علی ودایع کارشناسی مسائل بین الملل در روزنامه اعتماد نوشت: فرآیند پیچیده پرونده اتمی ایران همچنان با سناریوهای به شدت متغیر پیرامون کنش و واکنش ایفای نقش آشکار و پنهان بازیگران ادامه دارد. در شرایطی که دیپلماسی در وقت های اضافه همچنان ادامه دارد، تهران و آژانس در قاهره به یک توافق نیم بند با اما و اگر رسیده اند. می توان گفت که امضای توافق همکاری بین ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی، پایان مذاکرات طولانی، اتهامات متقابل، پیش شرط ها و فشارهای فزاینده را نشان می دهد. برای آژانس بین المللی انرژی اتمی فرصت بازگشت هر چند مشروط بازرسان فراهم شده است. برای ایران، جمهوری اسلامی موفق شده است بمب های ساعتی آویزان را خنثی کند.

موتور محرکه پرونده اتمی ایران منافع و قدرت است. دولت ها برای بقا و امنیت خود، همواره به دنبال کسب حداکثر قدرت و در نتیجه، افزایش نفوذ و کنترل بر محیط بین المللی هستند. بر این اساس، بازیگران اصلی یعنی ایران، امریکا و اروپا، هر یک با استراتژی های خاص خود در حال پیشبرد اهدافشان هستند. در این میان، اسراییل به عنوان یک بازیگر مداخله گر به دنبال توسعه تنش است. از سوی دیگر، کشورهای همسایه ایران به عنوان بازیگران حاشیه ای همچنان نگران هستند که دود آتش خشم تهران به چشم آن ها برود.

ماجرای شلیک به قلب دوحه و سناریوهای احتمالی گسترش تخاصم به قلب استانبول، قاهره یا حتی ریاض چشم اندازی مبهم تصویر می کند. در فضایی که ترسیم شد، نمی توانیم نادیده بگیریم که نبرد ایران و اسراییل با بی سابقه ترین سطح تقابل در منطقه خاکستری ادامه دارد. بازی با ابهام امنیتی در میان همه کنش و واکنش هایی که با سر و صدای بلند در رسانه ها مشاهده می کنیم، گم شده است. سرویس های اطلاعاتی و امنیتی در غرب آسیا تلاش می کنند از مولفه های قدرت حراست کنند.

ابهام امنیتی یک استراتژی کلیدی در این منطقه خاکستری است. هر دو طرف تلاش می کنند تا مسوولیت کامل اقدامات خود را به عهده نگیرند یا آن را به صورت غیرمستقیم انجام دهند. شاید بتوان گفت که به شکل خواسته یا ناخواسته حالا سازمان اطلاعات ترکیه میت هم با موساد وارد نبرد شده است. وضعیت آنچنان پیچیده است که سایه بی ثباتی بر دیپلماسی کشورهای منطقه سنگینی می کند. در این وضعیت، سرویس های اطلاعاتی و امنیتی به بازیگران اصلی تبدیل می شوند.

آن ها مسوولیت مدیریت ریسک و حفظ منافع ملی را برعهده دارند. وظیفه این سرویس ها، حراست از مولفه های قدرت (مانند زیرساخت های هسته ای، نظامی و سایبری) است و در عین حال به دنبال تضعیف همین مولفه ها در طرف مقابل هستند. این نبرد اطلاعاتی و امنیتی، زیر پوسته دیپلماسی رسمی در جریان است و نقشی تعیین کننده در حفظ یا بر هم زدن موازنه قدرت دارد.

ایران در خط مقدم خاورمیانه به عنوان قدرت منطقه ای تاثیرگذار ایستاده است. آنچه ذیل پرونده اتمی ایران و تهاجم اسراییل مشاهده می کنیم، تاثیر مستقیم روی فضای به شدت آنارشیک و وزن کشی های آینده دارد. هرگونه پالس ضعف تبعات کشنده ای دارد اما در عین حال باید مراقب مین گذاری های طرف مقابل هم بود. دیپلماسی ریسک به معنای استفاده عمدی از ابهام و تهدید به عنوان ابزار مذاکراتی است. در این استراتژی، بازیگران با ایجاد یک وضعیت پرریسک و خطرناک، طرف مقابل را به پذیرش خواسته های خود وادار می کنند.

ایران در پرونده هسته ای، با حرکت به سمت ظرفیت هسته ای بالا و در عین حال عدم اعلام رسمی دستیابی به سلاح، یک ابهام هسته ای ایجاد کرده است. این ابهام به ایران اجازه می دهد بدون پرداخت هزینه سنگین ساخت سلاح، از مزایای بازدارندگی آن بهره مند شود. در مقابل، امریکا و اروپا نیز با تهدید به تحریم های فلج کننده و حتی گزینه نظامی، ریسک یک درگیری پرهزینه را به ایران تحمیل می کنند. این چرخه ریسک سازی متقابل، اساس مذاکرات و دیپلماسی در این پرونده است.

