تیم ملی فوتبال ایران در نزدیک ترین فاصله به جام جهانی حضور دارد. این تیم که پس از جام جهانی 2022 سکان هدایتش را به دست مربی ایرانی، امیر قلعه نویی، سپرده، نمایش راضی کننده ای نداشته و نگرانی های فراوانی در آستانه جام جهانی 2026 رقم زده است. درست است قلعه نویی با حمایت چندین چهره ورزشی و غیرورزشی روی صندلی سرمربیگری تیم ملی نشسته ولی پس از ماه ها حضورش در تیم ملی، دلایل متعددی وجود دارد که می توان این صندلی را از او گرفت و به گزینه ای شایسته سپرد.

شایستگی

امیر قلعه نویی پرافتخارترین مربی لیگ برتر ایران است؛ البته که این موفقیت ها مربوط به سال ها پیش است. از آخرین باری که قلعه نویی توانسته در لیگ برتر تیمی را قهرمان کند، بیش از یک دهه می گذرد. در طول این همه سال، با وجود بستن تیم های پرهزینه، قلعه نویی توفیقی نداشت. پس، داشته های او مربوط به دوران گذشته است. از سوی دیگر، زمانی که مشخص شد قرار است نیمکت تیم ملی ایرانیزه شود، قلعه نویی در صدر فهرست قرار نداشت. یحیی گل محمدی که توانایی های مربیگری اش را در سالیان اخیر بارها به رخ کشیده در صدر فهرست بود. البته علی دایی هم باتوجه به کاریزمای خاصش، در این فهرست بالاتر از بقیه قرار می گرفت. با وجود این، اتفاقات غیرفوتبالی، التهابات اجتماعی و خط خوردن یحیی و علی دایی از فهرست، این نیمکت را به امیر قلعه نویی رساند. به این ترتیب، به لحاظ شایستگی، در بین سرمربیان ایرانی که توانایی نشستن روی نیمکت تیم ملی را داشتند، قلعه نویی از همان ابتدا جایگاه نخست را نداشت.

دوری از فضای تیم ملی

قلعه نویی در شرایطی به عنوان مرد اول نیمکت تیم ملی ایران معرفی شد که فاصله زیادی از فضای رقابت های ملی گرفته بود. او به غیر از انتقاد از مربیان خارجی تیم ملی و چشم آبی و اجنبی خواندن آن ها، نزدیکی چندانی با فضای تیم ملی نداشت. با توجه به روندی هم که در لیگ برتر در دهه اخیر پشت سر گذاشته بود، تصورش را نمی کرد بخت زیادی برای نشستن دوباره روی نیمکت تیم ملی داشته باشد. شاید به همین دلیل، به یکباره در عمل انجام شده قرار گرفت و نتوانست به موقع، با ارائه یک برنامه جامع و مدون، تیم ملی را پیش ببرد. بهترین مثال برای این بخش آن است که بعد از ماه ها حضور در تیم ملی هنوز از این می گفت که نیاز به زمان بیشتر برای القای تفکراتش به بازیکنان دارد. با این حال، گذر زمان هم نتوانست تغییری در روند تیم ملی به وجود بیاورد.

توهم توطئه و نداشتن تمرکز

این یکی هم از آن دست مواردی است که اجازه نمی دهد قلعه نویی تمام وکمال درگیر تیم ملی شود. توهم توطئه او بارها گل کرده و با پیش کشیدن اتفاقات سال 2007، همچنان به دنبال قاتل بروسلی می گردد. واضح است بخش زیادی از تفکرات قلعه نویی درگیر انتقام جویی شده و این موضوع باعث از دست رفتن تمرکز کاملش برای کار در تیم ملی شده است. قلعه نویی بارها به جای اینکه به فکر یافتن ریشه مشکلات تیمش باشد، در پی یافتن عباراتی بوده که با استفاده از آن ها به صف زیاد مخالفانش بتازد.

نتایج سینوسی

به غیر از موارد غیرفنی، وضعیت تیم ملی هم چنگی به دل نمی زند. قریب به 9 ماه دیگر جام جهانی شروع می شود و نمایش تیم ملی حسابی نگران کننده است. ایران در عصر قلعه نویی به جای برداشتن یک گام رو به جلو، چند پله عقب افتاده و حالا برای بردن تیم های درجه 2 و 3 آسیا هم باید سختی بکشد. بهانه قلعه نویی پیشرفت تیم ها در آسیا است ولی مشخص نمی کند چرا ایران پیشرفتی در آسیا نداشته و به قدری درجا زده که سایر رقبای نه چندان مدعی هم در حال سبقت گرفتن از تیم ملی هستند.

فرار از مسئولیت پذیری

مشکلات در تیم ملی فراوان است؛ در واقع اگر قلعه نویی نیت کند عینک بدبینی را کنار بگذارد، باید روز و شب، خود و دستیارانش را بابت نمایش تیم ملی شماتت کند. در این بین ولی میان بر ساده تری وجود دارد: فرار از مسئولیت پذیری و مقصر کردن بازیکنان تیم ملی. کنفرانس های قلعه نویی پر از مواردی است که باخت و بد بازی کردن تیم ملی را به گردن یک بازیکن انداخته است. او خودش را عاری از اشتباه می داند؛ یک خطای استراتژیک که اجازه پیشرفت به تیم ملی را نخواهد داد.

