فرارو- آهن یکی از ضروری ترین مواد معدنی برای بدن است و کمبود آن می تواند به بروز علائم پنهانی منجر شود که در صورت نادیده گرفتن، پیامدهای جدی برای سلامت فرد به همراه دارد.

به نقل از هلث، آهن یکی از مهم ترین مواد معدنی برای سلامت گلبول های قرمز است. این ماده نقش کلیدی در انتقال اکسیژن در سراسر بدن دارد، به سلامت بافت های پیوندی کمک می کند و در سوخت وساز عضلات نقش مؤثری ایفا می کند. زمانی که بدن آهن کافی دریافت نکند، فرد به تدریج دچار خستگی و مشکلات سلامتی متعددی خواهد شد.

کمبود آهن می تواند به دلایل مختلفی بروز کند؛ از جمله ابتلا به بیماری هایی مانند سلیاک که جذب آهن را مختل می کنند، یا مصرف ناکافی مواد غذایی غنی از آهن. شناسایی زودهنگام علائم کمبود آهن اهمیت حیاتی دارد، زیرا پیشرفت این وضعیت ممکن است به مشکلات جدی تری همچون بیماری های قلبی، عوارض بارداری یا حتی تأخیر در رشد کودکان منجر شود.

در ادامه به هفت نشانه مهم و نسبتاً پنهان کمبود آهن پرداخته می شود که متخصصان تغذیه بر آنها تأکید دارند:

یکی از شایع ترین علائم کمبود آهن، احساس خستگی و ضعف بی دلیل است. حتی اگر خواب کافی داشته باشید، ممکن است همچنان احساس کنید انرژی کافی ندارید. علت اصلی این وضعیت، کاهش هموگلوبین در خون است. هموگلوبین مسئول انتقال اکسیژن به بافت هاست و در صورت کاهش آن، اکسیژن کافی به اندام ها نمی رسد و احساس خستگی ایجاد می شود.

علاوه بر این، کمبود آهن می تواند با اختلالات خواب مانند بی خوابی یا سندرم پای بی قرار مرتبط باشد؛ مشکلاتی که خواب شبانه را مختل کرده و خستگی را تشدید می کنند. هرچند خستگی می تواند دلایل دیگری نیز داشته باشد، اما همراهی آن با سایر نشانه های کمبود آهن زنگ خطری جدی است.

اگر همیشه انگشتان دست و پای شما سرد است، حتی زمانی که در محیطی گرم قرار دارید، ممکن است بدن شما با کمبود آهن مواجه باشد. این علامت نیز همانند خستگی به نقش هموگلوبین در خون مربوط می شود. کاهش هموگلوبین موجب اختلال در گردش خون و نرسیدن اکسیژن کافی به اندام های انتهایی می شود. به همین دلیل ممکن است فرد به طور کلی بیش از دیگران احساس سرما کند.

رنگ پریدگی یا کم رنگ شدن پوست نشانه دیگری از کمبود آهن است. این علامت زمانی رخ می دهد که بدن نتواند به دلیل کاهش تولید گلبول های قرمز، خون رسانی کافی داشته باشد. شدت این نشانه در افراد با رنگ پوست متفاوت می تواند متفاوت ظاهر شود؛ در پوست های روشن معمولاً رنگ پریدگی در چهره نمایان تر است، در حالی که در پوست های تیره تر این وضعیت بیشتر در بافت های داخلی دهان یا سفیدی چشم قابل تشخیص است.

کمبود آهن اغلب باعث احساس سرگیجه یا سبکی سر می شود. دلیل آن کمبود گلبول های قرمز کافی برای انتقال اکسیژن به مغز و سایر اندام هاست. البته سرگیجه می تواند نشانه بیماری های مختلفی باشد و صرفاً به کمبود آهن محدود نمی شود. با این حال، اگر این علامت همراه با سایر نشانه های کمبود آهن ظاهر شود، احتمال وجود این مشکل بیشتر خواهد بود.

زمانی که مغز اکسیژن کافی دریافت نکند، سردرد به دنبال خواهد داشت. کمبود آهن همچنین می تواند باعث متورم شدن رگ های خونی شود که این امر فشار بیشتری ایجاد کرده و منجر به سردرد می شود. پژوهش های اخیر نشان داده اند میان کم خونی ناشی از فقر آهن و سردردهای مزمن روزانه ارتباط مستقیمی وجود دارد. حتی میگرن نیز در افراد مبتلا به کمبود آهن شایع تر دیده شده است.

