فرارو احمد الحیله پژوهشگر ارشد مسائل خاورمیانه در الجزیره

به نقل از الجزیره نت، در نقضی آشکار از عرف ها و قوانین بین المللی، اسراییل دست به تلاشی نافرجام برای ترور تیم مذاکره کننده ی سیاسی جنبش مقاومت اسلامی (حماس) در دوحه زد؛ تیمی که در حال بررسی پیشنهاد آتش بس دونالد ترامپ، رییس جمهور ایالات متحده برای جنگ غزه بود. این تجاوز که فراتر از منطق، قانون و دیپلماسی رفت، با موجی از محکومیت های بین المللی و خشم گسترده مواجه شد؛ زیرا سابقه ای خطرناک بر جای گذاشت: نقض حاکمیت کشوری عضو سازمان ملل و شورای همکاری خلیج فارس؛ کشوری که نه مرز جغرافیایی با اسراییل دارد و نه در حال جنگ با آن است.

قطر در عین حال یکی از بازیگران اصلی در حل وفصل منازعات پیچیده ی بین المللی به شمار می رود. این کشور در سیاست های خود به نمادی از صلح و همزیستی تبدیل شده و میزبان فعالیت های گوناگون فرهنگی و اقتصادی با هدف تقویت همکاری میان ملت ها بوده است.

بنیامین نتانیاهو، رهبر جناح راست گرای افراطی صهیونیست، با این اقدام چند هدف را دنبال می کرد.

الف - تضعیف روند مذاکرات برای تکمیل پروژه نسل کشی در غزه

بنیامین نتانیاهو و جریان راست مذهبی افراطی در اسراییل بر این باورند که هرگونه مذاکره، مانعی در مسیر تکمیل طرح اشغال غزه و آوارگی اجباری مردم فلسطین از طریق بمباران، ویرانی و کشتار است. نگرانی کابینه افراطی اسراییل زمانی شدت گرفت که جنبش حماس در 18 اوت گذشته، بدون هیچ قید و شرطی، پیشنهاد استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا را پذیرفت؛ اقدامی که نتانیاهو را در برابر افکار عمومی داخلی و بین المللی تحت فشار گذاشت و او را متهم ساخت که با لجاجت، فرصت آزادی اسرا و توقف جنگ را از دست داده است. در چنین فضایی، نتانیاهو بیم آن داشت که حماس بار دیگر به پیشنهادهای ترامپ برای آتش بس پاسخ مثبت دهد. به همین دلیل، شتاب زده دستور حمله ی مستقیم به تیم مذاکره کننده ی حماس به سرپرستی دکتر خلیل الحیه را صادر کرد تا مانع هرگونه توافق احتمالی شود. هدف او ادامه ی سلطه ی سناریوی جنگ بر غزه و پیشبرد اهداف سیاسی و ایدئولوژیک خود در چارچوب رؤیای ارض موعود بود.

ب کنار زدن قطر از نقش میانجی گری

بنیامین نتانیاهو به خوبی می داند که قطر در پیشبرد روند مذاکرات نقشی کلیدی ایفا می کند و می کوشد با بهره گیری از جایگاه دیپلماتیک خود، مانع بروز فاجعه انسانی در غزه شود. از همین رو، هدف اسراییل از حمله به دوحه تنها ضربه زدن به حماس نبود، بلکه تضعیف نقش قطر به عنوان میانجی قابل اعتماد در بحران نیز در دستور کار قرار داشت.

آنچه قطر را متمایز می سازد، تجربه طولانی و موفقیت های انباشته ی این کشور در مدیریت پرونده های سیاسی پیچیده است؛ کشوری که در جایی توفیق یافته که بسیاری از میانجی گری های بین المللی دیگر ناکام مانده اند. این موفقیت ریشه در روابط متوازن دوحه با همه ی طرف ها دارد از جمله ایالات متحده آمریکا که قطر را متحدی راهبردی در منطقه می داند. این جایگاه برای نتانیاهو و جریان راست افراطی صهیونیست چالشی جدی به شمار می آید. آنان همواره قطر را متهم کرده اند که از حماس حمایت می کند و بر این جنبش فشار کافی وارد نمی آورد. تلاش اسراییل در واقع معطوف به بی اثر کردن نقش میانجی گری دوحه بود؛ تلاشی که در صورت موفقیت، مسیر را برای اجرای پروژه های نسل کشی و کوچ اجباری در غزه هموار می کرد.

