فرارو- خواب کافی نه تنها به بازسازی انرژی بدن کمک می کند، بلکه نقشی حیاتی در سلامت روان و عملکرد شناختی دارد؛ بررسی مراحل بی خوابی نشان می دهد که حتی چند شب بی خوابی می تواند پیامدهای جدی و خطرناکی برای جسم و ذهن به همراه داشته باشد.

به نقل از اوری دی هلث، کم خوابی گهگاهی شاید در نگاه اول بی اهمیت به نظر برسد، اما تأثیر آن می تواند شدید باشد و اثراتش برای مدت طولانی باقی بماند. اگر بی خوابی به یک عادت تبدیل شود، پیامدهای جدی برای سلامت جسم و روان به همراه خواهد داشت.

خواب در کنار تغذیه سالم و فعالیت بدنی، پایه های اصلی سلامت محسوب می شود. این سه عامل چنان به هم پیوسته اند که بی توجهی به هر یک، تعادل کل سیستم بدن را به هم می زند.

بعد از یک شبانه روز بدون خواب، بدن برای مقابله با خستگی شروع به ترشح بیش ازحد هورمون های استرس مانند کورتیزول و آدرنالین می کند. دکتر جان کلاین، روان شناس بالینی و عضو آکادمی پزشکی خواب آمریکا توضیح می دهد: مغز فرصت بازسازی خود را از دست داده، بنابراین با افزایش هورمون های استرس سعی می کند بدن را فعال نگه دارد.

در این شرایط، میزان اختلال شناختی برابر با فردی است که سطح الکل خونش به 0٫1 درصد رسیده باشد؛ در حالی که حد مجاز رانندگی در بیشتر ایالت های آمریکا 0٫08 درصد است. نتیجه آن می تواند کاهش زمان واکنش، اختلال در گفتار و کندی در تفکر باشد.

کرال می افزاید: در این مرحله قضاوت دچار اختلال می شود، حافظه کاهش می یابد، توانایی تصمیم گیری و هماهنگی چشم و دست افت می کند. همچنین فرد بیش از پیش واکنش های هیجانی نشان می دهد، توجهش کم می شود، حتی شنوایی دچار ضعف می شود و خطر تصادفات مرگبار بالا می رود.

در 36 ساعتگی، شاخص های التهابی در خون افزایش می یابند؛ پدیده ای که در صورت تداوم می تواند به بیماری های قلبی و فشار خون بالا منجر شود. در شرایط عادی، فشار خون شبانه حدود 10 تا 20 درصد افت می کند. اگر این افت کمتر از 10 درصد باشد، نشانه ای از الگوی ناسالم فشار خون است. اما بی خوابی مداوم مانع این کاهش طبیعی می شود و فرد را در معرض خطر پرفشاری خون قرار می دهد.

علاوه بر این، تعادل هورمونی نیز به هم می ریزد. ترشح بیش ازحد کورتیزول باعث افزایش ضربان قلب و فشار خون می شود و فرد را دچار اضطراب، تحریک پذیری و نوسانات خلقی می کند. به گفته دکتر کلاین، اگر فرد پیش از این هم عصبی و خسته به نظر می رسید، اکنون این علائم به مراتب شدیدتر خواهند شد.

از نظر شناختی، فرد با اختلالات بیشتری روبه رو می شود: کندی واکنش ها، ضعف حافظه، کاهش تمرکز، دشواری در یادگیری اطلاعات جدید و مشکل در درک نشانه های اجتماعی. دکتر میشل درروپ از کلینیک کلیولند تأکید می کند: هر آنچه در 24 ساعت دیده می شود، در 36 ساعت به شکل شدیدتری بروز می کند.

بعد از دو شبانه روز بی خوابی، بدن وارد مرحله ای می شود که متخصصان آن را بی خوابی شدید می نامند. دکتر درروپ توضیح می دهد که در این وضعیت، مغز برای جبران وارد دوره های کوتاه مدت استراحت موسوم به میکروخواب می شود؛ دوره هایی 3 تا 15 ثانیه ای که طی آن بخش هایی از مغز خاموش می شوند.

نکته مهم اینکه فرد حتی ممکن است متوجه وقوع این حالت نشود، زیرا چشمانش باز است اما مغزش لحظاتی از مدار خارج می شود. الکتروانسفالوگرافی نشان داده است که امواج مغزی در این دوره ها شباهت هایی به مراحل مختلف خواب دارند، هرچند دقیقاً یکسان نیستند.

پس از 48 ساعت بی خوابی، علائمی مانند تحریک پذیری، اضطراب، حافظه مه آلود و اختلال در تفکر به طور جدی بروز می کنند. برخی افراد حتی دچار توهم می شوند و چیزهایی می بینند یا می شنوند که وجود خارجی ندارد. دکتر حسام الشریف از کلینیک مایو می گوید: برخی افراد دچار افسردگی می شوند، در حالی که برخی دیگر احساس سرخوشی پیدا می کنند.

سه روز بی خوابی، مغز را به مرز فروپاشی می رساند. به گفته کرال، در این زمان تمرکز، انگیزه، ادراک و بسیاری از فرآیندهای عالی ذهنی دچار افت چشمگیر می شوند.

دکتر کلاین توضیح می دهد: مغز دائماً بین خاموش شدن و ادامه فعالیت در جدال است و این وضعیت، فرد را به لحاظ هیجانی در حالت شکننده قرار می دهد. در این مرحله، دوره های میکروخواب هم طولانی تر و هم مکررتر می شوند. اگرچه این واکنش نوعی مکانیسم حفاظتی بدن است، اما در عمل خطرناک است؛ خصوصاً اگر فرد در حال رانندگی یا کار با ماشین آلات سنگین باشد.

این سطح از بی خوابی همچنین بستری مناسب برای توهم، هذیان و حتی پارانویا ایجاد می کند. به بیان ساده، ذهن دیگر نمی تواند مرز میان واقعیت و خیال را به درستی تشخیص دهد.

بی خوابی مزمن بدن را در معرض بیماری های جدی مانند چاقی، دیابت نوع 2 و بیماری های قلبی قرار می دهد. در طول خواب، بدن هورمون هایی ترشح می کند که وظیفه کنترل اشتها، متابولیسم و پردازش قند خون را بر عهده دارند. کمبود خواب می تواند تولید کورتیزول را افزایش دهد و تعادل سایر هورمون ها را نیز بر هم زند.

به عنوان مثال، پس از صرف غذا، میزان انسولین ترشح شده کاهش می یابد. این وضعیت همراه با افزایش کورتیزول موجب بالا رفتن سطح قند خون و افزایش خطر ابتلا به دیابت می شود.

بر اساس توصیه متخصصان، بزرگسالان باید شبانه بین 7 تا 9 ساعت خواب داشته باشند. برخلاف تصور رایج، اضافه خوابیدن در تعطیلات آخر هفته نمی تواند کمبود خواب طول هفته را جبران کند. حتی ممکن است ساعت بیولوژیک بدن را مختل کرده و زمینه ساز بی خوابی در شب های بعد شود. بهترین راهکار، داشتن برنامه خواب منظم و ثابت است.

بی خوابی طولانی مدت نه تنها توان شناختی را کاهش می دهد، بلکه تهدیدی جدی برای سلامت جسمی و روانی به شمار می رود. از افزایش خطر تصادفات گرفته تا بالا رفتن احتمال ابتلا به بیماری های مزمن، پیامدهای کم خوابی بسیار گسترده است. بنابراین، خواب باید همانند تغذیه و ورزش، جزو اولویت های اصلی سبک زندگی سالم قرار گیرد.