درحالی که کشورهای اروپایی با نزدیک شدن به ضرب الاجل فعال سازی ماشه، بر لزوم همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی تاکید دارند، تهران بر حفظ دیپلماسی پایدار با لحاظ کردن خطوط قرمز ایران تاکید دارد.

به گزارش اعتماد، در همین راستا مقام های رسمی کشورمان، ازجمله عباس عراقچی هشدار داده اند که فعال سازی ماشه توسط کشورهای اروپایی و بازگشت تحریم های سازمان ملل، زمینه ساز تعلیق همکاری ایران با نهاد پادمانی خواهد شد.

در این راستا، دو فرضیه با لحاظ کردن شرایط حاکم رسانه ای شده: گروهی با استناد به رویکرد سیاسی آژانس بین المللی انرژی اتمی به عنوان نهادی فنی، بر این باورند که احتمال دستیابی به نتایج مثبت در این مسیر مبهم است و بازگشت تحریم های سازمان ملل اجتناب ناپذیر به نظر می رسد.

اما گروه دیگر سناریوی خوش بینانه تری را متصورند و تاکید می کنند که مهم ترین شرط برای تروییکای اروپایی، بازگشت ایران به پشت میز مذاکره با امریکا است. حال از منظر این گروه در صورتی که نهاد پادمانی سیگنال مثبتی در باب همکاری با تهران ارسال کند، احتمال توافق ایران، سه کشور اروپایی و امریکا بر سر تمدید مکانیسم ماشه به مدت شش ماه وجود دارد؛ توافقی که در این بازه زمانی برای تهران فرصت ساز است و شانس تحقق راه حل های دیپلماتیک را افزایش می دهد.

از همین رو با هدف واکاوی سناریوهای پیش رو باتوجه به نزدیک شدن به جدول زمانی بازگشت ماشه و تحولات پیچیده حاکم با کوروش احمدی، دیپلمات سابق کشورمان و احمد شیرزاد، کارشناس مسائل هسته ای گفت وگو شده است.

مشروح این گفت وگو را در ادامه می خوانید:

پس از نشست قاهره، رافائل گروسی، رییس آژانس بین المللی انرژی اتمی در کنفرانس عمومی این نهاد اعلام کرد که همکاری میان تهران و نهاد پادمانی در چارچوبی جدید آغاز شده است.

کوروش احمدی، دیپلمات سابق کشورمان، در این باره توضیح داد که توافق امضاشده در قاهره اقدامی ضروری و اجتناب ناپذیر بوده است.

به گفته او، از آنجا که ایران به عنوان عضوی از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای (ان پی تی) به توافقنامه پادمان با آژانس متعهد است، گزینه ای جز همکاری در این چارچوب وجود نداشته است.

احمدی همچنین به تاثیر حملات اسراییل و امریکا به تاسیسات هسته ای ایران اشاره کرد و افزود که این حملات شرایط کاملا جدیدی را ایجاد کرده که بر روابط ایران و آژانس اثر گذاشت و از همین روتدوین شیوه نامه ای جدید برای ادامه همکاری ها تحت شرایط موجود ضروری بوده است.

این کارشناس مسائل سیاست خارجی در ادامه به قانون مجلس ایران درباره تعلیق همکاری با آژانس اشاره کرد و گفت که این مصوبه همکاری را به طور کامل متوقف نکرده، بلکه آن را منوط به موافقت شورای عالی امنیت ملی کرده است.

کوروش احمدی با استناد به اظهارات عباس عراقچی افزود که ایران در حال برنامه ریزی برای پیشبرد این همکاری هاست، هر چند به گفته وزیر امور خارجه ایران ممکن است فرآیند اجرایی شدن همکاری ها تا مرحله بازدید بازرسان چند ماهی طول بکشد.

این کارشناس در پاسخ به سوال دیگری درباره اینکه آیا همکاری های جدید با آژانس و رویکرد مثبت این نهاد می تواند زمینه ساز تمدید مکانیسم ماشه شود یا به عقب نشینی اروپا از خواسته های حداکثری اش در میان مدت منجر می گردد، به بیانیه اخیر سه کشور اروپایی در نشست شورای حکام اشاره کرد و توضیح داد که اروپا ضمن تاکید بر پیش شرط های سه گانه، خواستار همکاری فوری با آژانس است.

