فرارو-این روزها ذهن آگاهی و مدیتیشن به عنوان یک راهکار ساده، رایگان و بی خطر برای کاهش استرس و بهبود سلامت روان تبلیغ می شوند. اما تحقیقات جدید نشان می دهند که این تمرین ها همیشه بدون عارضه نیستند و می توانند اثرات منفی نیز داشته باشند.

به نقل از ساینس الرت،ذهن آگاهی نوعی مدیتیشن مبتنی بر آموزه های بودایی است که در آن فرد به صورت آگاهانه به احساسات، افکار و محرک های لحظه حال توجه می کند. قدیمی ترین شواهد ثبت شده از این تمرین در هند، بیش از 1500 سال قدمت دارد.

کتاب مقدس مدیتیشن Dharmatrāta که توسط بودایی ها نوشته شده، علاوه بر توضیح روش های مختلف مدیتیشن، گزارش هایی درخصوص بروز افسردگی و اضطراب پس از تمرینات مدیتیشن ارائه می دهد. در این کتاب درخصوص ناهنجاری های شناختی مرتبط با روان پریشی، جدایی از واقعیت و احساس غیرواقعی بودن جهان (Depersonalisation) نیز توضیحاتی بیان شده است.

در هشت سال گذشته، تحقیقات علمی زیادی در این زمینه انجام شده است. در سال 2022، یک مطالعه روی 953 نفر در آمریکا نشان داد که بیش از 10 درصد از افرادی که به طور منظم مدیتیشن می کردند، با اثرات منفی جدی مواجه شدند، به طوری که زندگی روزمره شان نیز تحت تاثیر قرار گرفته بود. از جمله رایج ترین اثرات منفی می توان به اضطراب، افسردگی، روان پریشی، احساس جدایی از واقعیت و ترس شدید اشاره کرد. این اثرات منفی ممکن است در افرادی که سابقه مشکلات روانی ندارند و افرادی که تازه مدیتیشن را شروع کرده اند نیز رخ دهد.

آرنولد لازاروس، یکی از چهره های برجسته رفتاردرمانی شناختی (CBT) در سال 1976 هشدار داده بود که انجام تمرینات مدیتیشن بدون نظارت یا آموزش صحیح می تواند به مشکلات روانی جدی منجر شود؛ از جمله افسردگی، تحریک پذیری و حتی فروپاشی روانی شبیه اسکیزوفرنی.

با این حال، بسیاری از مربیان و منابع رایج مدیتیشن درباره اثرات منفی احتمالی به مردم هشدار نمی دهند. رونالد پورسر، استاد رشته مدیریت و معلم بودایی، در کتاب McMindfulness (2023) نوشته است که ذهن آگاهی به نوعی روحانیت سرمایه داری تبدیل شده است. ارزش بازار مدیتیشن در آمریکا به 2.2 میلیارد دلار می رسد و رهبران این حوزه باید نسبت به مشکلات آن آگاه باشند.

جان کابات-زین، یکی از پایه گذاران جنبش ذهن آگاهی، در مصاحبه ای با گاردین در 2017 اعتراف کرد که بیش از 90 درصد تحقیقات درباره اثرات مثبت مدیتیشن قابل اعتماد نیستند. با این حال، او و بسیاری دیگر معتقدند که مدیتیشن می تواند علاوه بر افراد، جوامع و حتی بشریت را تغییر دهد. یک مطالعه بزرگ روی بیش از 8000 کودک 11 تا 14 ساله در بریتانیا نشان داد که ذهن آگاهی نمی تواند سلامت روان کودکان را بهبود ببخشد و حتی ممکن است برای کودکانی که در معرض مشکلات روانی هستند، مضر باشد.

آیا صحیح است که اپلیکیشن ها یا کلاس های مدیتیشن بدون هشدار درباره اثرات منفی احتمالی ارائه شوند؟ شواهد نشان می دهد این کار اخلاقی نیست. بسیاری از مربیان هنوز از عوارض مدیتیشن اطلاعی ندارند. امروزه کتاب های علمی و وب سایت های تخصصی متعددی برای آگاهی از عوارض مدیتیشن وجود دارند. در آمریکا، نیز مراکز بالینی ویژه ای برای افرادی که با مشکلات شدید یا طولانی مدت ناشی از مدیتیشن دست و پنجه نرم می کنند، تاسیس شده است.

مدیتیشن و ذهن آگاهی می توانند مفید باشند. اگر قرار است مدیتیشن به عنوان روش درمانی استفاده شود، باید مردم را از عوارض منفی آن مطلع کرد.