منابع طبیعی نیرو، امکانات و اختیارات لازم برای برخورد با متخلفان را ندارد. این مطلب به وضع نامناسب جنگل قرن آباد گلستان می پردازد که در آن هفت کوره غیرمجاز فعال هستند.

به گزارش اعتماد، در این جنگل هفت کوره زغال بدون مجوز دارند و چند پرونده تخلف؛ اما کوره هایشان همچنان کار می کند. 3 نفر هستند؛ روستایی و اهل روستاهای نزدیک جنگل؛ نه آقازاده هستند و نه دولتمرد. از آن هایی که اگر در خیابان ببینیدشان امکان ندارد فکر کنید دارید با نابودگر جنگل حرف می زنید. آن ها اما به تنهایی در یکسال اخیر بیشتر از 500 درخت هیرکانی با قطر 30 تا 50 سانت را بریده اند و به زغال تبدیل کرده اند. دو- سه باری هم منابع طبیعی آن ها را به دستگاه قضا معرفی کرده ولی معلوم نیست چگونه مجددا به همان کار مشغول شده اند و هنوز هم کوره های غیرمجازشان پلمب نشده است.

چهار نفر رفیق هستند؛ یکی در نزدیکی آمل کارگاه چوب بری بدون پروانه دارد، دیگری در حاشیه جنگل های نور دامدار است؛ و آن دیگر مالخر در همان حوالی؛ اما با هم قاچاق چوب هم می کنند. بارها و بارها دستگیر شده اند ولی معلوم نیست چگونه هر بار آزاد می شوند و دوباره به جان جنگل های هیرکانی افتاده اند. دوشنبه ای که گذشت چند جنگلبان، کامیون چوب قاچاق آن ها را ضبط و تحویل پاسگاه جاده هراز دادند؛ همانجا جلوی در پاسگاه جاده هراز با جنگلبان ها درگیر شدند و آن ها را تهدید کردند. فردا عصر تهدیدشان را عملی کردند. وقتی یکی از آن جنگلبان ها با زن و بچه هایش برای خرید لوازم التحریر رفته بود با کارد به او حمله کردند و به قصد کشت، او را زدند. آنقدر که تا دیروز معلوم نبود زنده بماند!

کارخانه دارد؛ آن هم نه یکی؛ بلکه 3 تا یا بیشتر. یکی اش کارخانه خوراک دام است؛ دو تا هم کارخانه ام دی اف. می گویند کارخانه های دیگری هم دارد و ثروت افسانه ای و قدرت فراوان. الله اعلم. بعضی به اسم خودش نیست؛ اما هرچه که هست با قدرتی که دارد سال هاست نابودگر بخش هایی از هیرکانی است. در دهه های پیش خودش تشکیلاتی برای قطع درخت داشت که با مجوز قطع می کردند و پرونده های متعدد در سازمان بازرسی کشور که نشان می داد خیلی جاها دقیقا بر اساس آن مجوزها درخت نبریده اند و بخش هایی از جنگل را بلعیده اند.

اما پس از اینکه متوجه شد هزینه ها و دردسرهای قطع درخت زیاد شده و مردم، حساس شده اند بساط قطع را جمع کرده و کارخانه هایش از هر کسی که فروشنده باشد چوب می خرد. اصلا هم به غیرقانونی بودن آن کاری ندارد. گاهی صف فروشندگان غیرمجاز چوب را می بینی که پشت کارخانه با موتور و ماشین و تراکتور و وانت، صف کشیده اند تا چوب ها را با باسکول وزن کنند و پول شان را بگیرند و بروند. او اما لابد خود را در این میان بی گناه می داند و فقط می خواهد چرخ کارخانه هایش بچرخد و اشتغال ایجاد کند و به مردم نان برساند.