به گفته احمدی، ظاهرا مرادشان این است که با دو شرط نخست، بازرسی ها باید پیش از پایان دوره 30 روزه مربوط به مکانیسم اسنپ بک انجام شود و نتایج آن درباره وضعیت مراکز هدف حمله و حسابرسی اورانیوم غنی شده روشن گردد.

او همچنین به درخواست اروپا برای مذاکره مستقیم و بدون قید و شرط با امریکا اشاره کرد و آن را خواسته ای دانست که به احتمال زیاد مورد پذیرش ایران قرار نخواهد گرفت. احمدی افزود که مقامات ایرانی همواره آمادگی خود را برای مذاکره با امریکا اعلام کرده اند، اما به نظر می رسد طرف مقابل به دنبال مذاکرات مستقیم و جامع است.

او احتمال داد که امریکا، باتوجه به شروط سه کشور اروپایی، ترجیح دهد هرگونه مذاکره با ایران را به پس از بازگشت قطعنامه های شورای امنیت موکول کند.

احمدی در ادامه تحلیل خود خاطرنشان کرد که امریکا بیشترین سود را از بازگشت قطعنامه های شورای امنیت خواهد برد، چراکه به باورش امریکا به دلیل خروج از برجام، تاکنون هیچ اهرمی در قبال این قطعنامه ها نداشته و در آگوست 2020 نیز تلاشش برای بازگرداندن تحریم ها با شکست سنگینی مواجه شد. به گفته این دیپلمات سابق، در صورت بازگشت ماشه، امریکا می تواند با استفاده از حق وتو، اراده خود را در این باره تحمیل کند.

او درباره امکان توقف حقوقی روند اسنپ بک به بند 13 قطعنامه 2231 اشاره کرد و گفت که طبق این بند کشوری مدعی نقص تعهدات پادمانی ازسوی ایران است، این فرصت را دارد تا با اعلام رفع مشکل، روند اسنپ بک را متوقف کند. با این حال، احمدی با اشاره به چالش های پیش رو گفت که با نزدیک شدن به 26 مهر بازه زمانی تعریف شده برای مختومه شدن قطعنامه 2231، وضعیت پیچیده تر می شود.

کوروش احمدی بر این باور است که اگر اروپا روند اسنپ بک را متوقف کند، قطعنامه 2231 به طور قطعی مختومه خواهد شد، مگر اینکه شورای امنیت پیش از آن قطعنامه ای برای تمدید سررسید این قطعنامه تصویب کند.

این کارشناس مسائل سیاست خارجی در ادامه تحلیل خود اظهار داشت که توقف اسنپ بک در شرایط کنونی شاید تنها به یک معجزه نیاز داشته باشد.

او توضیح داد که این معجزه می تواند رضایت سه کشور اروپایی به تمدید قطعنامه بدون تحقق شروط سه گانه شان باشد، اما این کشورها در بیانیه ای که در شورای حکام قرائت کردند، چنین احتمالی را عملا رد کرده اند.

وی افزود که برای توقف روند 30 روزه اسنپ بک، سه کشور باید نامه ای را در این باره به شورای امنیت ارسال کنند، اما هیچ تضمینی وجود ندارد که امریکا این بار با تمدید قطعنامه موافقت کند و آن را وتو نکند.

احمدی تاکید کرد که در صورت وتوی تمدید قطعنامه توسط امریکا، اروپا برای جلوگیری از لغو قطعی شش قطعنامه ضدایرانی چاره ای جز ادامه روند 30 روزه اسنپ بک و نهایی کردن آن نخواهد داشت.

کوروش احمدی در پاسخ به سوال دیگر درباره اینکه آیا تهدید تهران به تعلیق همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی در صورت فعال شدن ماشه قادر است پتانسیلی برای بازدارندگی ایجاد کند یا نه، با اشاره به هماهنگی عمیق میان امریکا و اروپا در قبال برنامه هسته ای ایران، علی رغم اختلافاتشان در دیگر حوزه ها، اظهار داشت که این اتحاد، مانعی جدی در برابر تاثیرگذاری تهدید ایران است.

احمدی همچنین به نقش تعیین کننده اسراییل در این معادله اشاره کرد و افزود که این بازیگر توانسته سیاست داخلی امریکا را در براساس خواسته های خود جهت دهی کند.

