ایران با پذیرفتن مشروط بازرسی ها توپ را در زمین اروپا و امریکا انداخته و در چنین شرایطی بازگشت یاعدم بازگشت ماشه به سفر آقای پزشکیان به نیویورک و رایزنی های احتمالی پیش رو بستگی دارد. ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی پس از هفته ها مذاکرات فشرده، با هدف ایجاد چارچوبی تازه برای همکاری و ازسرگیری فعالیت های پادمانی، به تفاهم رسیدند.

به گزارش اعتماد، در حالی که رافائل گروسی، مدیرکل نهاد پادمانی از این توافق به عنوان گامی مهم برای بازگشت بازرسی های هسته ای یاد کرده است، ایران اما تاکید دارد این چارچوب جدید با لحاظ کردن نگرانی های امنیتی و خطوط قرمز کشور، منطبق با مصوبه اخیر مجلس شورای اسلامی درباره تعلیق همکاری ها میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی بعد از جنگ دوازده روزه است.

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان در همین راستا اعلام کرد توافق قاهره تنها در صورتی معتبر خواهد بود که هیچ اقدام خصمانه ای از سوی تروییکای اروپایی، ازجمله فعال شدن مکانیسم ماشه، علیه کشورمان انجام نشود و همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز در چارچوب قانون داخلی و مجوز شورای عالی امنیت ملی ادامه یابد.

این درحالی است که اروپا و امریکا در واکنش به تفاهم اخیر تهران و نهاد پادمانی همچنان بر بازگشت سریع و کامل تعهدات پادمانی ایران تاکید دارند و نسبت به نبود جدول زمانی مشخص و محدودیت های دسترسی هشدار می دهند. این موضوع، همراه با مخالفت های اخیر جناح های تندرو داخلی، آینده توافق قاهره را در هاله ای از ابهام قرار داده است.

در همین حال گروهی از ناظران معتقدند چارچوب تازه ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی می تواند مسیر پرچالش پرونده هسته ای ایران را به سمت کاهش تنش ها و بازگشت اعتماد نسبی پیش ببرد، مشروط بر آنکه تهران و نهاد پادمانی با علم به تبعات اجرایی نشدن توافق و بروز انعطاف ازسوی طرفین، گام های بعدی را برای اعتمادسازی عملیاتی کنند، اما گروه دیگری از تحلیلگران نیز همزمان هشدار می دهند فشارهای اروپا و امریکا و تهدید به بازگشت تحریم های شورای امنیت، احتمالا اعتبار هرگونه توافق میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی را در معرض خطر قرار می دهد.

با این حال، زمان برای ایران به سرعت در حال اتمام است و این امر ضرورت تصمیم گیری سریع و دقیق را دوچندان کرده و نشان می دهد آینده تعامل با آژانس بین المللی انرژی اتمی و روند دیپلماسی هسته ای کشور، به شدت به نحوه مدیریت داخلی، مواضع بین المللی و ارزیابی واقعی طرف های غربی از حسن نیت تهران بستگی دارد. در همین راستا با هدف ارزیابی آینده توافق اخیر میان تهران و نهاد پادمانی با میانجیگری قاهره، با مرتضی مکی، کارشناس مسائل اروپا گفت وگو کرده است.

مکی ضمن تاکید بر اینکه ایران با توجه به محدودیت های حقوقی و سیاسی و ساختار قدرت بین المللی، توافق اخیر با آژانس بین المللی انرژی اتمی را زیرنظر شورای عالی امنیت ملی اجرا می کند، همزمان معتقد است اکنون توپ در زمین اروپا و امریکا برای تصمیم گیری درباره تعلیق یا بازگرداندن تحریم هاست که این مهم بستگی زیادی به تحولات هفته های آینده خواهد داشت.

مشروح این گفت وگو را در ادامه می خوانید:

مرتضی مکی، کارشناس مسائل اروپا، در پاسخ به پرسش درباره سناریوهای احتمالی در صورت اجرا یاعدم اجرای توافق اخیر ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی گفت: ابتدا باید بر مهم ترین گزاره های موجود تمرکز کرد و سپس روایت هایی که از سوی آقای عراقچی و آقای گروسی از توافق نامه های اخیر ارایه شده را مدنظر قرار داد.

