مسعود پزشکیان، رییس جمهور کشورمان، روز دوشنبه در نشست اضطراری سران کشورهای عربی و اسلامی در دوحه شرکت کرد؛ نشستی که در پی حمله هوایی اسراییل به مقر رهبران حماس در قطر برگزار شد و با صدور بیانیه پایانی به پایان رسید. در این بیانیه، اقدامات خصمانه اخیر تل آویو، ازجمله نسل کشی، محاصره، گرسنگی دادن به مردم غزه و فعالیت های توسعه طلبانه، تهدیدی جدی برای چشم انداز صلح و همزیستی در منطقه قلمداد شده و حتی دستاوردهای ادعایی عادی سازی روابط با اسراییل را به چالش کشیده است.

به گزارش اعتماد، این سند همچنین حمایت کامل کشورهای عربی و اسلامی از اقدامات قانونی و مشروع قطر برای پاسداری از حاکمیت ملی این کشور را مورد تاکید قرار داده و از جامعه بین المللی خواسته است تل آویو را پاسخگو کند. به باور گروهی از ناظران، اما حضور رییس جمهور کشورمان در شرایط شوک و خشم کشورهای حاشیه خلیج فارس فرصتی تاکتیکی برای تهران ایجاد کرده است. به باور این گروه هم صدایی موقت ایران با این پادشاهی ها در محکومیت تجاوز اسراییل، حتی در سایه اختلافات دیرینه، می تواند به اهرمی برای تقویت موضع منطقه ای کشورمان در گفت وگوها و همکاری های چندجانبه تبدیل شود.

با این حال پیام این حمله تنها متوجه قطر نبود؛ ترکیه نیز به عنوان بازیگر مهم منطقه، پس از وقوع این حمله ضمن قرار گرفتن در اوج آمادگی نظامی و استقرار محدود جنگنده ها در دوحه، بر ضرورت پاسخ هماهنگ با قطر و هشدار نسبت به پیامدهای اقدامات اسراییل برای امنیت ملی و تمامیت ارضی خود تاکید کرد؛ اقدامی که نشان دهنده تاثیر مستقیم بحران اخیر بر روابط اقتصادی آنکارا و تل آویو است و پیشینه تحولات سوریه را نیز پیچیده تر کرده است.

ازسویی دیگر مصر نیز بلافاصله پس از حمله، سطح ارتباطات دیپلماتیک خود با اسراییل را کاهش داد و بر ادامه هماهنگی هایش با عربستان و فرانسه برای افزایش فشار دیپلماتیک بر تل آویو تاکید کرد. عبدالفتاح السیسی، رییس جمهور مصر همزمان پیشنهاد احیای نیروی عربی مشترک را برای تضمین حمایت از هر کشور عربی در صورت حمله خارجی مطرح کرد؛ طرحی که به نظر می رسد هدف آن تقویت مکانیسم بازدارندگی بدون ورود مستقیم به درگیری با اسراییل است!

گروهی دیگر اما به تحت تاثیر قرار گرفتن روند عادی سازی روابط میان اسراییل و کشورهای عربی به واسطه حمله اخیر تل آویو اشاره می کنند، چراکه به ادعای این گروه شورای همکاری خلیج فارس و کشورهایی که پیش تر به نزدیکی با تل آویو تمایل داشتند، اکنون ثبات قطر را بخشی جدایی ناپذیر از امنیت جمعی خود دانسته اند. در این میان امارات نیز به عنوان عضوی از پیمان موسوم به توافق ابراهیم، با احضار دیپلمات اسراییلی موضع صریح خود را اعلام کرده است.

عربستان نیز که اخیرا زمزمه های پیوستنش به این پیمان ادعایی مطرح شده بود، تاکید کرد که بدون تحقق آرمان فلسطینیان، هیچ مسیر عادی سازی قابل قبول نیست و این رویکرد، مانعی جدی برای سیاست تل آویو در سال های اخیر محسوب می شود. در کنار این تحولات و گمانه زنی ها، گروهی دیگر از ناظران درباره آینده سیاسی نتانیاهو و روابط اسراییل با واشنگتن ابراز تردید کرده اند؛ در همین راستا برخی معتقدند اقدامات بی پروا وعدم تمایل تل آویو برای حل مساله فلسطین ممکن است به اعتبار سیاسی نخست وزیر این رژیم آسیب بزند، حال آنکه دیگر تحلیلگران باتوجه به نفوذ گسترده اسراییل در ساختارهای قدرت امریکا، چنین سناریویی را چندان محتمل نمی دانند.

