همزمان با رسانه ای شدن کلیات توافق تازه میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی به میزبانی قاهره، پرونده پادمانی ایران وارد مرحله ای حساس شده است. این توافق که به ادعای ناظران چارچوب تازه ای برای تعامل تهران و نهاد پادمانی ترسیم می کند، با واکنش ها و محدودیت های داخلی و بین المللی روبه رو است؛ از یک سو، مصوبه مجلس شورای اسلامی مبنی بر تعلیق همکاری ها با آژانس بین المللی انرژی اتمی و هشدار شورای عالی امنیت ملی مبنی بر توقف فوری اجرای ترتیبات در صورت هرگونه اقدام خصمانه غرب، خطوط قرمز تهران را برجسته می کند و ازسوی دیگر، کشورهای اروپایی و امریکا همچنان نسبت به اجرای کامل این توافق تردید دارند و کره جنوبی، به عنوان رییس دوره ای شورای امنیت، پیش نویس بازگرداندن تحریم های ایران را نهایی کرد.

به گزارش اعتماد، در همین راستا شورای عالی امنیت ملی در بیانیه ای رسمی تاکید کرده است: متن ترتیبات توافق قاهره در کمیته هسته ای شورای عالی امنیت ملی مورد بررسی قرار گرفته و آنچه به امضا رسیده، در مجموع همان چیزی است که مصوب این کمیته بوده است. این بیانیه همچنین تصریح کرده است: در صورت اتخاذ هرگونه اقدام خصمانه علیه جمهوری اسلامی ایران و تاسیسات هسته ای، ازجمله بازگرداندن قطعنامه های مختومه شده شورای امنیت، اجرای این ترتیبات متوقف می شود.

این بیانیه در شرایطی منتشر شد که اخیرا رافائل گروسی، مدیرکل نهاد پادمانی مدعی شد آژانس بین المللی انرژی اتمی موظف است تمامی سایت های هسته ای ایران، به ویژه تاسیساتی که هدف حملات اسراییل و امریکا قرار گرفته، بازرسی و گزارشی از وضعیت ذخایر غنی شده ارایه کند، تحلیل ها اما نشان می دهد اجرای کامل این توافق می تواند با موانعی جدی مواجه شود؛ نخست به دلیل خطوط قرمز تهران و همزمان نگرانی از نقض مجدد حقوق هسته ای ایران توسط غرب، دوم به دلیل مخالف خوانی های داخلی و سوم به علت فقدان جدول زمانی مشخص برای بازرسی ها و ارایه گزارش ها که اعتماد طرف های غربی را به این پروسه مخدوش می کند.

در این شرایط نیز گروهی بر این باورند زمان به عنصری تعیین کننده تبدیل شده است، چراکه ایران باید گام های عملی خود را به طور شفاف و فوری بردارد تا فرصت محدود دو هفته ای پیش از بازگشت احتمالی تحریم های شورای امنیت را از دست ندهد، در این میان اما غرب نیز باید تصمیم بگیرد آیا حاضر است با رعایت چارچوب قانونی ایران، مسیر دیپلماسی را برای جلوگیری از تنش های بیشتر حفظ کند یا خیر. با این همه به نظر می رسد آینده تعامل تهران و آژانس بین المللی انرژی اتمی در مقطع کنونی در گرو تعادل میان خطوط قرمز امنیت ملی، فشارهای داخلی و الزام های بین المللی است؛ تعادلی که به ادعای ناظران کوچک ترین لغزشی در آن می تواند کل روند همکاری ها را به شکلی مخرب متأثر سازد.

به این بهانه با هدف ارزیابی شرایط پیش روی بازیگران معادله پیچیده ایران و غرب و آژانس بین المللی انرژی اتمی در شرایطی که تنها دو هفته تا بازگشت تحریم های سازمان ملل بر اثر مکانیسم ماشه باقی مانده است با عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلیتیک گفت وگو کرده است. فرجی راد ضمن تاکید بر اینکه اجرای کامل توافق ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی مشروط به توقف مکانیسم ماشه و اعتمادسازی با اروپا است همزمان بر این باور است نتیجه دو هفته آینده تعیین کننده مسیر همکاری ها و احتمال تنش یا گفت وگوی مستقیم با امریکا خواهد بود.