به باور مکی، مهم ترین گزاره این است که ایران اکنون به این نتیجه رسیده که ادله حقوقی و سیاسی مبنی بر غیرقانونی بودن تصمیم اروپا برای بازگشت تحریم ها، قادر به جلوگیری از اقدام مخرب غرب علیه کشورمان نیست، زیرا در ساختار حقوق بین الملل که عملا بر اساس موازنه قدرت تعریف می شود، چنین استدلال هایی جایگاه چندانی ندارند.

بنابراین ایران ناگزیر به دفاع از امنیت و منافع ملی خود است. به گفته این کارشناس مسائل اروپا، طی چهار هفته گذشته ابتکارعمل های سیاسی متعددی از سوی ایران به اجرا درآمده است؛ از جمله پیش نویس قطعنامه ای که روسیه در شورای امنیت مطرح کرد، بیانیه سازمان همکاری شانگهای و حمایت های چین.

این اقدامات در مجموع می تواند موضع ایران در برابر امریکا و تروییکای اروپایی را تقویت کند، اما واقعیت این است که ساختار و سازوکار قطعنامه 2231 و اسنپ بک به گونه ای طراحی شده که این نوع حمایت ها قادر به جلوگیری از تصمیمات احتمالی اروپایی ها نیستند، به ویژه آنکه روسیه به شدت در اوکراین درگیر است و چین نیز درباره ایران ملاحظات خود را دارد و همزمان حفظ روابطش با اروپا و امریکا را مدنظر قرار داده است.

در نتیجه، اگر شرایط به مرحله تصمیم گیری جدی و صف آرایی در برابر غرب برسد، به احتمال زیاد این کشورها در کنار ایران نخواهند ایستاد. تجربه جنگ دوازده روزه نیز این واقعیت را آشکار ساخت. مکی در ادامه به گفت: با توجه به چنین شرایطی، آقای عراقچی به قاهره رفت و توافقی با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، امضا کرد. اگر چه برداشت آقای عراقچی و آقای گروسی از این توافق نامه تنها در ظاهر متفاوت است اما متن توافق ثابت باقی مانده است.

لذا در چارچوب این تفاهم نامه، اگرچه جزییات آن منتشر نشده، اما به گفته آقای عراقچی، هر اقدامی ازجمله بازرسی از تاسیسات هسته ای، به ویژه تاسیسات آسیب دیده که ذیل این توافق آمده، باید با هماهنگی شورای عالی امنیت ملی و سازمان انرژی اتمی ایران صورت گیرد و در چارچوب پروتکل های خاص تعریف شده باشد. به باور مکی، بنابراین روند بازرسی ها و اصل بازرسی تغییر نکرده است، اما تاکید شده که تصمیمات در این زمینه با درنظر گرفتن منافع ملی کشور اتخاذ می شود. لذا در زمینه ازسرگیری بازرسی ها تفاوتی در مواضع آقای عراقچی و گروسی مشاهده نمی شود.

همچنین پس از موضع گیری آقای علی لاریجانی و آقای عراقچی درباره برخی مفاد توافق نامه قاهره، واکنش ویژه ای ازسوی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی مشاهده نشد و به نظر می رسد ایشان به خوبی دلایل اتخاذ چنین کنشی ازسوی تهران را درک کرده است، چراکه بخشی از واکنش های ایران با هدف اقناع یا پاسخگویی به جریان هایی انجام می شود که بدون درک درست از واقعیت ها، تلاش دارند ایران را در موضعی تقابلی قرار دهند. این کارشناس مسائل سیاست خارجی در ادامه گفت: آقای عراقچی در مصاحبه اخیر خود همچنین تاکید کردند که دستگاه دیپلماسی صرفا مجری تصمیمات شورای عالی امنیت ملی است و تحت تاثیر جوسازی های اخیر قرار نمی گیرد.