با این همه نشست دوحه و بیانیه پایانی آن نشان می دهد که حمله اسراییل نه تنها واکنش فوری کشورهای عربی و اسلامی را برانگیخته، بلکه ظرفیت ایجاد فرصت هایی برای ایران، ترکیه و دیگر بازیگران منطقه ای در مدیریت بحران و کاهش تنش ها را نیز فراهم کرده است. در هر حال آنچه واضح به نظر می رسد این است که در برهه کنونی، هماهنگی و همگرایی تاکتیکی میان بازیگران منطقه ای برای حفظ ثبات و امنیت بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است.

در همین راستا نادر انتصار، استاد برجسته دانشگاه آلابامای جنوبی و تحلیلگر مسائل خاورمیانه در گفت وگوی اختصاصی تاکید کرد که حمله اخیر تل آویو به دوحه با هدف ترور رهبران حماس، ظرفیت کافی برای ایجاد هم صدایی عملی میان پادشاهی های خلیج فارس و ایران را ندارد و اثر بازدارنده آن بیشتر نمادین خواهد بود. او همچنین یادآور شد که اختلاف های آشکار میان ایران و کشورهای عرب خلیج فارس و ازسوی دیگر پشتیبانی امنیتی ایالات متحده از این کشورها، امید به شکل گیری ائتلاف تاکتیکی مستمر در مقابل تل آویو را کمرنگ می کند.

مشروح این گفت وگو را در ادامه می خوانید:

نادر انتصار، تحلیلگر مسائل خاورمیانه در پاسخ به سوال درباره تاثیرات احتمالی حمله تل آویو به دوحه بر شکل رابطه تهران با پادشاهی های خلیج فارس گفت: تصور نمی کنم حمله اخیر اسراییل به مواضع حماس در قطر تاثیر چندانی بر موقعیت و رویکرد ایران در منطقه در قبال اعراب حاشیه خلیج فارس داشته باشد.

بدان معنا که کشورهای عربی ساحلی خلیج فارس ناگهان بخواهند دیدگاه خود نسبت به امنیت منطقه را به شکل برجسته ای تغییر داده یا موضع و دیدگاه خود را به شکل چشمگیری به ایران نزدیک کنند. از منظری دیگر به دلیل قرار گرفتن این کشورها تحت نفوذ و حمایت گسترده امریکا، عملا چنین گزاره ای امکان پذیر نیست و خروج از این چارچوب برای این گروه از کشورها دشوار خواهد بود و اساسا امکان پذیر نیست.

به باور انتصار بنابراین اگرچه علاقه ای به پیش بینی تحولات ندارم و از آن اجتناب می کنم اما درخصوص نشست اخیر دوحه باید بگویم که، انتظار می رود در جریان این نشست سخنرانی هایی با درجات مختلف محکومیت ایراد می شود؛ حال برخی شدیدتر و برخی ملایم تر. همچنین احتمال صدور بیانیه ای در پایان نشست وجود دارد که طی آن همه کشورها اقدامات اخیر اسراییل را محکوم کرده و بر ضرورت اتحاد کشورهای اسلامی علیه تل آویو تاکید خواهند کرد.

با این حال، انتظار نمی رود که این نشست زمینه ساز تماس فوری کشورهای عربی با ایران و اعلام آمادگی برای همکاری در مسائل امنیتی خلیج فارس شود؛ این کشورها هنوز ایران را رقیب اصلی خود در منطقه می دانند و نه شریک راهبردی منطقه ای امنیتی. انتصار در ادامه گفت: لذا شکل گیری هم صدایی قابل توجه و تبدیل آن به اهرم بازدارنده برای ایران به واسطه حمله اخیر اسراییل به قطر بسیار پایین است.

این نگاه از منظر تحلیلی و بر اساس مواضع رسمی کشورهای عربی است که خودشان بارها اعلام کرده اند به دنبال یک راه حل عربی برای مدیریت شرایط هستند. این رویکرد در طول سال ها در قالب اتحادهای عربی، شورای همکاری کشورهای خلیج فارس و دیگر نشست های منطقه ای کاملا مشهود بوده است.

این استاد دانشگاه در ادامه تاکید کرد که در عمل، این راه حل ها که از آن تحت عنوان راهکار عربی یاد می کنند جنبه تشریفاتی دارند و به دلیل وابستگی راهبردی که پیش تر نیز به آن اشاره شد عملیاتی نیستند. مقامات کابینه اسراییل در جلسات محرمانه خودشان بعد از جلساتی که رهبران عرب با حضور یکدیگر برگزار می کنند و به اقدامات این رژیم واکنش تند نشان می دهند فقط لبخند می زنند و گاهی با خنده های بزرگ این قبیل واکنش ها را به تمسخر می گیرند، اما دستاورد عملی ملموسی ارایه نمی شود.