مشروح این گفت وگو را در ادامه می خوانید:

عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلیتیک، در پاسخ به پرسش درباره ارزیابی آینده توافق قاهره باتوجه به شرایط پیش روی تهران و نهاد پادمانی گفت: توافق تازه میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی که در قاهره به امضا رسید، مرحله ای حساس در تعامل تهران و نهاد پادمانی است. این توافق، که به تایید شورای عالی امنیت ملی ایران نیز رسیده، ماهیتی دوطرفه دارد و تحقق آن منوط به پایبندی همزمان ایران و طرف های اروپایی به تعهداتشان است.

به باور فرجی راد، این رویکرد نشان دهنده امتیازی است که ایران برای آغاز فعالیت آژانس بین المللی انرژی اتمی در سایت های هسته ای خود، مطابق با مقررات ان پی تی و ساز و کارهای پادمانی، قائل شده است. پیش از این، تهران اجازه بازدیدهای فراتر از استانداردهای پادمانی را می داد، اما در چارچوب تازه، تعامل آژانس بین المللی انرژی اتمی با ایران دقیقا مطابق رویه سایر کشورها و تحت نظارت دقیق شورای عالی امنیت ملی انجام خواهد شد.

فرجی راد در ادامه گفت: تحقق کامل این تعامل به شدت وابسته به رفتار طرف های اروپایی است و به ویژه به این بستگی دارد که مکانیسم ماشه فعال نشود. به عبارتی، دو هفته پیش رو دوره ای بسیار حساس است؛ همان طور که ایران به تدریج به دنبال جلب اعتماد اروپا است، تروییکای اروپایی نیز باید نشان دهد که مایل به جلب اعتماد ایران است و فعال سازی مکانیسم ماشه را منتفی کند، یا دست کم با تمدید شش ماهه همراه شود.

این استاد ژئوپلیتیک همچنین تصریح کرد: ایران از لحظه امضای توافق، اجازه بازدید فوری آژانس بین المللی انرژی اتمی از تاسیسات هسته ای را نمی دهد، به ویژه در شرایطی که درباره تمدید مکانیسم ماشه تصمیمی گرفته نشده باشد.

بنابراین، در این دو هفته، باید مذاکرات فشرده ای با طرف های اروپایی برای ایجاد اعتماد انجام شود. فرجی راد در ادامه گفت وگویش خاطرنشان کرد: حتما نیاز است دیداری میان آقای عراقچی و کایا کالاس، رییس کمیسیون سیاست خارجی اتحادیه اروپا، برگزار شود تا خطوط تعامل دو طرف روشن و توافق نهایی برای ادامه همکاری ها حاصل شود. اگر تهران فورا به آژانس بین المللی انرژی اتمی اجازه بازدید بدهد و اروپا مکانیسم ماشه را فعال کند، ایران قطعا واکنش نشان خواهد داد و دیگر اجازه بازدید به بازرسان نخواهد داد.

این استاد ژئوپلیتیک در ادامه تاکید کرد: مسیر همکاری های هسته ای ایران باید به شکل تدریجی و با اطمینان از رعایت خطوط قرمز تهران پیش رود. در غیر این صورت، هرگونه بازدید یا فعالیت آژانس بین المللی انرژی اتمی پیش از روشن شدن وضعیت مکانیسم ماشه می تواند به تنش و توقف فوری تعامل ها منجر شود. به این ترتیب، نتیجه دو هفته آینده تعیین کننده خواهد بود: یا توافقی برای ادامه همکاری با امکان تمدید شش ماهه بدون فعال سازی مکانیسم ماشه حاصل می شود یا روند همکاری ها در معرض توقف و پیچیدگی های جدید قرار می گیرد.