ناخن های شکننده یا ترک خورده می توانند نشانه ای از کمبود آهن باشند. در موارد پیشرفته تر، عارضه ای به نام کوییلونیشیا رخ می دهد که طی آن ناخن ها به سمت داخل خمیده شده و ظاهری شبیه منقار پرندگان پیدا می کنند. تحقیقات نشان داده است حدود 5 درصد از افراد مبتلا به کمبود آهن به این مشکل دچار می شوند. این وضعیت معمولاً به دلیل اختلال در خون رسانی به ناخن ها و فشار مکانیکی ناشی از آن ایجاد می شود.

کمبود آهن همچنین می تواند باعث نازک شدن و ریزش مو شود. مو برای رشد نیازمند تغذیه و خون رسانی مناسب است و وقتی این شرایط فراهم نباشد، ریزش مو شدت می گیرد. مطالعات نشان داده اند کمبود آهن یکی از علل شایع ریزش مو به ویژه در زنان است.

کمبود آهن گاهی باعث بروز پیکا می شود؛ حالتی که فرد به خوردن مواد غیرخوراکی مانند یخ، خاک، برنج خام یا حتی کاغذ تمایل پیدا می کند. در ایالات متحده حدود 25 درصد از مبتلایان به کمبود آهن دچار پاگوفاژیا یا ولع شدید برای خوردن یخ می شوند.

این علامت اغلب در زنان باردار یا نوجوانان دیده می شود. هرچند علت دقیق این پدیده و ارتباط آن با کمبود آهن هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما متخصصان بر این باورند که می تواند یکی از شاخص ترین نشانه های این کمبود باشد.

اگر علائمی مشابه موارد بالا دارید، بهترین کار مراجعه به پزشک است. مشاهده خون در مدفوع یا مدفوع سیاه و قیری شکل نیز می تواند نشانه جدی کمبود آهن یا مشکلات داخلی باشد. پزشکان معمولاً برای بررسی این وضعیت آزمایش خون کامل (CBC) و شمارش رتیکولوسیت ها را تجویز می کنند.

این آزمایش ها اطلاعات دقیقی درباره گلبول های قرمز، پلاکت ها و هموگلوبین ارائه می دهند و می توانند وجود کم خونی ناشی از فقر آهن را مشخص کنند. سایر آزمایش های تکمیلی شامل اندازه گیری سطح آهن سرم، ظرفیت کل اتصال آهن (TIBC) و فریتین سرم نیز برای تشخیص دقیق استفاده می شوند.

بهترین و طبیعی ترین راه، تغییر رژیم غذایی است. مواد غذایی سرشار از آهن عبارتند از:

لوبیا و حبوبات

میوه های خشک

تخم مرغ

گوشت قرمز کم چرب

ماهی سالمون

غلات غنی شده با آهن

نخودفرنگی

توفو

سبزیجات برگ سبز تیره مانند اسفناج

ترکیب این مواد غذایی با منابع ویتامین سی (مانند پرتقال، گوجه فرنگی یا توت فرنگی) جذب آهن گیاهی را افزایش می دهد.

در مواردی که رژیم غذایی کافی نباشد، پزشک ممکن است مصرف مکمل آهن را توصیه کند. دوز مناسب بسته به سطح آهن بدن و شرایط فردی تعیین می شود. بازگشت سطح آهن به حالت طبیعی معمولاً سه تا شش ماه زمان می برد. البته مکمل های آهن می توانند عوارضی مانند تهوع، یبوست یا اسهال ایجاد کنند. پزشک ممکن است برای کاهش این عوارض مصرف مکمل همراه غذا یا کاهش دوز را پیشنهاد دهد.

در موارد شدید، تزریق وریدی آهن یا حتی انتقال خون لازم می شود. اگر علت کمبود آهن خونریزی داخلی یا بیماری های کلیوی باشد، اقدامات درمانی تخصصی مانند جراحی یا دارودرمانی ضروری خواهد بود.

برخی گروه ها بیش از دیگران در معرض خطر کمبود آهن قرار دارند، از جمله:

زنان با خونریزی های قاعدگی شدید

افراد مبتلا به سرطان یا بیماری های دستگاه گوارش

بیماران قلبی

زنان باردار

نوزادان و کودکان خردسال

کمبود آهن یک مشکل شایع اما قابل درمان است که اگر نادیده گرفته شود، می تواند پیامدهای جدی برای سلامت داشته باشد. توجه به نشانه هایی مانند خستگی، رنگ پریدگی، سرگیجه، سردرد یا شکنندگی ناخن ها و مو می تواند به تشخیص زودهنگام کمک کند. با مراجعه به پزشک، انجام آزمایش های لازم و تغییر سبک زندگی، می توان این کمبود را جبران و از بروز عوارض طولانی مدت جلوگیری کرد.