فرارو- این هنرمند بلژیکی با بهره گیری از ترکیبی از رئالیسم و رازآلودگی، تصاویری خلق کرد که تماشاگر را به پرسش درباره ماهیت دیدن، معنا و ادراک وادار می کند.

به نقل از مای مدرن مت، رنه مگریت (René Magritte) در کنار هنرمندانی چون آندره برتون و سالوادور دالی از مهم ترین چهره های مکتب سوررئالیسم در قرن بیستم به شمار می رود. او با سبک منحصربه فرد خود که منتقدان از آن با عنوان رئالیسم جادویی یاد می کردند، توانست تعریفی تازه از رابطه میان تصویر و واقعیت ارائه دهد. مگریت با بهره گیری از تخیل و در عین حال با دقتی فلسفی، آثاری خلق کرد که نه تنها تصویری از جهان بیرونی بودند، بلکه ذهن و ضمیر ناخودآگاه انسان را نیز بازتاب می دادند.

جنبش سوررئالیسم که در دهه 1920 در اروپا شکل گرفت، پاسخی به آشوب ها و بحران های پس از جنگ جهانی اول بود. هنرمندان این مکتب در پی آن بودند تا از مرزهای عقلانیت عبور کنند و با کمک رؤیاها، ناخودآگاه و تصادف، جهانی تازه خلق کنند. مگریت در این فضا وارد میدان شد و به سرعت به یکی از شاخص ترین نقاشان سوررئالیست تبدیل شد. او می گفت: نقاشی من تصاویر مریی است که هیچ چیز را پنهان نمی کنند. آن ها رازآلودگی را برمی انگیزند، اما راز خود چیزی نیست که قابل درک باشد؛ راز یعنی ناشناختنی.

یکی از مشهورترین آثار مگریت، تابلوی خیانت تصاویر است که در 30 سالگی و هنگام اقامت در پاریس خلق شد. در این اثر پیپی کشیده شده و در زیر آن جمله ای به زبان فرانسه نوشته شده است: این یک پیپ نیست (Ceci n'est pas une pipe). پیام مگریت روشن بود: آنچه می بینیم، شیء واقعی نیست، بلکه تصویر آن است. این اثر به سرعت به نمادی از سوررئالیسم بدل شد زیرا مخاطب را به تناقض میان زبان و تصویر آگاه می کند. آیا می توان تصویر را با خود واقعیت یکی دانست؟ مگریت پاسخش را با طنزی هوشمندانه به نمایش گذاشت: نه، این صرفاً یک نقاشی است، نه یک شیء واقعی.

این نقاشی مشهور، زن و مردی را در آغوش هم نشان می دهد که صورتشان با پارچه ای سفید پوشیده شده و بوسه شان از پس پرده ای رازآلود شکل می گیرد. پرسش اساسی این است: چرا عاشقان نمی توانند یکدیگر را لمس یا واقعاً تجربه کنند؟

رنگ ها در این تابلو معنا دارند؛ آبی پس زمینه نماد زندگی و آب، لباس قرمز زن نشانه عشق یا شور و مرد با کت سیاه تداعی گر مرگ. پارچه سفید یا خاکستری می تواند از پاکی یا پاکی آلوده سخن بگوید. بسیاری این اثر را روایتی از تنهایی انسان و ناتوانی در شناخت کامل حتی نزدیک ترین افراد می دانند.

تراژدی زندگی شخصی مگریت نیز در اینجا بی تأثیر نیست. مادر او در سال 1912 خودکشی کرد و جسدش در رودخانه ای یافت شد؛ در حالی که صورتش با لباس پوشیده شده بود. این تصویر هولناک، ذهن نوجوانی 13 ساله را برای همیشه تحت تأثیر قرار داد و بعدها در آثاری مانند عاشقان بازتاب یافت.

چشم انسان، یکی از موضوعات محبوب سوررئالیست ها، در این تابلو به گونه ای شاعرانه و رازآلود تصویر شده است. یک چشم بزرگ بوم را پر می کند؛ مردمک آن در برابر آسمانی پر از ابر معلق است و همچون پنجره ای به جهانی دیگر گشوده می شود.

این تابلو که بعدها در اختیار عکاس سوررئالیست من ری قرار گرفت، دوگانگی دیدن و دیده شدن را به نمایش می گذارد. من ری درباره آن نوشت: این نقاشی همان قدر می بیند که خود دیده می شود. چنین تعبیری، مرز میان ناظر و منظور، میان سوژه و ابژه را از میان برمی دارد.