این نکته نشان می دهد که تفاهم نامه اخیر با آژانس بین المللی انرژی اتمی، با وجود برخی موانع احتمالی، کاملا زیرنظر شورای عالی امنیت ملی کشور اجرا می شود و فرآیندها به طور کامل کنترل می شود. در عین حال، ایران دو خواسته اروپایی ها را در چارچوب این توافق نامه برآورده کرده است؛ نخست همکاری با آژانس بین المللی و دوم تعیین تکلیف حدود 408 کیلوگرم اورانیوم غنی شده که گفته شده در زیر کوه مدفون شده است. البته این مواضع نیز بخشی از سیاست ابهام هسته ای ایران محسوب می شود.

با این حال، اکنون توپ در زمین اروپایی هاست تا مشخص کنند چگونه نسبت به این توافق نامه میان تهران و نهاد پادمانی واکنش نشان خواهند داد. با این همه به گفته مکی نقطه ضعف مورد توجه اروپا درقبال این توافق قاهره، نبود جدول زمان بندی مشخص در توافق میان تهران و نهاد پادمانی است، زیرا آن ها همواره دنبال انتشار گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی و دسترسی به مواد غنی شده در بازه زمانی مشخص بوده اند.

به باور این کارشناس مسائل سیاست خارجی حدود دو هفته دیگر موعد فعال سازی مکانیسم ماشه فرا می رسد و واکنش اروپا و امریکا نسبت به توافق قاهره تاکنون نشان داده که غرب همچنان به دنبال بازگرداندن تحریم های شورای امنیت علیه ایران است؛ به این دلیل ادعایی که ایران به دنبال خرید زمان برای تمدید قطعنامه 2231 است، لذا تنها سناریوی محتمل، تمدید شش ماهه یا یک ساله تعلیق تحریم ها علیه ایران است تا روزنه ای برای ادامه دیپلماسی میان تهران و غرب باز بماند.

با توجه به این شرایط، تحولاتی غیرقابل پیش بینی ممکن است در هفته های آینده رخ دهد، مانند آنچه در قاهره اتفاق افتاد و احتمال دارد این تحولات در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل نیز خود را نشان دهد. مکی در پاسخ به دیگر سوال درباره ارزیابی کنش های اخیر غرب در قبال اقدامات ایران، از جمله صدور بیانیه و نهایی شدن عدم تمدید تعلیق تحریم های شورای امنیت، توضیح داد: واقعیت این است که همچنان نقاط مبهمی در پرونده هسته ای ایران وجود دارد و سطح مطالبات دولت های غربی از تهران هنوز قابل توجه است.

به همین دلیل نمی توان به صراحت گفت آیا اروپایی ها به تمدید قطعنامه 2231 تمایل دارند یا ترجیح می دهند با فعال کردن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم ها، ایران را وادار به پذیرش خواسته های خود کنند، از جمله غنی سازی صفر درصدی. بدون شک با فعال شدن مکانیسم ماشه، خواسته های حداکثری دیگری نیز مطرح خواهد شد.

به باور مکی، دو نکته مهم اما درباره توافق اخیر ایران و نهاد پادمانی مورد توجه است: اول، چرخه زمانی بازرسی ها؛ طی دو هفته آینده باید مشخص شود ایران قصد دارد تا چه میزان توافقنامه امضا شده با نهاد پادمانی را اجرا کند یا جدول زمانی مشخصی در این زمینه ارایه دهد. واضح است که در این زمینه شورای عالی امنیت ملی تصمیم گیر است و دور از ذهن نیست که این نهاد تصمیم به اجرای توافق نامه ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی بگیرد.

نکته دوم، رویدادهای سیاسی است که طی روزهای آینده می تواند رخ دهد و تاثیر مهمی بر رویکرد امریکا و اروپا در زمینه تمدید قطعنامه 2231 داشته باشد. مکی تاکید کرد هر تصمیم سیاسی که در هفته های پیش رو اتخاذ شود، میزان آگاهی طرفین از تبعات تمدید یا فعال سازی مکانیسم ماشه را مشخص خواهد کرد.