واقعیت قطع جنگل های هیرکانی ، زاگرس و ارسباران بیشتر از 3 پرده دارد که اغلب خونین و تلخ است؛ با این همه معلوم نیست چرا مسوولان قوه قضاییه در برابر این متخلفان، کوتاه می آیند. یقینا اگر حساسیت کنشگران و از جان گذشتگی برخی جنگلبانان و محیط بانان نبود تا امروز چیزی از جنگل های ایران باقی نمانده بود.

اگر امروز ایران با خشکسالی مواجه شده و در توجیه آن گفته می شود به خاطر پدیده تغییر اقلیم است، باید گفت که دلیل اصلی پدیده تغییر اقلیم، تخریب و نابودی بخش های بزرگی از جنگل ها، مراتع و پوشش گیاهی زمین است که اتفاقا ما در ایران، مصداق های بزرگ و روشنی از آن را در مناطق مختلف جنگل هایمان دیده ایم. با این همه معلوم نیست چرا مسوولان دست اندرکار، با متخلفان حوزه منابع طبیعی و محیط زیست این همه مسامحه می کنند؟

مقام رهبری در فرازهایی از فرمان هشت ماده ای خود درباره مبارزه با مفاسد اقتصادی گفته اند: قوای سه گانه باید بدانند که تسامح در مبارزه با فساد، به نوعی همدستی با فاسدان و مفسدان است. مدیران درستکار و صالح و خدمتگزار نباید مورد سوء ظن و در معرض اهانت قرار گیرند یا احساس ناامنی کنند.

بر اساس مشاهدات عینی، متخلفان بدون هیچ قاعده و قانون و نظارتی کار می کنند و هیچ حد و مرزی برای کار آن ها وجود ندارد. به گفته یکی از کارشناسان همراه در بازدید از جنگل قرن آباد گرگان، هر کوره زغال فعال نامبرده، در شبانه روز حدود یک تُن هیزم می سوزاند. با توجه به اینکه افراد مورد نظر 7 کوره زغال داشته اند این رقم در 24 ساعت به 7 تُن می رسد و حدود 350 میلیون تومان درآمد هفتگی و یک ونیم میلیارد تومان درآمد ماهانه را برای این افراد از جیب جنگل های هیرکانی ایران، رقم می زند.

در روزهایی که شهرهای سراسر ایران و از جمله استان به ظاهر سرسبز گلستان با کم آبی و جیره بندی آب دست و پنجه نرم می کنند؛ اغلب رودخانه ها و تالاب ها خشک شده اند و آب شرب در برخی نقاط حتی استان های شمالی با تانکر توزیع می شود، حفاظت از جنگل ها یکی از مهم ترین و بنیادی ترین سیاست هایی است که اگر به روش گذشته آن را جدی نگیریم اوضاع از چیزی که امروز داریم بسیار وخیم تر خواهد شد.

امروزه برخلاف کشور ما، در تمام جنگل های دنیا قوانین سخت گیرانه ای حاکم است. گردشگری بی رویه در ایران، جنگل ها، مراتع و محیط های طبیعی و تنوع زیستی کشور را با خطر جدی مواجه کرده است. گردشگران در هر نقطه ای از کوه و جنگل و دشت و رود با خودرو تردد و اتراق می کنند و در همان حال آتش می افروزند و جنگلبانان و محیط بانان با دست خالی، حقوق ومزایای پایین تر از دیگر دستگاه ها و نبود امنیت جانی و شغلی باید از این ثروت های ملی وعمومی حفاظت کنند.

مهدی الهی یکی از فعالان محیط زیست شرق استان گلستان نخستین فردی بود که خبر قطع درختان قرن آباد را در فضای مجازی عنوان کرد و تاکید کرد که باید به این تخلف ها رسیدگی شود. او تاکید کرد که 400 اصله درخت توسط متخلف در قرن آباد قطع شده است.