این نشان دهنده محدودیت توان عملیاتی این کشورها در تبدیل همصدایی سیاسی به اهرم واقعی بازدارنده برای خودشان است. این موضوع در ارتباط با ایران نیز صدق می کند. انتصار در پاسخ به دیگر پرسش درباره تحلیل پیامدهای حمله اسراییل به دوحه و تاثیر آن بر مواضع و رویکرد ترکیه و مصر به عنوان دیگر کشورهایی که ادعا می شود به عنوان دیگر اهداف تل آویو درنظر گرفته شده اند، خاطرنشان کرد: درست است که این حمله سیگنال های مهمی به هر دو کشور ارسال کرده است اما در این بازه زمانی بعد از حمله اسراییل به دوحه، این رژیم اگرچه نه در بالاترین سطح کابینه، اما در سطح مقامات بالای این رژیم چندین بار اعلام کرده است که هیچ کشوری را خارج از دایره اقدامات احتمالی خود نمی داند و در صورت لزوم ممکن است به استانبول و آنکارا نیز حمله کند، چراکه برخی از دفاتر و سران حماس در ترکیه مستقر هستند. با این حال، باید توجه داشت که ترکیه کشور عضو ناتو با دارا بودن دومین ارتش بزرگ پس از امریکا در این پیمان است.

به باور انتصار حمله به ترکیه قابل مقایسه با حمله به کشوری کوچک مانند قطر نیست. قطر کشوری کوچک با جمعیتی عمدتا به میزان نود درصد غیرقطری و تابعیت کشورهای دیگر است و حضور نظامی و استراتژیک امریکا در این کشور پررنگ است.

لذا تهدید به حمله به ترکیه می تواند پیامدهای بسیار خطرناکی داشته باشد؛ چراکه این بازیگر به هیچ عنوان در قبال تعرض به خود بی تفاوت نخواهد ماند و توانایی انجام عملیات گسترده علیه کشوری که منافعش را هدف قرار دهد، دارد. این استاد دانشگاه در ادامه خاطرنشان کرد: از طرفی این کشور این توانایی را نه تنها از منظر نظامی بلکه به لحاظ استراتژیک در خود می بیند که به هرگونه تهدید جدی برای تثبیت موقعیت خود در خاورمیانه پاسخ دهد، بنابراین مقیاس این واکنش می تواند بسیار گسترده باشد. به واقع اگر اسراییل تصمیم به آغاز حملات خود به ترکیه بگیرد یعنی آغاز جنگ جهانی سوم در خاورمیانه کلید خورده است.

به گفته انتصار درباره مصر اما ماجرا تفاوت دارد، چراکه مصر سال هاست به عنوان کشوری ضعیف به لحاظ نظامی قلمداد می شود؛ اگرچه نه در حد و اندازه بحرین و قطر. اما در هر صورت کشوری است که به مرور دچار ضعف نظامی شده است، بنابراین اگر اسراییل به قاهره حمله کند، واکنش مصر به شدت و اندازه ترکیه نخواهد بود؛ چراکه تل آویو می داند با حمله به مصر نمی تواند کل خاورمیانه را درگیر خود کند.

اقدامی که تصور می شود با حمله به ترکیه محقق خواهد شد. در هر حال مصر کشوری است که اگرچه به اقدامات مخرب اسراییل بی تفاوت نخواهد ماند اما مانند ترکیه قدرت مانور در قبال اسراییل را ندارد که بخواهد منجر به بروز عکس العملی شود.

این تحلیلگر مسائل خاورمیانه در ادامه گفت: حتی اگر فرض کنیم اسراییل حمله ای به مصر انجام ندهد، اما روابط میان مصر و اسراییل که پیش تر به واسطه تعارضاتی که درخصوص غزه و سرنوشت آوارگان فلسطینی داشتند، دچار خدشه شده و همچنان این چالش ها به قوت خود باقی خواهند ماند. ناگفته نماند که اسراییل و مصر دو بازیگر منطقه هستند که به لحاظ قدرت نظامی و دیگر مولفه های قدرت در یک سطح قرار ندارند. مصر کشوری ضعیف تر است و اسراییل بازیگری با سطح بالایی از قدرت است.