ج جستجوی نتانیاهو برای پیروزی مطلق

نتانیاهو از زمان 7 اکتبر 2023 در سودای تحقق یک پیروزی مطلق بوده است. ترور احتمالی رهبران سیاسی حماس در قطر، پس از ترور چهره های شاخصی چون اسماعیل هنیه در تهران، یحیی سنوار در غزه، شیخ صالح العاروری در بیروت و شماری از فرماندهان برجسته ی گردان های قسام، می توانست برای او به عنوان یک دستاورد مهم سیاسی ـ امنیتی قلمداد شود.

در صورت موفقیت، نتانیاهو به راحتی می توانست این عملیات را نزد نخبگان اسراییلی و دولت آمریکا به عنوان گامی تعیین کننده در مسیر پایان دادن به پرونده ی حماس در کرانه، غزه و خارج از سرزمین های اشغالی معرفی کند. چنین دستاوردی فرصتی بود تا او پروژه ی تخریب کامل غزه و کوچاندن مردم فلسطین را با همراهی و حمایت ایالات متحده پیش ببرد؛ پروژه ای که کاخ سفید، با حضور چهره هایی چون تونی بلر و جارد کوشنر در نشست 27 اوت گذشته، درباره ی طرح های مرتبط با آن از جمله ایده ی موسوم به ترامپ ریویرا و پروژه های اقتصادی کلان به بحث گذاشته بود.

از این منظر، دور از انتظار نیست اگر اسراییل و نتانیاهو در آینده بار دیگر سناریوی ترور رهبران حماس را در کشورهایی چون قطر، مصر یا ترکیه دنبال کنند؛ کشورهایی که بنا به ملاحظات سیاسی محل استقرار شماری از رهبران این جنبش هستند.

د تثبیت هژمونی و ترسیم مجدد خاورمیانه به سبک اسراییل

استفاده ی آشکار اسراییل از جنگنده های نظامی برای اجرای عملیات ترور نافرجام در قلب دوحه بدون توسل به روش های مخفیانه خود حامل پیامی روشن برای قطر و جهان عرب بود. عامیر اوهانا، رییس کنست از حزب لیکود، تنها چند ساعت پس از حمله تصریح کرد: این پیامی برای تمام خاورمیانه است. اسراییل می خواست نشان دهد که دستش در منطقه کاملاً باز است و می تواند هر کشوری را، هرچقدر هم دور، هدف قرار دهد. نتانیاهو نیز بلافاصله پس از عملیات تأکید کرد: هیچ کس مصونیت ندارد.

این منطق در ذهنیت صهیونیسم افراطی با ایده ی گسترش جغرافیایی اسراییل گره خورده است. نتانیاهو چند هفته پیش آشکارا اعلام کرد که در یک مأموریت مذهبی و تاریخی برای اسراییل بزرگ قرار دارد. نشانه های این پروژه را می توان در سوریه و لبنان مشاهده کرد؛ جایی که نیروهای اسراییلی در حال استقرار هستند. ایجاد اسراییل بزرگ و توسعه ی اشغالگری مستلزم بازگرداندن ابتکار عمل و احیای نظریه ی بازدارندگی اسراییل است؛ نظریه ای که در پی عملیات طوفان الاقصی در 7 اکتبر به شدت آسیب دید و عملاً فرو ریخت.

حملات اسراییل به قطر، سوریه، لبنان، یمن و ایران تنها گام هایی در مسیر مقدمه چینی برای طرحی بزرگ تر هستند. تا زمانی که جهان عرب صرفاً به محکومیت های لفظی بسنده کند و اقدامی عملی برای مهار اسراییل در پیش نگیرد، ماجراجویی های نتانیاهو و جریان راست افراطی همچنان ادامه خواهد یافت؛ ماجراجویی هایی که با حمایت سیاسی، اقتصادی و نظامی واشنگتن تغذیه می شوند. همان ضرب المثل قدیمی به خوبی گویای وضعیت امروز است: روزگار سفید را وقتی خوردند که گاو سفید خورده شد. اسراییل بی پروا به دنبال سلطه بر خاورمیانه و بازطراحی آن بر مبنای معیارهای خویش است؛ طرحی که خلیج فارس را نیز دربر می گیرد. همان گونه که شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست وزیر قطر، در واکنش به حمله ی اسراییل به دوحه هشدار داد، این روند خطری مستقیم برای منطقه به شمار می آید.

در همین چارچوب است که نتانیاهو، جنایتکار جنگی، آشکارا از اسراییل بزرگ سخن گفته است؛ اسراییلی که از نیل تا فرات امتداد یابد و تا جنوب ترکیه و شمال عربستان گسترش پیدا کند. چنین جهت گیری روشنی، کشورهای عربی را ناگزیر می سازد در مواضع و روابط خود با این رژیم تجدیدنظر کنند. چرا که اسراییل امروز دیگر آن موجودیتی نیست که به دنبال صلح در برابر زمین یا حتی صلح در برابر صلح باشد؛ بلکه موجودیتی یاغی است که نه به قانون بین الملل پایبند است و نه به حاکمیت دولت ها. اسراییل اکنون آشکارا در پی توسعه طلبی و سلطه است، حتی اگر بهای آن ارتکاب جنایاتی هولناک باشد؛ همان گونه که در غزه با گرسنگی دادن، پاکسازی نژادی و نسل کشی شاهد آن هستیم.