هر چند به نظر نمی رسد که قطع این حجم بزرگ از درختان جنگل قرن آباد، تنها مربوط به چند روز اخیر بوده باشد و درظاهر ارتباط به بازه زمانی طولانی تری دارد؛ اما پرسش مهم این است که اساسا چرا یک واحد غیرمجاز زغال که پیش از این پرونده او به دستگاه قضایی گزارش شده فرصت پیدا کرده تا به تخلفات خود تا امروز ادامه بدهد؛ درحالی که بر اساس تبصره ماده 49 قانون حفاظت وبهره برداری از جنگل ها ومراتع به صراحت تاکید شده که سازمان جنگلبانی مجاز خواهد بود که کوره های زغال بدون پروانه مذکور دراین ماده را خراب نماید.

هادی زاغی رییس منابع طبیعی مرکز استان گلستان معتقد است که مشکلات کمبود نیرو و تجهیزات چنین حوادثی را دامن می زنند. او درباره این حادثه می گوید: در حوزه سرجنگلبانی تقی آباد که وسیع ترین سرجنگلبانی در گرگان است بالغ بر 35 تا 40 هزار هکتار جنگل را شامل می شود. کل نیروهایی که ما در این منطقه داریم بالغ بر 27 نفر است. به دلیل خشکسالی و خشکی جنگل، اکنون نیروها در دو مقطع زمانی 8ساعته خدمت می کنند.

او می افزاید: ما در گرگان بالغ بر 100 هزار هکتار اراضی ملی و نزدیک به 80 هزار هکتار جنگل اعم از طبیعی، دست کاشت و بیشه داریم و نزدیک به 20 هزار هکتار نیز مرتع داریم. کلیپی که منتشر شد اکثر درخت هایی که در عرصه دیدیم در سنوات گذشته قطع و تخریب شده اند. بسیاری سرپا خشک، افتاده، آفت زده و… هستند و قریب به 70 تا 80 درصد این درختان سرحال و سرزنده نبوده اند. نمی خواهم کتمان کنم که شاید مامور ما در منطقه کوتاهی کرده ولی می خواهم بگویم که کمبود نیرو هم به این شرایط بسیار دامن می زند.

رییس اداره منابع طبیعی گرگان می گوید: بر اساس استانداردها باید برای هر هزار هکتار یک نیروی حفاظتی وجود داشته باشد اما ما برای هر 2هزار هکتار یک نیرو داریم. این، یعنی ما 50 درصد پایین تر از استاندارد نیروی حفاظتی داریم که باعث می شود مشکلاتی اینچنینی پیش بیاید. این موضوع، تنها شامل تعداد نیروی انسانی نیست؛ بلکه باید تجهیزات، ادوات داشته باشیم. البته ما توقع معقول داریم.

مثلا اینکه اقلا چند موتورسیکلت کمک دار در اختیار بچه ها بگذارند. البته موتورسیکلت داریم اما در این منطقه به تعداد انگشت های دست هم نیستند. حدود 2-3 موتورسیکلت داریم که آن ها هم مستهلک هستند و تقریبا بسیاری از قسمت های آن ها از بین رفته است و هزینه بر هستند. یک دستگاه خودرو پیکاپ قدیمی مربوط به سرجنگلبانی ماست. یک خودروی استیجاری هم داریم که کمک می کند تا کار حفاظت را پیش ببریم. هر 3 خودرویی که در حوزه جنگلبانی داریم پیکاپ های قدیمی هستند که به اندازه یک ماشین ارزش ندارند.

زاغی تاکید می کند: بارها به مدیریت بحران شهرستان و استان و نیز یگان حفاظت و شخص مدیرکل اعلام کرده ایم که نیاز به نوسازی و اصلاح این تجهیزات هست؛ اما همه می دانیم که منابع موجود نیست و اگر هم هست کافی نیست. تقاضا داریم وقتی توقع دارند که در حفظ انفال تمام صدمان را بگذاریم؛ اقلا تجهیزات لازم را در حد نسبی در اختیار ما بگذارند. چهارتا موتور، دستگاه آتش نشانی و چند تا خودرو خوب، فکر نمی کنم توقع زیادی برای جنگلبانی باشد که قرار است از جنگل ها و منابع طبیعی حفاظت کند.