این استاد دانشگاه در ادامه همچنین تاکید کرد: از طرفی اسراییل نیز همچنان درصدد است به عنوان هدف نهایی که برای خود تعریف کرده نه تنها غزه بلکه سواحل غرب رودخانه اردن را تا آنجایی که امکان دارد به تصرف خود درآورد. به عبارتی قصد دارد مساله فلسطین را از اولویت اعراب خارج کند. تنها گروهی که در این زمینه مقاومت می کنند فلسطینیان هستند که به عبارتی ضعیف ترین بازیگران این داستان همان فلسطینیان هستند، لذا از مصر و دیگر کشورهای عربی برای این موضوع دیگر نمی توان انتظار اقدام ویژه ای داشت، چراکه این کشورها به دلایل تاریخی که وجود دارد خودشان را از مساله فلسطین بیرون کشاندند و همچنان زیر پرچم امریکا بازی می کنند.

نه صحبت ها و نه حتی تهدیدات این کشورها چندان جدی به نظر نمی رسد. انتصار در پاسخ به دیگر پرسش درباره پیامدهای حمله اسراییل به قطر بر رویکرد پادشاهی خلیج فارس و اثرات احتمالی آن بر روند عادی سازی روابط این کشورها با تل آویو خاطرنشان کرد: لازم است تاکید کنم که رژیم های حاکم در این کشورها ازجمله عربستان و امارات مدت ها است اهداف استراتژیک خود را با اسراییل همسو کرده اند و با علم به وجود اختلافاتی میان این بازیگران و تل آویو، هرگز قصد ندارند به گونه ای عمل کنند که خود را به عنوان یک قدرت مستقل و بازدارنده در برابر اسراییل معرفی کنند و این بازیگر را به چالش بکشند.

به باور انتصار، به عبارتی رهبران این کشورها آینده و موقعیت و حتی موجودیت خود را جدا از اسراییل و قدرت پشتیبان آن یعنی ایالات متحده نمی بینند، چراکه از نگاه این پادشاهی ها، اسراییل به عنوان بازیکن اصلی و مهره کلیدی واشنگتن در منطقه عمل می کند و سیاست های امریکا اغلب از طریق اسراییل اجرا می شود. بدان معنا که، اسراییل بازوی عملیاتی و اجرایی سیاست های منطقه ای امریکا است و کشورهای خلیج فارس به خوبی می دانند که هرگونه حرکت مستقل و چالشی در برابر تل آویو، بدون هماهنگی با واشنگتن، امکان پذیر نیست.

این استاد دانشگاه در ادامه و در پاسخ به دیگر سوالی مبنی بر اثرگذاری اقدامات اخیر تل آویو ازجمله هدف گذاری های جدیدش در حمله به مواضع دیگر کشورها، بر روابط میان این بازیگر با ایالات متحده تصریح کرد: اول صراحتا بگویم که این حمله و دیگر حملات کوچک ترین اثری بر جایگاه اسراییل در رویکرد واشنگتن نخواهد داشت.

از طرفی به باور من امکان ندارد اسراییل این عملیات را مانند سایر عملیاتش در دیگر نقاطی که تاکنون هدف قرار داده است، بدون اطلاع امریکا انجام دهد. به گفته انتصار به واقع مقامات امریکایی صرفا بعد از این اطلاع رسانی تنها توصیه کردند که این حمله به منافع واشنگتن آسیبی وارد نکند، اما در کل از این حمله مطلع بودند و شخص ترامپ نیز به طور مستقیم چراغ سبز اجرای آن را به نتانیاهو داده بود.

به گفته این تحلیلگر مسائل خاورمیانه، در واقع قطر نیز اتفاقا طی ماه های اخیر امریکا و شخص ترامپ را بیش از دیگر اعراب مورد تمجید و تعریف قرار داده بود! و حتی هواپیمای بزرگی نیز به رییس جمهور امریکا هدیه داد. از طرفی مقامات قطر نیز از جزییات این حمله مطلع بودند و به نظر می رسد پیش از انجام عملیات، اطلاع لازم را دریافت کرده اند؛ حال در چه بازه زمانی به طور دقیق نمی دانم شاید در دقایق پایانی مطلع شده باشند.

انتصار در پاسخ به پرسشی دیگر درباره چرایی انتخاب دوحه به عنوان هدف حمله اخیر اسراییل با وجود اینکه این کشور میزبان یکی از بزرگ ترین پایگاه های امریکا و همزمان میزبان تعدادی از رهبران حماس است، گفت: اول تاکید داشته باشم که این حمله در میانه انجام مذاکرات آتش بس میان حماس و اسراییل انجام شد اما واقعیت این است که نتانیاهو به هیچ عنوان به حل مساله فلسطین یا گفت وگوهای منطقه ای برای حل مشکل اعتقادی ندارد و تمام مذاکرات ظاهری میان رهبران حماس و اسراییل با میانجیگری قطر یا مصر صرفا به عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف نظامی این رژیم مورد استفاده قرار می گیرند.