از اورشلیم تا دمشق؛ نقشه توسعه طلبی جدید کابینه نتانیاهو

اگر نتانیاهو آشکارا از اسراییل بزرگ سخن گفته است، بتسلییل اسموتریچ، وزیر دارایی او پا را فراتر گذاشته و ادعا کرده که مرزهای اورشلیم در دمشق پایان می یابند. هم زمان، وزیر ارتباطات کابینه نیز اظهار داشته است: رود اردن دو ساحل دارد و هر دو از آنِ ما هستند. چنین اظهاراتی بیانگر گرایش های استعماری - مذهبی ای است که بر فضای سیاسی اسراییل سایه انداخته است.

این رویکرد، کشورهای عربی را ملزم می کند که از دایره ی محکومیت های صرفاً لفظی فراتر روند و به عرصه ی اقدامات بازدارنده و واقعی علیه اسراییل وارد شوند؛ پیش از آنکه روزی برخی از اعراب ناگزیر شوند اعتراف کنند: روزی که گاو سفید خورده شد، من هم خورده شدم. این ضرورت امروز بیش از هر زمان دیگری احساس می شود؛ به ویژه در سایه ی جانبداری آشکار ایالات متحده از اسراییل و ناکامی مکرر امید بستن به واشنگتن برای مهار افراطیون صهیونیست.

واقعیت خطرناک و پیچیده کنونی، کشورهای عربی را به هم فکری فوری فرا می خواند تا با استفاده از ابزارها و ظرفیت های موجود، غرور و گستاخی اسراییل را مهار کنند. این ابزارها شامل:

1-قطع روابط سیاسی، اخراج سفرا و بستن سفارت های اسراییل؛

2 - توقف مبادلات تجاری که حجم آن به ده ها میلیارد دلار رسیده است؛

3 - توقف همکاری های امنیتی با اسراییل

4 - بستن آسمان کشورهای عربی به روی هواپیماهای اسراییلی؛

5 - فعال سازی مجدد تحریم های عربی علیه اسراییل در همه حوزه ها از جمله علیه شرکت هایی که با این رژیم همکاری نظامی و اقتصادی دارند؛

6 - بستن بنادر، فرودگاه ها و گذرگاه های زمینی عربی به روی اسراییل و شرکت های همکار آن؛ اقدامی مشابه آنچه اسپانیا اخیراً در سطح نظامی انجام داد؛

7 - تحرک دیپلماسی عربی در شورای امنیت و سازمان های بین المللی با همراهی ده ها کشور مخالف جنایات اسراییل با هدف انزوای حقوقی و اعمال تحریم های بین المللی؛

8 - پیگیری قضایی اسراییل در محاکم بین المللی و فعال سازی تعقیب رهبران این رژیم به اتهام نسل کشی در دیوان دادگستری بین المللی.

اسراییل جرئت ارتکاب جنایاتی چون نسل کشی در غزه، اشغال کرانه ی باختری و قدس، یهودی سازی مسجدالاقصی و تجاوز به لبنان، سوریه، یمن و اخیراً قطر را جز با اتکای کامل به سکوت جامعه ی بین المللی و حمایت های بی قید و شرط آمریکا به دست نیاورده است. با این حال، یک موضع واحد و جمعی عربی می تواند این معادله را دگرگون سازد؛ چراکه اسراییل توان رویارویی هم زمان با همه ی کشورهای عربی را ندارد، آن هم در شرایطی که دو سال جنگ در غزه آن را از نظر سیاسی، اقتصادی و نظامی به شدت فرسوده کرده است.

چنین ابتکار عملی اگر از سطح عربی فراتر رود، می تواند به موضعی اسلامی و حتی جهانی تبدیل شود؛ موضعی که قابلیت مهار اسراییل و محدود کردن افراط گرایی و تروریسم افسارگسیخته ی آن در منطقه را داشته باشد. در این صورت، ایالات متحده نیز ناگزیر خواهد شد محاسبات خود را بازبینی کند و در موضعش نسبت به جنایات اسراییل در غزه و جهان عرب تجدیدنظر نماید ؛ به ویژه اگر احساس کند که ممکن است منافع و متحدان راهبردی اش در منطقه را از دست بدهد. این همان معیار واقعی است که هم در واشنگتن و هم در تل آویو به خوبی درک می شود.