فرارو- تاریخ هنر سرشار از شاهکارهایی است که به دلیل جنگ، آتش سوزی، سرقت یا بی توجهی برای همیشه از میان رفته اند و تنها روایت ها و عکس هایی محو از شکوه آن ها بر جای مانده است.

به نقل از کالکتر، آثار هنری از دیرباز نه تنها به عنوان جلوه ای از زیبایی و خلاقیت بشری بلکه به مثابه اسناد فرهنگی و تاریخی ارزشمند شناخته شده اند. با این حال، تاریخ نشان می دهد که حتی برجسته ترین آثار نیز همواره در برابر خطر نابودی ایمن نبوده اند؛ از جنگ و آتش سوزی گرفته تا سرقت، بی توجهی و حتی خرابکاری های انسانی.

امروز بسیاری از این شاهکارها تنها در خاطرات، کتاب های تاریخ هنر یا عکس های سیاه وسفید باقی مانده اند. در ادامه نگاهی می اندازیم به شش نمونه از آثار برجسته هنری که برای همیشه از دست رفته اند و تنها روایت ها و تصاویر محدود از شکوه آن ها حکایت می کنند.

گوستاو کلیمت، نقاش نمادگرای اتریشی، در اوایل قرن بیستم مجموعه ای از آثار بلندپروازانه برای دانشگاه وین خلق کرد. این مجموعه شامل سه تابلوی عظیم با موضوعات فلسفه، حقوق و پزشکی بود؛ سفارش دانشگاه به منظور نمایش پیروزی عقلانیت و خرد انسانی. اما کلیمت مسیر دیگری برگزید.

او نه تنها ستایشی از عقلانیت عرضه نکرد، بلکه به محدودیت های ادراک انسانی و ضعف های تمدن اشاره داشت. در آثار او، پزشکی توان شکست مرگ را نداشت، فلسفه در برابر جهل بی قدرت بود و حقوق در برابر شر ناتوان جلوه می کرد. همین نگاه انتقادی با اعتراض شدید استادان دانشگاه همراه شد تا جایی که خواستار بازگرداندن سرمایه دولتی شدند.

کلیمـت با حمایت یکی از حامیانش توانست آثار را حفظ کند، اما سرنوشت غم انگیزی در انتظارشان بود. پس از قدرت گیری نازی ها، بسیاری از آثار هنرمندان مدرن توقیف شد. هرچند کلیمت به طور خاص مورد علاقه هیتلر بود، اما نقاشی های دانشکده به عنوان اموال مصادره شده از خانواده های یهودی به قلعه ای در اتریش منتقل شدند.

در سال 1945، هنگام عقب نشینی نیروهای نازی، قلعه به آتش کشیده شد و این سه تابلو برای همیشه نابود شدند. امروز تنها عکس های سیاه وسفیدی باقی مانده که ابعاد و جزییات کلی آثار را نشان می دهد. حتی پروژه هوش مصنوعی گوگل در سال 2021 برای بازسازی رنگ ها نیز نتوانست عظمت ازدست رفته را بازگرداند.

گوستاو کوربه، نقاش رئالیست فرانسوی، همواره با انتخاب موضوعات اجتماعی جنجال به پا می کرد. در تابلو مشهور سنگ شکنان ، او دو کارگر فقیر را به تصویر کشید که در حال خرد کردن سنگ اند؛ نمادی از سختی معیشت طبقه کارگر و بی رحمی ساختار اجتماعی. این اثر از همان ابتدا شوک آفرین بود، چرا که منتقدان نمی توانستند بپذیرند زندگی سخت کارگران موضوعی شایسته برای هنر باشد.

با وجود مخالفت ها، نقاشی به دست مجموعه داران خصوصی افتاد و نهایتاً در سال 1909 به گالری درسدن رسید. اما سرنوشت اثر با بمباران گسترده متفقین در فوریه 1945 گره خورد. هنگام انتقال آثار برای حفاظت، سنگ شکنان همراه با بیش از 150 تابلو دیگر نابود شد. تنها امید باقی مانده نسخه دوم و کوچک تری است که کوربه پیش تر خلق کرده بود و امروز در موزه ای در سوییس نگهداری می شود. این نسخه، هرچند با تفاوت هایی در ترکیب و رنگ، همچنان شاهدی بر جسارت کوربه در بازنمایی رنج انسان هاست.

گل های آفتابگردان از نمادین ترین آثار ونسان ون گوگ محسوب می شوند. او در دوره های مختلف زندگی دست کم یازده نقاشی با این موضوع خلق کرد که برخی از پژوهشگران حتی نسبت به اصالت چند نسخه تردید دارند. اما تابلوی پنج گل آفتابگردان در گلدان بی تردید حاصل زحمت خود ون گوگ بود.

این اثر در سال 1920 توسط یک مجموعه دار ژاپنی به نام یاماموتو کویوتا خریداری شد. او نقاشی را به ژاپن برد اما هنگام اولین نمایش عمومی، قاب نارنجی اصلی که خود ون گوگ انتخاب کرده بود به طور تصادفی آسیب دید. یاماموتو به شدت خشمگین شد و دیگر هرگز اثر را به نمایش نگذاشت.