هم ایران و هم اروپایی ها به خوبی از خطرات بازگشت تحریم ها آگاه هستند؛ اروپایی ها اگر اقدام به بازگرداندن تحریم ها کنند، از روند برنامه هسته ای ایران کنار خواهند رفت، اما زیان اصلی را ایران متحمل خواهد شد، چرا که فعال سازی ماشه اگرچه تاثیری در تعداد تحریم های اعمالی ندارد، اما ایران بار دیگر تحت فصل هفت منشور سازمان ملل و تهدیدات امنیتی قرار خواهد گرفت و در شرایط امنیتی و اقتصادی سختی قرار می گیرد که تصمیم گیری را پیچیده می کند.

به گفته مکی، علم به وقوع چنین شرایطی، شکل گیری توافق قاهره را ممکن ساخت، بنابراین انتظار می رود در دو هفته آینده تحولات قابل توجهی رخ دهد تا ایران بتواند این پیچیدگی ها را مدیریت و در شش ماه آینده سایه تهدیدات اقتصادی، امنیتی و نظامی را کاهش دهد. این کارشناس مسائل اروپا در پاسخ به سوال دیگر درباره امکان تمدید تعلیق تحریم ها توسط سه کشور اروپایی باتوجه به توافق اخیر تهران و نهاد پادمانی، خاطرنشان کرد: باید منتظر یک تصمیم جسورانه ازسوی حاکمیت بود که ممکن است در نیویورک اجرایی شود.

یکی از شروط اروپایی ها برای تمدید مکانیسم ماشه، تعیین نحوه تعامل ایران با ایالات متحده است و روشن شدن این موضوع طی دو هفته آینده تعیین کننده خواهد بود. به باور مکی، لازم است تاکید شود کسانی که از داخل بدون درک کامل شرایط اظهارنظر می کنند و وزیر خارجه کشورمان را تهدید می کنند، عملا در زمین امریکا و اسراییل بازی می کنند.

شورای عالی امنیت ملی مطابق تصمیمات مقام معظم رهبری و ولی فقیه عمل می کند و هرگونه فشار یا تهدید خارج از این چارچوب، چه آگاهانه و چه ناشی از ناآگاهی، می تواند به ایران و تلاش ها برای خروج از وضعیت فعلی آسیب برساند، بنابراین برخورد با این نوع رفتارها و نظرات باید با جدیت و دقت بیشتری انجام شود. مکی در پاسخ به سوال دیگر درباره تاثیر توافق اخیر ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی بر مناسبات تهران و واشنگتن گفت: امریکا در واکنش به سیگنال هایی که ایران طی دو تا سه هفته گذشته ارسال کرده، تمایلی به مذاکره نشان نداده است. تا پیش از حملات تجاوزکارانه اسراییل به کشورمان، امریکا و شخص دونالد ترامپ آمادگی خود را برای گفت وگو با ایران اعلام می کردند.

پس از جنگ دوازده روزه و شکسته شدن برخی تابوها و مشخص شدن میزان بازدارندگی ایران، امریکایی ها تلاش می کنند مطالبات خود را با نشان دادن عدم تمایل به رایزنی با ایران دنبال کنند و در این زمینه، پرونده ایران را تا حدی به اروپا واگذار کرده اند، مشابه آنچه درباره اوکراین انجام دادند. مکی در ادامه گفت: در این مرحله نیز واشنگتن فعال سازی ماشه را به اروپا محول کرده و اروپایی ها نیز در این موضوع با امریکا و اسراییل همسو شده اند، بنابراین تفاوتی مشاهده نمی شود. با این حال، درِ گفت وگوها میان تهران و تروییکای اروپایی همچنان باز است و باید حفظ شود، زیرا در صورت دستیابی به توافق با اروپا، احتمالا واشنگتن نیز همراه خواهد شد.

همزمان، سیگنال هایی از مقامات امریکایی دریافت شده که نشان می دهد طرف امریکایی به دنبال مذاکره مستقیم است و تمایلی ندارد روند گفت وگو از طریق میانجی پیش برود. تصمیم نهایی در این زمینه برعهده تهران و واشنگتن است و اهمیت بالایی دارد، از این رو فرصت حضور مقامات ایرانی در نیویورک بسیار مغتنم است.