در این مجموعه آثار که شامل چهار نقاشی است، مگریت مفهوم نقاشی در دل نقاشی را مطرح می کند. در نسخه سال 1933، در اتاقی می بینیم که بر سه پایه نقاشی، تابلویی کامل قرار دارد؛ اما این تابلو دقیقاً همان منظره بیرون از پنجره را بازنمایی می کند. بنابراین همزمان هم چیزی را نشان می دهد و هم آن را می پوشاند.

مگریت در توضیحی به شاعر بلژیکی، آشیل شاوه، نوشت: تماشاگر همزمان درون اتاق و بیرون از آن است. ما جهان را این گونه می بینیم: بیرون از خود، اما تنها بازنمایی ای از آن در ذهن داریم. گاه گذشته را همچون حال تجربه می کنیم؛ زمان و مکان معنای خود را از دست می دهند.

این اثر تماشاگر را با پرسش بنیادین مواجه می کند: کدام واقعی تر است؟ منظره بیرون یا بازنمایی آن؟ پاسخ مگریت روشن است: هر دو به یک اندازه برساخته ذهن او هستند.

در این تابلو، مگریت اتاق خوابی معمولی را نشان می دهد، اما با اشیایی که ابعاد انسانی دارند؛ شانه ای بزرگ، لیوانی غول پیکر و برسی عظیم. این ناهماهنگی آگاهانه، نگاه مخاطب را به چالش می کشد.

مگریت گفته بود: من رؤیا نقاشی نمی کنم. به بهترین توانم اشیا و روابطشان را طوری تصویر می کنم که هیچ یک از مفاهیم یا احساسات عادی ما لزوماً به آن ها پیوند نخورد. در ارزش های شخصی این نگاه به اوج می رسد. او با بزرگ نمایی اشیای پیش پاافتاده، معنای آن ها را از عادی بودن خارج و به جهانی تازه و شگفت انگیز منتقل می کند.

این اثر سوررئالیستی، آسمانی پوشیده از مردانی با کلاه شاپو را نشان می دهد که یا در هوا معلق اند یا آرام آرام به زمین فرود می آیند. منظره ای است میان رویا و کابوس؛ هم آشنا و هم ناآشنا. مردان همگی شبیه اند، گویی تکثیری بی پایان از یک فرد واحد.

منتقدان این اثر را نمادی از یکنواختی و تکرار در زندگی مدرن دانسته اند. انسان هایی که هویت فردی شان در جامعه از میان رفته و همگی همچون نسخه هایی همسان در شهری بی روح شناورند.

شاید مشهورترین اثر مگریت، پسر انسان باشد؛ تابلویی که بسیاری آن را نوعی خودنگاره می دانند. در این اثر، مردی با پالتو و کلاه شاپو در برابر دیواری کوتاه ایستاده و پس زمینه اش دریای آرام است. اما چهره او با سیبی سبز پوشیده شده و تنها چشمانش از میان برگ ها دیده می شوند.

این تابلو بخشی از مجموعه ای سه گانه است؛ یکی دیگر با پرنده ای در حال پرواز که چهره مرد را می پوشاند و دیگری با زنی شیک پوش که صورتش پشت گل ها پنهان است.

مگریت درباره این اثر گفت: این سیب بخشی از چهره را پنهان می کند. چیزی که همیشه رخ می دهد: هرآنچه می بینیم چیز دیگری را می پوشاند. ما همواره مشتاق دیدن آنچه پنهان است هستیم. همین کشش میان مریی و نامریی، میان آنچه آشکار است و آنچه پنهان، سرچشمه راز و شگفتی است.

رنه مگریت تا پایان عمر خود در سال 1967 همچنان هنرمندی فعال و تأثیرگذار باقی ماند. آثار او در بزرگ ترین موزه های جهان از پاریس تا نیویورک و بروکسل به نمایش گذاشته می شوند و همچنان الهام بخش هنرمندان، فیلم سازان و فیلسوفان اند.

نقاشی های او نه تنها جهان بیرونی را بازنمایی می کنند، بلکه دروازه ای به ناخودآگاه، پرسشگری فلسفی و مواجهه با رازهای ادراک انسانی اند. مگریت با هنر خود یادآور شد که دیدن، امری ساده و بدیهی نیست؛ بلکه پر از پیچیدگی، تناقض و پرسش های بی پاسخ است.

آثار رنه مگریت بیش از آنکه پاسخی برای پرسش های انسان باشند، پرسشی تازه پیش پای مخاطب می گذارند. از خیانت تصاویر تا پسر انسان، همه و همه تلاشی اند برای گشودن دریچه ای نو به جهان ذهن و خیال. میراث او امروز همچنان زنده است؛ میراثی که به ما می آموزد هر تصویر می تواند در دل خود جهانی دیگر پنهان داشته باشد.