تابلو در خانه او نگهداری می شد تا آنکه در اوت 1945، در جریان بمباران اوزاکا توسط ارتش آمریکا، خانه یاماموتو در آتش سوخت و نقاشی به همراه سایر اموالش نابود شد. سال ها بعد، در 2013، پژوهشگران موفق شدند نسخه چاپ رنگی نادری از این تابلو بیابند که شکوه رنگ های اصلی و قاب غیرمعمول انتخاب شده توسط ون گوگ را آشکار می کرد.

کاراواجو، نقاش برجسته ایتالیایی دوران باروک، در سال پایانی عمر خود تابلوی تولد مسیح با حضور قدیسان فرانسیس و لورنس را در سیسیل خلق کرد. او در این زمان دچار بحران های روحی شدید بود؛ شب ها با لباس کامل و مسلح می خوابید، برخی آثارش را نابود می کرد و دائماً در حال فرار از دشمنان و مجازات های احتمالی بود.

اما این اثر نه در زمان حیات او بلکه قرن ها بعد سرنوشت تراژیکی یافت. در سال 1969، دو عضو مافیا وارد کلیسای سن لورنس در پالرمو شدند و تابلو را از قاب جدا کرده و آن را در قالیچه ای پیچیدند. سرنوشت نقاشی سال ها در هاله ای از ابهام باقی ماند تا آنکه در دهه 2000 چندین عضو مافیا در اعترافات خود اعلام کردند اثر به دلیل آسیب های شدید هرگز خریدار نیافت و پس از مدتی در انباری رها شد، جایی که حتی خوک ها به آن آسیب زدند و سرانجام به آتش کشیده شد. اگرچه برخی هنوز امیدوارند که نسخه ای پنهان از آن وجود داشته باشد، اما اکثر کارشناسان نابودی کامل اثر را قطعی می دانند.

اتو دیکس، نقاش آلمانی، تجربه حضور مستقیم در جبهه های جنگ جهانی اول را در آثار خود بازتاب داد. او برخلاف بسیاری از هنرمندان هم عصر که به سوی انتزاع یا بیانگری روی آوردند، مکتب عینیت نو را بنیان گذاشت؛ جریانی که می خواست واقعیت عریان و تلخ را بدون هیچ گونه آرایش و زیباسازی به تصویر بکشد.

تابلوی سنگر یکی از صریح ترین و تکان دهنده ترین آثار او بود. در این نقاشی اجساد تکه تکه شده، یونیفرم های پاره، خون و گل، فضای جبهه را به شکلی بی رحمانه بازنمایی می کرد. طبیعی بود که چنین اثری با واکنش تند روبه رو شود. برخی آن را بی احترامی به سربازان آلمانی و خلاف اخلاق عمومی خواندند.

با روی کار آمدن نازی ها، شرایط دشوارتر شد؛ آثار دیکس به اتهام خرابکاری نظامی توقیف شدند و سنگر نیز در هرج ومرج جنگ جهانی دوم برای همیشه نابود شد. امروز تنها عکس ها و توصیفات باقی مانده می توانند ابعادی از هولناک ترین اثر او را یادآور شوند.

رامبرانت، استاد بزرگ هلندی، تنها یک بار به سراغ نقاشی دریایی رفت و حاصل کار، شاهکاری بود به نام مسیح در طوفان . این اثر تا سال 1990 در موزه ایزابل استوارت گاردنر در بوستون نگهداری می شد تا آنکه یکی از بزرگ ترین سرقت های هنری تاریخ رخ داد.

دو مرد ناشناس در قالب مأمور پلیس وارد موزه شدند و 13 اثر از جمله سه تابلوی رامبرانت و یک اثر ورمیر را ربودند. از آن زمان تا امروز هیچ یک از این آثار یافت نشده اند. در سال 1997، روزنامه نگاری آمریکایی مدعی شد بخشی از تابلو را نزد یک تبهکار و دلال آثار هنری دیده است. او گفت نقاشی از قاب بیرون کشیده و لوله شده بود، رنگ ها ترک خورده و بخش هایی آسیب دیده بودند. با این حال، با وجود یورش پلیس به انبار مظنون، هیچ مدرکی به دست نیامد.

اگرچه تاکنون مدرک رسمی از نابودی این تابلو ارائه نشده است، کارشناسان جنایت های هنری باور دارند که شرایط نگهداری چنین اثری بدون جلب توجه بسیار دشوار بوده و احتمالاً آثار دزدی طی سه دهه گذشته دوام نیاورده اند. به همین دلیل، امید به بازگشت مسیح در طوفان روزبه روز کمرنگ تر می شود.

سرنوشت این شش اثر هنری نشان می دهد که حتی بزرگ ترین شاهکارهای تاریخ نیز در برابر حوادث طبیعی، جنگ، سهل انگاری یا طمع انسانی آسیب پذیرند. از نقاشی های جاه طلبانه کلیمت گرفته تا تک اثر دریایی رامبرانت، همه یادآور این حقیقت اند که هنر نه تنها نیازمند خلق، بلکه نیازمند حفاظت و مراقبت دائمی است. نابودی این آثار ضایعه ای جبران ناپذیر برای فرهنگ جهانی به شمار می رود و اهمیت حفاظت از میراث هنری بشر را بیش از پیش برجسته می سازد.