سرهنگ عیسی گلبینی فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی وآبخیزداری گلستان نیز حرف های زیادی در این باره دارد. او که نزدیک به 4 سال است در استان گلستان در این سمت مشغول است می گوید: با این همه اهمیتی که عرصه های هیرکانی ما دارد و این همه مکاتبات و سازمانی مانند منابع طبیعی که پیشتر، برای خودش وزارتخانه بود، می توانم بگویم توانی که الان دارد فقط حدود 10 درصد گذشته است که این مساله در کیفیت حفاظت این عرصه ها یقینا اثرگذار است.

او درباره ارزش و اهمیت هیرکانی تاکید می کند: متاسفانه ارزش و اهمیت عرصه های هیرکانی در ابتدا برای مسوولان، و در ادامه برای مردم هنوز جا نیفتاده است. ما همه درباره ارزش هیرکانی شعار می دهیم؛ حرف می زنیم؛ اما هنوز در عمل کاری نمی کنیم.

او با اشاره به وضعیت خشکی امسال جنگل های هیرکانی در بخش های مختلف از جمله قرن آباد می گوید: شما یک عرصه با این حساسیت و ارزش را ببینید که چقدر خشک است! چرا باید مسافران و مردم در چنین شرایطی هر جا می خواهند آتش روشن کنند؟ چرا باید این همه گردشگر با ماشین در دل جنگل برود و زباله بریزد؟

گلبینی می افزاید: الان ورود آفرودسواران را به جنگل ها ممنوع کرده ایم که بسیار کار درستی است. اما مگر فقط آفرودها به جنگل و طبیعت آسیب می زنند؟ مگر مردم عادی با ورود به هر جای جنگل این کار را نمی کنند؟ چرا بخش هایی از جنگل ها برای مردم به عنوان تفرجگاه مشخص نمی شود تا در همه جای جنگل اتراق نکنند و آلودگی و تخریب انجام نگیرد؟

او هشدار می دهد که این خلاء های قانونی باید رفع شود و می گوید: ما در این باره خلاء های قانونی بسیار زیادی داریم.

فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی وآبخیزداری گلستان در ادامه با اشاره به اینکه برخورد با متخلفان چندان که باید جدی نیست، می گوید: چندی پیش متخلفی را در عرصه گرفتم که شاید دو تا سه ماه طول کشیده و آزاد شده. مکان او در دامداری متروکه ای بوده که اصلا شاید دامی هم در آن نبوده است؛ اما در آن، 7 کوره زغال صنعتی در حال کار هستند. کوره اولی با عنوان چوب درختان باغی لیمویی کار می کرد که 2 تا اره موتوری بزرگ دارد و درختان باغی را قطعه بندی می کند. اما این تنها ظاهر کار است و تازه همین هم مجوز ندارد. اما 6 کوره دیگر با چوب جنگلی هیرکانی فعال هستند.

سرهنگ گلبینی با اشاره به تخلف های کوره زغال فوق می گوید: ساعت 5 صبح که بچه های منابع طبیعی و جنگلبانان گلستانی این چوب های جنگلی را کشف کردند خودم حضور پیدا کردم. با تمام گستاخی در را بسته بود و به روی ماموران منابع طبیعی باز نمی کرد. من با لباس سازمانی در را باز کردم و وارد شدم. چوب هایی را مربوط به درخت لیمو در جلو گذاشته بود که یعنی از درختان لیموی باغی استفاده می کنم. خودش هم از در پشت متواری شده بود و فقط نگهبان مانده بود.

او تاکید کرد: اینگونه موارد باید با قاطعیت جمع آوری شود و برخوردی با آن ها شود که نه مالک و نه متخلف، جرات این کار را به خودش ندهد.

فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی وآبخیزداری گلستان در پاسخ به اینکه چرا این موارد علی رغم معرفی متخلف به قوه قضا و تشکیل پرونده برای او جمع آوری نمی شود؟ گفت: شاید مراعات می شود. البته برخی از دادستان های محترم واقعا برخوردهای تند و قاطعی با متخلف دارند ولی این باید وحدت رویه بشود و یکدست و یک نواخت با متخلفان برخورد شود. این کوره ها باید از بیخ و بن جمع شود و در این کوره ها را پلمب کنند.