دیپلمات پیشین کشورمان با اشاره به ادعاهای امریکا و اسراییل مبنی بر حملات موفق به تاسیسات هسته ای ایران خاطرنشان کرد که این ادعاها ممکن است آن ها را به این باور رسانده باشد که همکاری ایران با آژانس برایشان فوریت چندانی ندارد.

احمدی همچنین به تلاش های غرب برای ادعای اشراف اطلاعاتی بر ایران و خنثی سازی سامانه های پدافند هوایی کشور اشاره کرد و افزود که این عوامل می توانند اعتماد به نفس غرب را در پیشبرد سیاست هایشان تقویت کرده باشند.

کوروش احمدی در ادامه گفت: صرف تهدید به توقف همکاری با آژانس نمی تواند زمینه ساز تغییر راهبرد غرب شود.

او با اشاره به نزدیک شدن سررسید 11روزه روند اسنپ بک، این فرآیند را در نقطه ای تقریبا برگشت ناپذیر توصیف کرد. با این حال، احمدی دیپلماسی را تنها مسیر پیش روی ایران دانست و تاکید کرد که در این میدان، ابزارهایی مانند همکاری با آژانس یا حتی تهدید به خروج از معاهده ان پی تی می توانند به عنوان اهرم هایی کارآمد به کار گرفته شوند.

او با قاطعیت افزود که جز دیپلماسی، گزینه دیگری جز تنش و درگیری وجود ندارد و اینجاست که خلاقیت در استفاده از چنین ابزارهایی می تواند سرنوشت ساز باشد.

دیپلمات پیشین کشورمان درباره رویکرد ایران به دیگر خواسته های اروپا نیز گفت که غنی سازی صفر و موضوعات مشابه آن، مسائلی هستند که در مذاکرات با امریکا برای رسیدن به یک توافق جامع و نهایی مورد بحث قرار خواهند گرفت.

به گفته او، چنین مذاکراتی در ادامه گفت وگوهای پیشین، که پیش از تجاوز 12 روزه انجام شده بود، پیگیری خواهد شد و در فرآیند آن نه تنها موضوع غنی سازی، بلکه خواسته های ایران، مانند رفع کامل تمامی تحریم ها نیز باید به طور جدی روی میز مذاکره قرار گیرد.

کوروش احمدی در پاسخ این پرسش که آیا فعال شدن مکانیسم ماشه می تواند به از دست رفتن اهرم فشار سه کشور اروپایی در قبال برنامه هسته ای ایران منجر شود یا نه، این گزاره را چندان قابل فهم ندانست و استدلال کرد که اروپا خود اذعان دارد در موضوع برنامه هسته ای ایران نقش چندانی ندارد و به همین دلیل خواستار مذاکره مستقیم ایران و امریکا شده است.

احمدی به این نکته اشاره کرد که در صورت فعال شدن اسنپ بک، ایران بار دیگر زیر فشار شش قطعنامه شورای امنیت قرار خواهد گرفت و برای لغو آن ها باید با شورای امنیت وارد مذاکره شود، جایی که هر یک از اعضای دایم می توانند با وتوی خود مانع لغو قطعنامه ها شوند.

او همچنین متذکر شد که با اجرای اسنپ بک، برجام عملا و رسما پایان می یابد و این احتمال وجود دارد که اروپا تحریم های خود علیه ایران، که در سال 2015 لغو شده بود را دوباره اعمال کند. این تحریم ها می توانند به عنوان اهرمی جدید دراختیار اروپا قرار گیرند.

احمدی در ادامه با اشاره به جایگاه اتحادیه اروپا به عنوان قطبی مهم در روابط بین الملل، با تولید ناخالص داخلی بیش از 20 تریلیون دلار، تاکید کرد که این اتحادیه همچنان بر بسیاری از روندهای جهانی اثرگذار است و نمی توان نقش آن را در مذاکرات نادیده گرفت.

کوروش احمدی در پاسخ به سوال پایانی درباره واکنش احتمالی تهران به فعال شدن مکانیسم ماشه گفت: مقامات ایرانی هم از احتمال توقف همکاری با آژانس سخن گفته اند و هم به امکان خروج از ان پی تی اشاره کرده اند.