بلد نبودن بازی گرفتن از ستاره ها

تیم ملی بازیکن اثرگذار کم ندارد. بسیاری از تیم های آسیایی بعضی وقت ها حسرت داشتن چنین بازیکنانی را دارند. در عصر قلعه نویی ولی ستاره های ایران نه تنها جهشی نداشته بلکه مسیری معکوس طی کرده و تبدیل به بازیکنانی معمولی در تیم ملی شده اند. واضح است اگر مربی ای وجود داشت که بتواند از پتانسیل این بازیکنان در ترکیب تیم ملی بهره ببرد و سطح فنی آن ها را ارتقا دهد، حال و روز تیم ملی این چنین نبود. تیمی که چندین ستاره ریزودرشت دارد ولی بدون برنامه تاکتیکی مدون، در زمین سردرگم است.

فرار از جوان گرایی

این هم یکی دیگر از موضوعات نگران کننده است که می تواند منجر به جدایی قلعه نویی از تیم ملی شود. امیر در این زمینه خودخواه بوده و به جای پیشرفت فوتبال ایران، به فکر حفظ صندلی اش است. دقیقا به همین دلیل است که میانگین سنی تیم ملی ایران به طرز وحشتناکی بالا رفته است. قلعه نویی یک مربی نتیجه گرای صرف نشان داده و هراس دارد تغییری در ترکیب به وجود بیاورد. نتیجه شده آنکه نه نتیجه درخوری حاصل شده و نه جوانی وارد ترکیب تیم ملی شده است. این رویه، آینده فوتبال ایران، دست کم پس از جام جهانی، را با خطری جدی روبرو خواهد کرد.

تکیه بر داده های غیر اصولی

شبیه به همان بند فرار از مسئولیت، راه دیگر برای امیر قلعه نویی به غیر از مقصر کردن بازیکنانش، تکیه بر داده های غیراصولی و بیهوده ای همچون امید به گل است. او هرجا که کم آورده یکی دو آمار بیهوده را به خورد مخاطب داده تا اصل داستان به دست فراموشی سپرده شود. البته هرجا هم این آمار به ضررش بوده، بدون آنکه اشاره مختصری به آن کند، از کنارش عبور کرده است.

عدم توانایی لازم در آنالیز شرایط

این یکی هم ذیل مباحث فنی قرار می گیرد؛ واضح است هنر بزرگ مربیان مدرن، آنالیز شرایط رقیب است. حال چه قبل از مسابقه و چه حین مسابقه. مثال روشن این اتفاق را می توان در بازی ایران مقابل قطر در نیمه نهایی جام ملت های آسیا دید که قلعه نویی و کادرش نه قبل از بازی و نه حین آن، آنالیز دقیقی از شرایط نداشته و نتوانسته روند بازی را به سود خود تغییر دهند. کلا کم پیش آمده قلعه نویی با بازی خوانی مناسب، بتواند گره ای از کار بگشاید.

بحران در خط دفاعی

روزگاری نقطه قوت تیم ملی ایران شده بود؛ ولی این روزها تبدیل به پاشنه آشیل تیم ملی شده است. ساختار خط دفاعی تیم ملی ایران در عصر قلعه نویی عجیب نگران کننده است. کار به جایی رسیده که تیم ملی حتی در دیدارهای بسیار ساده مثل افغانستان، قرقیزستان، کره شمالی و غیره، نمی تواند دروازه اش را از گزند رقیب در امان نگه دارد. قلعه نویی در پاسخ به این نقد عبارت فوتبال است دیگه را بارها به کار برده ولی واقعیت این است چنین تفکری به درد آماده سازی تیم ملی برای جام جهانی نخواهد خورد.

پابرجا بودن مشکلات همیشگی

مشکل عجیبی که قلعه نویی و کادرش در تیم ملی دارد، عدم برطرف کردن مشکلات موجود است. مثلا این تیم تا به الان چندین بار از رقبا پیش افتاده ولی ورق برگشته و بازی مساوی شده و یا تا آستانه شکست خوردن پیش رفته است. این مورد هنوز برای بسیاری از جمله بازیکنان تیم ملی مثل مهدی طارمی هم محل سوال است که چرا چنین نقایصی برطرف نمی شوند. قلعه نویی بارها وعده حل وفصل شدن این مشکلات را داده ولی هر بار در رفع ورجوع کردنش شکست خورده است.

عدم دعوت از شایسته ها

بازیکن سالاری جایی در تیم ملی نباید داشته باشد؛ این گزاره ای تغییرناپذیر است ولی در تیم ملی این موضوع بیشتر حالت لجبازی به خود گرفته است. قلعه نویی به وضوح از توانایی بازیکنانی که می توانند به این تیم کمک کند، عبور می کند. یکی از آن ها احمد نوراللهی است که در این مقطع و جام جهانی می تواند کمک فراوانی کند. قلعه نویی از او عبور کرده و به غلط اصرار دارد که حضور در جام جهانی سهم همین بازیکنانی است که در تیم ملی حضور داشته اند. داستان عدم دعوت کردن از دانیال اسماعیلی فر که این روزها هم یکی از آماده ترین مدافعان راست ایران به شمار می رود، نمونه ای دیگر از لجبازی های قلعه نویی است. او بعضی وقت ها بازیکنان نیمکت نشین یا آن هایی که حتی تیم ندارند را به تیم ملی دعوت کرده ولی به طرز آشکاری چشمش را روی چندین بازیکن شایسته بسته است.