به گفته این استاد دانشگاه، هدف اصلی از این حملات در نقاط مختلف، تضعیف حماس و به طور کلی مقاومت فلسطین است. حتی اگر مذاکراتی نیز به سرانجام برسد قطعا نتایج محدودی به دنبال خواهد داشت و صرفا به آزادی تعدادی از اسرای دو طرف منجر خواهد شود، لذا این مذاکرات که در ادوار مختلف با هدف حل مساله فلسطین انجام شده و می شود، هیچ کمکی به حل بحران نمی کند. از نگاه نتانیاهو، طرف مقابل یعنی حماس و هر واسطه ای که وارد گفت وگو می شود، صرفا به عنوان ابزاری برای پیشبرد جنگ به حساب می آید، از همین رو این بازیگر هیچ محدودیتی برای اقدامات خود قائل نیست و اهرم جنگ همچنان در دستان نتانیاهو باقی است.

انتصار همچنین یادآورد شد: رویکرد اسراییل مشابه بازی در جهانی با محوریت قانون جنگل است؛ به عبارتی دیگر تا زمانی که هیچ قدرتی نتواند مانع اقدامات نتانیاهو شود، پیشروی های اسراییل ادامه خواهد داشت. تنها زمانی محدودیتی اعمال می شود که طرف مقابل بتواند واکنش جدی و موثری نشان دهد و بتواند در مقابل اقدامات تقابلی تل آویو ایستادگی کند که تاکنون شاهد چنین اقدامی از سوی اعراب نبوده ایم.

این پژوهشگر مسائل منطقه در پاسخ به دیگر پرسش درباره احتمال تاثیر اقدامات اسراییل در منطقه بر حیات و آینده سیاسی بنیامین نتانیاهو گفت: من با این تحلیل موافق نیستم که اقدامات تهاجمی نتانیاهو در منطقه ممکن است منجر به تیرگی روابط او با ترامپ شود، چراکه روابط نزدیک نخست وزیر اسراییل با رییس جمهور فعلی امریکا تا زمانی که دونالد ترامپ خود در راس کار باشد ادامه خواهد داشت.

البته اگر در مقطعی اقدامات بی چارچوب نتانیاهو به سطحی برسد که برای واشنگتن غیرقابل پذیرش باشد، ممکن است امریکا فشار بیاورد تا نخبگان داخلی اسراییل خود زمینه را برای کناز زدن نتانیاهو آماده کنند، اما حتی در این صورت نیز موقعیت نتانیاهو در کابینه اسراییل بسیار قوی است. او با وجود مخالفانی که دارد، از محبوبیت بالایی برخوردار است و اکثریت مردم اسراییل از سیاست های او حمایت می کنند. به باور انتصار، بنابراین هیچ سناریویی برای حذف فوری نخست وزیر اسراییل از صحنه سیاسی وجود ندارد، هرچند سن نتانیاهو بالا است و ممکن است در آینده به دلیل کهولت سن مجبور به کناره گیری شود.

به گفته انتصار، نتانیاهو حتی در میان گروه هایی که پشتیبان تمام عیارش نبودند نیز حامیان جدی دارد. همچنین نفوذ گروه های حامی اسراییل در ساختارهای قدرت امریکا ازجمله در کنگره، کابینه ترامپ و میان جامعه مسیحیان افراطی بسیار گسترده در سال های اخیر تقویت شده است. این نفوذ در سطحی قرار دارد که در پنجاه سال گذشته بی سابقه بوده و تضمین می کند که هیچ تهدید داخلی جدی برای کاهش قدرت یا نفوذ اسراییل در واشنگتن وجود ندارد.

انتصار همچنین در پایان این گفت وگو بر این نکته تاکید کرد که در روابط بین الملل، بازدارندگی حقیقی اهمیت بسیاری دارد، لذا نه ملاقات ها و نه نشست ها یا محکومیت های بی ثمر هیچ گاه به اهرمی تحت عنوان بازدارندگی دراختیار کشورها تبدیل نخواهد شد. واقعیت این است که تا به امروز هیچ یک از کشورهای عربی خلیج فارس به تنهایی یا به صورت گروهی نتوانسته اند بازدارندگی واقعی در برابر اسراییل و شخص نتانیاهو ایجاد کنند، بنابراین من شخصا هیچ امیدی به نشست های

پیش رو، ازجمله جلسات اخیر که تحت عنوان نشست های اضطراری برگزار می شود، ندارم. این قبیل نشست ها صرفا موضوعات حاشیه ای هستند و قادر به حل مساله اصلی نخواهند بود.