاه های ایران داشته و در زمینه های مختلف علمی و پژوهشی چالش هایی را به وجود آورده است. محدودیت در دسترسی به منابع علمی و تجهیزات از اولین نتایج تحریم هاست.

بسیاری از ناشران و پایگاه های علمی معتبر بین المللی، در دوره هایی از پذیرش مقالات پژوهشگران ایرانی خودداری کرده یا محدودیت هایی برای دسترسی به مقالات ایجاد کرده و می کنند. واردات تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی، نرم افزارهای تخصصی و مواد شیمیایی مورد نیاز برای تحقیقات علمی تحت تحریم قرار گرفته است. در زلزله شناسی تقریبا تمام تجهیزات ابزار دقیق، تحت تحریم است که این وضع به کند شدن پروژه های تحقیقاتی و کاهش کیفیت پژوهش ها منجر شده است.

تحریم ها همچنین چالش مهمی در همکاری های علمی بین المللی ایجاد کرده چون به دنبال محدودیت صدور ویزا، دانشمندان ایرانی نه تنها برای حضور در کنفرانس های بین المللی و شرکت در پروژه های تحقیقاتی مشترک، با مشکل دریافت ویزا مواجه شده اند بلکه با کم شدن ارزش پول ملی، اکنون یک عضو هیات علمی برای شرکت در یک کنفرانس بین المللی باید حدود دو تا سه ماه حقوق دریافتی خود را به طور کامل برای چنین سفری هزینه کند.

قطع همکاری با دانشگاه های خارجی به ویژه دانشگاه های اروپایی و مراکز پژوهشی مهم بین المللی، چالش دیگر ناشی از تحریم هاست. به دلیل نگرانی از تحریم ها، محققان بین المللی از همکاری با دانشگاه های ایرانی یا پذیرش دانشجویان ایرانی خودداری می کنند.

برخی دانشگاه های ایران نیز به دلیل ارتباط احتمالی با صنایع هسته ای در لیست تحریم ها قرار گرفته اند. انتقال پول برای پرداخت هزینه های چاپ مقاله در مجلات خارجی، شرکت در کنفرانس ها یا خرید تجهیزات به دلیل محدودیت های بانکی و مالی هم، دشوار یا غیرممکن شده است.

برخی مسوولان و کارشناسان معتقدند که تحریم ها باعث شده تا دانشمندان و محققان ایرانی به توانایی های خود تکیه کنند و برای ساخت تجهیزات و تولید مواد مورد نیاز، به جایگزین های داخلی روی بیاورند. این امر می تواند به افزایش خودکفایی در برخی حوزه ها منجر شود.

برخی پژوهشگران و دانشگاه ها هم، برای دور زدن تحریم ها، به دنبال همکاری با کشورهایی هستند که در دایره تحریم ها قرار ندارند یا روابط نزدیک تری با ایران دارند ولی در مجموع، تحریم ها، همکاری های بین المللی، فضای علمی و دانشگاهی ایران را با چالش های بزرگی روبه رو کرده است.

تحریم ها یکی از عوامل مهم و تسریع کننده مهاجرت نخبگان بوده چون کاهش درآمدهای ارزی کشور، باعث بی ثباتی اقتصادی، افزایش تورم و کاهش ارزش پول ملی شده و این وضعیت، قدرت خرید و سطح رفاه نخبگان را به شدت کاهش داده و آینده مالی نامشخصی برای این قشر ایجاد کرده است. برای بسیاری از نخبگان، خصوصا فعالان استارتاپی، این بی ثباتی اقتصادی اولین دلیل برای مهاجرت است.

تحریم ها، سرمایه گذاری در بخش های علمی، فناوری و صنعتی را محدود یا متوقف کرده که چنین اتفاقی، مترادف با کاهش فرصت های شغلی مناسب برای فارغ التحصیلان و متخصصان است چرا که بسیاری از نخبگان نمی توانند شغلی متناسب با تخصص خود پیدا کرده یا حقوقی متناسب با نیازهای خود دریافت کنند.

تحریم ها دسترسی دانشمندان ایرانی را به دنیای علم محدود کرده و مانع از ادامه پژوهش های پیشرفته و همگام با استانداردهای جهانی شده است. تحریم ها موجب قطع یا کاهش همکاری های علمی با دانشگاه ها و مراکز پژوهشی خارجی شده و به دنبال این اتفاق، بسیاری از استادان و دانشجویان نمی توانند برای فرصت های مطالعاتی، شرکت در کنفرانس ها یا پروژه های مشترک به خارج از کشور سفر کنند. این انزوا، انگیزه های علمی را برای ماندن در کشور کاهش می دهد.

البته باید در نظر داشت که علاوه بر تحریم ها، تشدید ممانعت از مشارکت نخبگان در تصمیم گیری های کلان وعدم احترام کافی به جایگاه نخبگان هم، از دلایل مهم تشدید مهاجرت است. ناکارآمدی در سیستم مدیریت علمی و پژوهشی وعدم توجه به شایسته سالاری در مناصب وعدم وجود بستر مناسب برای رشد و شکوفایی استعدادها، نخبگان بیشتری را را به سمت مهاجرت سوق داده و تحریم ها به عنوان یک کاتالیزور قدرتمند، این فرآیند را تسریع کرده چنان که بر اساس برخی گزارش ها، تصمیم به مهاجرت در میان دانشجویان و فعالان استارتاپی، بعد از بازگشت تحریم ها، افزایش چشمگیری داشته است.