با این حال، به باور احمدی، باید منتظر ماند تا موضع نهایی نظام در این باره مشخص شود. او در ادامه به تلاش برخی نمایندگان برای پیشبرد طرحی سه فوریتی در ارتباط با ان پی تی اشاره کرد و افزود که این تلاش تاکنون بی نتیجه مانده و متوقف شده است.

احمد شیرزاد، کارشناس مسائل هسته ای با اشاره به اظهارات رافائل گروسی، رییس آژانس بین المللی انرژی اتمی، درباره آغاز همکاری های تهران با این نهاد در چارچوبی نوین پس از نشست قاهره، به فضای نسبتا مثبت حاکم بر اجلاس اخیر آژانس پرداخت.

او فضای این اجلاس را همدلانه توصیف کرد و به گزارش متعادل گروسی اشاره نمود که به گفته نمایندگان اروپایی، می تواند نقطه عطفی برای بهبود روابط ایران با آژانس باشد.

با این حال، شیرزاد به اظهارات تند نماینده امریکا و تاکید او بر توقف کامل فعالیت های هسته ای ایران اشاره کرد و افزود که فشارهای امریکا، که اخیرا با دیدار مارکو روبیو و نخست وزیر اسراییل تقویت شده، همچنان مانعی جدی در مسیر همکاری هاست.

او با اشاره به تمایل اروپا به حفظ مکانیسم های فشار بر ایران، پیش بینی نتایج این اجلاس را دشوار دانست و گفت که ایران در تلاش است قطعنامه ای برای ممنوعیت حمله به تاسیسات هسته ای کشورها به تصویب برساند، هر چند موفقیت این پیشنهاد هنوز نامشخص است.

شیرزاد با نگاهی محتاطانه به پیچیدگی های حقوقی و سیاسی، احتمال ارایه تضمین های قاطع از سوی اروپا یا صرف نظر کردن آن ها از بازگرداندن قطعنامه های شورای امنیت را اندک دانست.

با این حال، او از احتمال تعلیق موقت برخی اقدامات یا مهلتی 90 تا 180 روزه برای مذاکرات بیشتر سخن گفت، مشروط بر تحولات آتی و استراتژی کشورهای مخالف ایران.

به باور شیرزاد، گذر زمان می تواند به نفع ایران باشد، به ویژه اگر تهران بتواند این دوره حساس و آتش بس شکننده با امریکا و اسراییل را با موفقیت مدیریت کند.

احمد شیرزاد در ادامه با اشاره به وضعیت تاسیسات هسته ای ایران پس از حملات اخیر، خاطرنشان کرد که اروپا، امریکا و بازرسان آژانس به دنبال اطلاعات دقیق درباره این تاسیسات و محموله اورانیوم غنی شده 60درصدی هستند. این درحالی است که تصمیم گیری درباره ارایه این اطلاعات به عهده شورای عالی امنیت ملی است و این فرآیند نیازمند صبر و مدیریت ظریف است.

این کارشناس مسائل هسته ای با ستایش تجربه و مهارت علی لاریجانی در مذاکرات بین المللی، بر لزوم اتخاذ رویکردی میانه تاکید کرد و هشدار داد که باز کردن ناگهانی همه درها برای ارایه اطلاعات می تواند آسیب پذیری ایران را افزایش دهد، اما انکار کامل دسترسی نیز به معنای اعلام خصومت تلقی می شود و مورد استقبال کشورهای عضو آژانس نخواهد بود.

او پیشنهاد کرد که ایران باید استراتژی هوشمندانه ای بین این دو انتخاب کند و امید را به توانایی لاریجانی در هدایت این مسیر بست.

احمد شیرزاد در واکنش به اظهارات مقامات ایرانی مبنی بر تعلیق همکاری با آژانس در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم های شورای امنیت، به بررسی امکان بازدارندگی این تهدید پرداخت.

او طرح خروج از ان پی تی توسط برخی نمایندگان مجلس را واکنشی نامناسب دانست که می تواند اجماع جهانی علیه ایران را تقویت کند. به جای آن، شیرزاد پیشنهاد کرد که محدود کردن ورود بازرسان آژانس یا اتخاذ راهبردهای بلندمدت برای کاهش همکاری با اروپا گزینه های بهتری هستند.

به باور این کارشناس هسته ای، بی اعتنایی هدفمند به کشورهای اروپایی در بلندمدت می تواند درس عبرتی برای آن ها باشد، هرچند در کوتاه مدت تاثیر چندانی ندارد.