او همچنین در ادامه گفت: دستگاه قضایی باید به کمک ما بیاید و خود سازمان منابع طبیعی نیز در جلسات، مطالبه گر باشد و به طور جدی پای کار بایستد. اینکه من بیایم سالانه جریمه یک متر مکعب چوب را که مثلا 15 یا 20 میلیون تومان است تعیین کنم عدد و رقمی نیست که بازدارندگی از وقوع مجدد جرم پیدا کند. حتی هزینه کشف این جرم هم خیلی بیشتر از این ارقام می شود.

گلبینی مفرد تاکید می کند: جریمه های قطع درخت و قیمت چوب، آنقدر پایین است که متخلف به راحتی آن را می پردازد و از بازداشت بیرون می آید و چون برای تعیین قیمت به تعزیرات می رود سابقه کیفری هم برای متخلف به شمار نمی آید و به راحتی آن را دوباره و سه باره و باز تکرار می کند. درخواست من این است که اینها باید برای کسی که درختان جنگلی را قطع کرده سابقه کیفری محسوب شود و اگر این تخلف ها تکرار شد برخوردهای قطعی و محکمی با آن ها صورت بگیرد تا بازدارندگی ایجاد شود. اینگونه که الان می بینیم تا پرونده فرد متخلف جمع شود او می رود و چندین برابر آن جریمه را با تخلف در عرصه به دست می آورد.

فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان تاکید می کند که مگر من چه میزان نیرو دارم که از بودجه عمومی و دولتی برای دستگیری این متخلفان هزینه بدهم؟ چرا باید برای اینها چندین و چند بار از بودجه دولت هزینه بدهم؟

گلبینی مفرد می گوید متخلفانی که حین قطع درخت جنگلی دستگیر می شوند به دادسرای عمومی برده شده و در آنجا برخوردهای قضایی و جریمه را داریم. اما مگر چقدر نیرو داریم که بتوانیم متخلف را حین زدن درخت دستگیر کنیم؟

او در ادامه می گوید: این مسلم است که من با همین امکانات و نیرویی که در اختیار دارم مکلف هستم به وظیفه ام عمل کنم. اما خلاء های قانونی را باید برطرف کرد و همدلی و هم صدایی در بین همه وجود داشته باشد.

او همچنین می گوید: یکی- دو سال گذشته مقداری قابل توجه چوب را در یکی از بوم گردی های استان گزارش کردند با این توجیه که من اینجا بوم گردی دارم و این مقدار چوب را باید مصرف کنم؛ وگرنه برای مسافرانم چه کنم؟

شاید باور نکنید ولی رییس وقت میراث فرهنگی وگردشگری با من مکاتبه کرده که فرض مثال کبابی فلان نقطه در جاده فلان، تحت پوشش ماست؛ شما به این واحد هیزم مصرفی بدهید. این خیلی دردآور است که یک مدیرکل این را درک نکند و تا این اندازه مدافع متخلفان باشد. اگر می خواهید شغل ایجاد کنید نباید خلاف قوانین عمل کنید. آیا من مجاز هستم این کار را انجام بدهم؟

فرمانده یگان منابع طبیعی استان گلستان در ادامه تاکید کرد: بارها پیش آمده متخلف را گرفته ایم اما مدیران بعضی سازمان ها در دفاع از او می گویند اشتغالزایی کرده است؛ اشتغالزایی با نابودی جنگل؟ با تخریب اموال و ثروت های ملی؟ اینها تناقض هایی است که اگر حل نشود نمی توانیم کار حفاظت را درست انجام بدهیم.

همه اینها در حالی اتفاق می افتد که قانون به صراحت، برای تهیه زغال و هیزم و چوب هایی که شهروندان نیاز دارند استفاده از چوب جنگلی را ممنوع کرده و در موارد استثنایی آن را منوط به مجوز سازمان متولی کرده است.

