آندری آرشیف، ابراهیم شیری؛ به نظر می رسد که امیدها به صلح بانی دونالد ترامپ در حل و فصل روابط ارمنستان و آذربایجان، اساساً به این دلیل که توافقات پر هیاهوی حاصل شده در 8 اوت در واشنگتن را طرفین به طرق کاملاً متفاوت تفسیر می کنند، تا حدودی زودهنگام از آب درآمده است.

در حالی که باکو، مانند گذشته، درباره گذرگاه فراسرزمینی زنگه زور الهام علی اف با عبور بدون مانع کالا بین قلمرو اصلی آذربایجان، منطقه خودمختار نخجوان و ترکیه صحبت می کند، نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، درباره موضوعی کاملاً متفاوت سخن می گوید: یک واقعیت عینی و یک برداشت ذهنی وجود دارد. واقعیت عینی این است که ارمنستان و آذربایجان بار دیگر تمامیت ارضی، حاکمیت، صلاحیت قضایی و مصونیت مرزهای یکدیگر را در واشنگتن به رسمیت شناختند. از این رو، می توان چنین مسیرهای ارتباطی را از طریق خاک ارمنستان ایجاد کرد. اما جمهوری ارمنستان در مورد اجرای توافقات تصمیم می گیرد .

به گفته رییس دولت ارمنستان، بر اساس سندی که او امضا کرده، زیرساختی به نام جاده ترانزیتی ترامپ برای صلح و رفاه بین المللی در خاک ارمنستان ساخته خواهد شد. در 9 سپتامبر، نمایندگان هیئت تجاری مجاز ایالات متحده برای بحث در مورد گسترش همکاری در امتداد به اصطلاح راهرو میانی وارد آذربایجان شدند.

این هیئت از سوی جیحون بایراموف و میکاییل جباروف، وزرای امور خارجه و اقتصاد آذربایجان، مورد استقبال قرار گرفت. طرفین در مورد تنوع بخشی به مسیرهای تجاری و انرژی، و همچنین چشم اندازهای تقویت روابط اقتصادی بین باکو و واشنگتن گفتگو کردند. مهمانان بازدیدکننده به تلاش های دیرینه آذربایجان برای احیا و راه اندازی راهرو میانی، از جمله، پروژه هایی مانند راه آهن باکو-تفلیس- قارص، بندر تجاری بین المللی باکو و منطقه آزاد اقتصادی الت (Alat) اشاره کردند.

در باکو، از شرکت های آمریکایی دعوت شد تا فعالانه از فضای مساعد سرمایه گذاری در این کشور بهره برداری کنند و در پروژه های مشترک در زمینه های حمل و نقل، انرژی و لجستیک مشارکت نمایند. آمریکایی ها از آذربایجان به ارمنستان رفتند و در آنجا، بنا بگفته آنی بادالیان، دبیر مطبوعاتی وزارت امور خارجه ارمنستان، مسائلی مانند نوسازی جاده ها، خطوط راه آهن، پست های بازرسی و مراکز لجستیکی مورد بحث قرار گرفت که قرار است بموازات تسریع جابجایی کالا، ارتباط مناطق را بهبود بخشد و فرصت های جدیدی برای کسب و کار فراهم آورد.

مشکل می توان سفر آمریکایی ها به دو جمهوری قفقاز را که با تشدید تماس ها در مثلث باکو-ایروان-آنکارا در مورد مسائل مرزی و زیرساخت های حمل و نقل همزمان شد، تصادفی دانست. واضح است که هفته گذشته، هیئت هایی از ارمنستان و آذربایجان به سرپرستی معاونان نخست وزیر، شاهین مصطفی اف و مهر گریگوریان، سفرهای کاری متقابلی انجام دادند و در مورد تعیین حدود مرزی، مسائل مین زدایی و همچنین بازسازی و ساخت تأسیسات لازم برای هماهنگی اقدامات در منطقه بحث کردند.

همچنین، صحبت های زیادی درباره دیدار قریب الوقوع روبن روبینیان و سردار قلیچ، نمایندگان ویژه ارمنستان و ترکیه در گذرگاه مرزی آلیجان-مارگارا دایر بر عادی سازی روابط دوجانبه به گوش می رسد. بگفته روبینیان، هیچ مشکلی حاکی از تأخیر از طرف ارمنستان وجود ندارد. ما آماده ایم که همین فردا مرزها را بگشاییم و روابط دیپلماتیک برقرار کنیم .

همه این ها مانند تلاش برای آغاز اجرای توافقات واشنگتن در 8 اوت به نظر می رسد که تا حد زیادی از عموم مردم پنهان مانده است. همانطور که ایلقار ولی زاده، نویسنده کانال تلگرامی پیام رسان خزر اشاره کرد، واشنگتن ظاهراً به دنبال دستیابی به توافقات عملی در آینده نزدیک، احتمالاً تا پایان سال است . در مقابل، دیده بان ایروان بر مسائل بحث انگیز، از جمله، اجاره خط راه آهن و عملکرد احتمالی بزرگراه تمرکز می کند (آمریکایی ها اصرار دارند، پاشینیان طفره می رود).