شیرزاد در ادامه توافق قاهره را توافقی درست خواند و تاکید کرد که نباید از آن عقب نشینی کرد. به باورش ایران باید با دقت درخواست های مطرح شده را بررسی کرده و سطح همکاری را با ظرافت تنظیم نماید.

از منظر این کارشناس هسته ای این بازی ماهرانه می تواند زمان و فرصت لازم را برای ایران فراهم کند.

شیرزاد در ادامه ضمن اشاره به فعال شدن ماشه یادآور شد که در چنین شرایطی دیپلماسی با دیگر کشورها، جلوگیری از اجرای تحریم ها و به چالش کشیدن اراده کشورهای دیگر برای رعایت آن ها سخن گفت و این رویکرد را راهی برای مدیریت بحران دانست.

این کارشناس هسته ای در ادامه به موضع اصولی ایران در مذاکرات اشاره کرد و یادآور شد که تهران در گفت وگوها با استیو ویتکاف، نماینده امریکابر حق غنی سازی تاکید کرده و این حق را نه صرفا در چارچوب ان پی تی، بلکه برای همه کشورها الزامی دانسته است. این درحالی است که ایران آماده اقدامات اعتمادساز برای رفع نگرانی ها درباره برنامه صلح آمیز هسته ای خود است، موضعی که عباس عراقچی بارها در مذاکرات تکرار کرده است.

او با تاکید بر بی فایده بودن مذاکره با اروپا به دلیل نفوذ امریکا در پشت صحنه، پیشنهاد کرد که ایران مذاکرات را با ایالات متحده به عنوان طرف اصلی پیش ببرد.

شیرزاد بی اعتنایی هدفمند به اروپا را نوعی مجازات برای این کشورها دانست و افزود که تجربه دهه های گذشته نشان داده مذاکره با اروپا کم اثر است.

احمد شیرزاد در ادامه با اشاره به اهمیت حفظ حیثیت ملی، پذیرش محدودیت های خاص برای ایران به عنوان تنها کشور جهان را غیرمناسب خواند، اما تاکید کرد که در مورد جزییات و نیازهای داخلی، مانند کاربردهای غنی سازی، می توان با شفافیت و پذیرش بازرسی های آژانس مذاکره کرد.

او بر لزوم برنامه ریزی زودهنگام برای مقابله با تحریم های احتمالی تاکید کرد و گفت که ایران باید مجموعه ای از اقدامات اقتصادی، فرهنگی و سیاسی را برای تداوم توسعه در شرایط تحریم تدوین کند.

شیرزاد پیشنهاد کرد که ایران از طریق دیپلماسی فعال، کشورهای جهان را باید درباره غیرمشروع بودن مکانیسم ماشه و قطعنامه های مرتبط متقاعد کرده و آن ها را به عدم همکاری با این تحریم ها ترغیب نماید.

او نقش چین و کشورهای منطقه مانند امارات را در این زمینه کلیدی دانست و معتقد است که اگر چین از همکاری با غرب برای اجرای محدودیت ها خودداری کند، تاثیر بسزایی بر فعالیت های بین المللی ایران خواهد داشت.

به باور شیرزاد، بی اعتنایی هدفمند به برخی کشورهای اروپایی و نشان دادن ناکامی تحریم ها می تواند طرف مقابل را وادار به بازنگری در مواضع خود کند و ایران را در ادامه مسیر سیاسی و اقتصادی اش سربلند نگه دارد.

احمد شیرزاد در پاسخ به پرسش نهایی درباره واکنش احتمالی تهران به بازگشت مکانیسم ماشه و اینکه آیا ایران تنها تعهدات پادمانی را متوقف خواهد کرد یا از ان پی تی خارج می شود، این سناریو را چندان محتمل ندانست.

او با تاکید بر لزوم برنامه ریزی بلندمدت، توصیه کرد که ایران از اقدامات احساسی پرهیز کند و در عوض، پاسخ هایی عقلانی و استراتژیک طراحی نماید. به گفته وی، مجموعه ای از اقدامات متقابل باید با دقت و به صورت گام به گام اجرا شود تا ایران بتواند در برابر فشارهای احتمالی مقاومت کرده و جایگاه خود را در صحنه بین المللی حفظ کند.