الی گرانمایه، در شورای روابط خارجی اروپا، می گوید که پاسخ E3 به اظهارات ایران و سیدعباس عراقچی درباره نابودی ذخایر اورانیوم ایران احتمالا این خواهد بود: آن را ثابت کن . گرانمایه افزود که شرایط اروپا برای ایران از واقعیت های پس از حملات جنگ 12 روزه جدا است. گرانمایه گفت: برای تهران، فراهم کردن چشم و گوش غرب در صحنه و شفافیت در مورد ذخایر اورانیوم غنی شده اش، یکی از معدود کارت های چانه زنی باقی مانده است. ایران در تلاش است تا ابهام در مورد برنامه هسته ای خود را حفظ کند هم برای اینکه گزینه های خود را در مورد تسلیحاتی شدن باز نگه دارد و هم به احتمال زیاد ترامپ را به مذاکرات بازگرداند.

در شرایطی که تهران ملزم است وارد ابهام هسته ای و ریسک دیپلماتیک شود؛ عدم انسجام طیف های سیاسی به موازات تحریک گسل های اجتماعی یک عامل بازدارنده برای حفظ قدرت در شرایط پیش رو محسوب می شود. قابل پیش بینی است که واکنش طرف غربی به دیپلماسی ریسک ایران، استفاده از ابزارهای اقتصادی و دیپلماتیک برای کاهش ریسک و سوق دادن ایران به سمت مذاکره است. در این فرآیند، عنصر زمان یک وضعیت حیاتی برای طرفین محسوب می شود.

در تحلیل رفتار بازیگران باید دقت داشت که هر کدام دارای منافع و تهدیدهای خاصی هستند. دونالد ترامپ رییس جمهوری امریکا با همان الگوریتم مرد دیوانه می خواهد به یک دستاورد بزرگ دست پیدا کند. نوع رفتار امریکا همانی شد که از قبل گفتیم و در فضای پیش رو هم از همان مکانیسم تبعیت می کند.

تروییکای اروپایی همانند یک پلیس خوب تنها به دنبال امتیازگیری از ایران و امریکا است. چشم آبی ها با آن مرغ یک پا می خواهند نقشی ویژه داشته باشند. نادیده گرفتن تروییکا همان قدر برای تهران خطرناک است که تبدیل شدن به کارت بازی آن ها می تواند منافع ایران را در معرض خطر قرار دهد. اسراییل به عنوان یک بازیگر مداخله گر، از رویکرد رئالیسم تهاجمی پیروی می کند.

رژیم صهیونیستی، برنامه هسته ای ایران را یک تهدید وجودی می داند و به دنبال توقف کامل آن است. استراتژی اسراییل شامل اقدامات نظامی، خرابکاری و ترور دانشمندان هسته ای ایران در نبرد منطقه خاکستری است. نکته ویژه اینجاست که اسراییل اگرچه یک بازیگر ناهنجار در روابط بین الملل محسوب می شود اما از هنجارها برای ایجاد اتمسفر فکری و اقدام احتمالی علیه ایران بهره می گیرد.

در مقابل همه فشارهای طرف مقابل همچنان بازی با ابهام و ریسک یک سلاح ویژه برای تهران محسوب می شود. موازنه قدرت در این فرآیند عنصری تعیین کننده محسوب می شود. حالا می توان گفت که ابهام هسته ای، ستون فقرات دیپلماسی ریسک در پرونده اتمی ایران است. سناریوها پیرامون امکان موفقیت دیپلماسی یا شکست دیپلماسی در حال تغییر و تحول است اما سناریوی نه جنگ و نه صلح با ادامه نبرد در منطقه خاکستری بدون مرز مشخص ادامه دارد.

فراتر از پرونده ایران و سناریوها درباره احتمالات نبرد بعدی تهران و تل آویو، واقعیت های دیپلماتیک در غرب آسیا تغییر کرده است. متاثر از کشیده شدن پای کشورهای دیگر به مولفه های پیچیده و پنهان امنیتی خاورمیانه سایه بی ثباتی و ریسک پذیری را بر دیپلماسی منطقه سنگینی می کند. کشورها و بازیگران منطقه ای، به دلیل عدم شفافیت و ترس از ورود به نبرد در منطقه خاکستری، نمی توانند تصمیمات بلندمدت و پایداری بگیرند.

هر اقدام در منطقه خاکستری می تواند به یک بحران بزرگ تر تبدیل شود و همین امر، روند مذاکرات و همکاری های دیپلماتیک را با چالش جدی مواجه می کند. این وضعیت نشان می دهد که دیپلماسی، تنها در سطح مذاکرات رسمی صورت نمی گیرد، بلکه به شدت تحت تاثیر رقابت های پنهان و امنیتی قرار دارد.