باکو با بازرسی مأموران ارمنی قاطعانه مخالف است. تنها کاری که آذربایجانی ها حاضر به انجام آن هستند، ارائه مدارک بازرسی در سمت آذربایجان به ارمنی هاست. موضع ارمنستان این است که جاده را محکم با نرده ها محصور کند تا همه نیازمندی های رانندگان و مسافران، از جایگاه های سوخت رسانی گرفته تا کافه ها، در این محدوده قرار گیرد. و در اینجا ظاهراً خدمات به عهده آمریکایی ها واگذار خواهد شد .

علاوه بر این، ایالات متحده خواستار انتقال کامل تمام اسناد گمرکی و مرزی به نرم افزار خود است. ارمنستان تقریباً این را پذیرفته، اما آذربایجان علاقه مند به انجام آن نیست. علاوه بر مسائل سیاسی بحث انگیز، مسائل تجاری نیز مورد بررسی قرار نگرفته است .

آمریکایی ها به ازای خدماتشان مبالغ گزافی از آذربایجان مطالبه می کنند، در حالی که آذربایجان به سهم خود اصلاً نمی خواهد هزینه ترانزیت به ارمنستان و غیره را بپردازد . بر اساس داده های نظرسنجی اخیر که توسط انجمن بین المللی گالوپ در ارمنستان به عمل آمده است، حدود 48 درصد از شهروندان ارمنی نسبت به توافقات واشنگتن نگاه منفی دارند.

بنابراین، مسائل حل نشده هنوز بسیار بیشتر از پاسخ های ممکن است، که در واقع سرگیی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، روز قبل بیان داشت: باید دید که این توافق (توافق بین ایروان و باکو) چگونه کار خواهد کرد. زیرا، تمام نظرات مشتاقانه ای که در چند روز اول پس از جلسه واشنگتن شنیده شد، پس از انتشار سند، به ارزیابی های بدبینانه تبدیل شدند. بطوری که معلوم می شود، همه مسائل در آنجا مورد توافق قرار نگرفته است .

علاوه بر این، دلیلی برای باور به این وجود دارد که باکو و ایروان، در گفتگوی خود با کاخ سفید، به تعبیر ساده تر، دستاوردهای حاصل از روند کار کمیسیون سه جانبه بین دولتی روسیه، آذربایجان و ارمنستان را به اشتراک گذاشته اند. همانطور که الکسی اُورچوک، معاون نخست وزیر فدراسیون روسیه، خاطرنشان کرد: اگر شرکا به ما مراجعه کنند و ما به نحوی بتوانیم مفید باشیم، البته که می توانیم مفید واقع شویم، مطمئناً با کمال میل به این کار ادامه خواهیم داد .

آلکسی اُورچوک در جریان برگزاری مجمع اقتصادی شرق گفت: گروه کاری سه جانبه روسیه، آذربایجان و ارمنستان تدوین تمام تصمیمات لازم برای بازگشایی ارتباطات در قلمرو قفقاز جنوبی را به پایان رسانده است و اکنون مذاکرات بین طرفین در قالب تماس های دوجانبه ادامه دارد . اُورچوک افزود: از ابتدای ژوییه 2023، این گروه جلساتی برگزار نکرده است. اما تعامل در سطح دوجانبه ادامه دارد. ما مرتباً در مورد وضعیت فعلی تبادل نظر و اطلاعات می کنیم. رؤسای مشترک این گروه نیز همکاران من در کمیسیون های بین دولتی هستند. بنابراین، ارتباطات ما همچنان فعال است. این گروه در عین انجام کار طاقت فرسا، کوچکترین جزییات و جنبه های مختلف بازگشایی قفقاز را مورد توجه قرار می دهد. همه مسائل با دقت بررسی شده و راه حل های تعیین کننده گام ها بعدی تدوین شده است .

بعید به نظر می رسد که این گام های بعدی زیر چتر دولت ترامپ که به سختی قادر است قفقاز را روی نقشه نشان دهد و ارمنستان را با آلبانی اشتباه می گیرد، امکان پذیر باشد. به گفته آلکسی اُورچوک، نگرانی هایی در این باره هست که حضور بازیگران فرامنطقه ای، تعادل این منطقه شکننده را بر هم بزند. بر این اساس، برای باکو و ایروان مصلحت تر این است که طرح عادی سازی روابط دوجانبه را بر اساس مجموعه ای از توافقات سه جانبه بین روسیه، آذربایجان و ارمنستان در سال های 2020-2022، از جمله امضای پیمان صلح در خاک روسیه (یا در خاک یک کشور دوست)، بازگشایی ارتباطات حمل و نقل و برداشتن گام هایی برای تعیین مرز ارمنستان و آذربایجان در منطقه سیونیک و سایر مناطق، پیگیری کنند.