ماده 42 قانون حفاظت وبهره برداری از جنگل ها و مراتع به صراحت گفته است: تهیه چوب و هیزم و زغال و بریدن و ریشه کن کردن درختان و نهال ها در منابع ملی شده و متعلق به دولت و همچنین در توده های جنگلی، بدون موافقت کتبی سازمان جنگلبانی ممنوع است. این قبیل فرآورده ها به نفع سازمان جنگلبانی ضبط می شود و متخلف به پرداخت جریمه یا حبس تادیبی مجکوم خواهد شد.

ماده 49 همان قانون نیز تاکید می کند که استفاده از کوره زغال موجود یا احداث کوره زغال جدید در جنگل یا مجاور آن مستلزم داشتن پروانه از سازمان جنگلبانی است ومتخلف به یک ماه تا شش ماه حبس تأدیبی محکوم خواهد شد.

نکته جالب توجه این است که در تبصره ماده 49 قانون حفاظت وبهره برداری از جنگل ها ومراتع به صراحت تاکید شده که سازمان جنگلبانی مجاز خواهد بود که کوره های زغال بدون پروانه مذکور در این ماده را خراب نماید.

با این همه، سازمان های حفاظتی ایران از جمله سازمان منابع طبیعی وآبخیزداری کشور در عمل چنین اختیاری را ندارند و هر گونه برخورد عملی و اجرایی با متخلف، با قوه قضاییه است که آنهم در عمل، بیشتر تبدیل به جریمه های نقدی شده که میزان آن آنقدر اندک است که در برابر ارقام درآمد متخلف از چوب و منابع ارزان قیمت، رقمی بسیار پایین است.

شاید به همین دلیل متخلفانی که چوب جنگل های هیرکانی و زاگرس را تبدیل به هیزم می کنند و عمدتا درآمدهای ماهیانه میلیاردی دارند، به راحتی می توانند از عهده جریمه های چند میلیونی که قضات برای آن ها می نویسند برآیند و دوباره و به سرعت، آن تخلف را تکرار می کنند.

از مجموعه عوامل برشمرده اینگونه برمی آید تا زمانی که متخلفان به طور جدی و متناسب با جرم انجام شده در حوزه تخریب منابع ملی مجازات نشوند هیچ اصلاحی در این حوزه اتفاق نخواهد افتاد؛ حتی اگر نیروهای منابع طبیعی و محیط زیست را 10 برابر و تجهیزات و ابزارهای حفاظتی را تقویت کنند. به قول حقوقدانان قانون باید با حتمیت اجرا شود تا بازدارنده از جرم باشد؛ وگرنه در همچنان بر پاشنه تخریب ثروت های عمومی به قیمت خون و سلامت جنگلبانان ومحیط بانان خواهد چرخید.

درست در شب همان روزی که برای تهیه گزارش قطع درختان قرن آباد به منطقه رفته بودم خبر تکان دهنده حمله قاچاقچیان چوب به جنگلبان آملی به دستم رسید. جنگلبانی که دستش در دست فرزندش و همراه با همسرش در خارج از ساعت کار به خیابان رفته بود تا برای بچه هایش لوازم التحریر بخرد. قاچاقچیان چوب که سابقه دار هم بودند با کارد به او حمله کردند و به قصد کشت او را زدند.

او اکنون در بیمارستان و تحت عمل جراحی است؛ اما پرسشی که هنوز پس از سال ها کار در این حوزه برایم بی پاسخ مانده این است که چرا متخلفان منابع طبیعی و محیط زیست بارها و بارها جرم خود را تکرار می کنند؟ خیلی زودتر از دیگر جرایم از زندان آزاد می شوند؟ از قانون نمی ترسند؟ و به راحتی به روی ماموران قانون و ضابطان قضایی اسلحه گرم و سرد می کشند و حتی آن ها را می کشند؟ آیا جایی از کار، نمی لنگد؟!