فرجی راد در پاسخ به دیگر درباره سناریوهای عدم اجرای توافق ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی و واکنش های احتمالی ایران خاطرنشان کرد: در چشم انداز پیش رو، ایران بر توقف فوری مکانیسم ماشه تاکید دارد و تلاش می کند تحریم های برجامی در مهر ماه به طور کامل پایان یابد تا امکان ازسرگیری فعالیت های اقتصادی، ازجمله تجارت و خرید و فروش تسلیحات، فراهم شود. با این حال، به نظر می رسد احتمال دستیابی به تمدید موقت شش ماهه برای ادامه تعامل ها بیشتر از دیگر گزینه ها ارزیابی می شود.

به گفته فرجی راد اما هرگونه واکنش سختگیرانه ازسوی اروپا می تواند محدودیت هایی ایجاد کند؛ در این شرایط، ایران ممکن است حتی در سطح حداقلی نیز به آژانس بین المللی انرژی اتمی اجازه ندهد فعالیت خود را در ایران آغاز کند. در عین حال بحث احتمالی خروج ایران از پیمان عدم اشاعه هسته ای (ان پی تی) تاکنون در سطح تصمیم گیری مقامات ارشد کشور مطرح نشده و عمدتا محدود به مباحث داخلی و اظهارات نمایندگان مجلس است.

البته، هرگونه خروج ایران از ان پی تی تبعاتی جدی برای امریکا و اروپا خواهد داشت، اما این گزینه همچنان یکی از ابزارهای تهران در مقابل اقدامات مخرب اروپا است که ممکن است در آینده عملیاتی شود. این استاد ژئوپلیتیک در پاسخ به دیگر پرسش درباره اثرگذاری توافق قاهره بر رویکرد آتی ایالات متحده در قبال تهران گفت: در سطح بین المللی، امریکا اخیرا با صدور اطلاعیه ای رسمی به ایران هشدار داده و بر توافق سریع تهران با تروییکای اروپایی تاکید کرده است.

واشنگتن تمایل دارد مکانیسم ماشه در این مرحله فعال شود، اما همزمان ناچار است با کشورهای اروپایی هماهنگ عمل کند، زیرا طی ماه های گذشته همکاری نزدیکی میان واشنگتن و بروکسل برقرار بوده است. به گفته فرجی راد هشدار امریکا به ایران عمدتا برای جلوگیری از ایجاد حساسیت های بیشتر از سوی تهران بود و اعلام شد که تمامی تحولات تحت نظارت این کشور قرار دارد. با این همه در صورتی که ایران و اروپا بتوانند به توافق عملی دست یابند، شانس آغاز مذاکرات مستقیم ایران و امریکا افزایش می یابد.

در عین حال به نظر می رسد امریکایی ها، مانند اروپا، منتظر پایان ضرب الاجل دو هفته ای هستند تا تکلیف مکانیسم ماشه روشن شود و پس از آن رویکرد اصلی خود را مشخص خواهند کرد. توافق ایران و اروپا می تواند شانس گفت وگو با امریکا را افزایش دهد و خطر تنش نظامی را کاهش دهد، اما هرگونه عدم توافق و مانع تراشی در حضور بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی، حساسیت ها را افزایش داده و مسیر را به سمت بحران سوق خواهد داد.

فرجی راد تاکید کرد: اگر توافقی میان ایران و اروپا شکل نگیرد و بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی نتوانند در ایران فعالیت کنند، حساسیت ها بالا خواهد رفت و برخی اعضای ناتو ممکن است با امریکا در بالا بردن تنش همصدا شوند. در چنین شرایطی، ایران قطعا واکنش نشان خواهد داد که حداقل آن شامل عدم صدور مجوز برای بازرسی بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی است و هماهنگی میان امریکا و اروپا نیز شدت خواهد گرفت.