کیومرث اشتریان در سرمقاله روزنامه شرق نوشت: 1- فعال شدن آقای بابک زنجانی در عرصه عمومی پدیده ای است که از حیث ریخت شناسی نظام سیاسی قابل تأمل است. گویی سکه ای نو به ضرب سلطانی می زنند. ماهیت اقتصاد سیاسی آشکار شده تا بر تن تب دار ایران نقره داغ قدرت گذارد و نشان دهد که کُت بر تن کیست . هم زمان این معنا را از قول صدرالممالک آذری زبان به فرهنگ عمومی منتقل می کند که گودرت (قدرت) از مطهرات است . پدیده این روزها این واقعیت را به رخ می کشد که قدرتی عریان عنان ارادت از نهاد سیاست برمی کشد تا بر دستگاه پنهان حاکمیت وا گذارد و قوه مجریه، قضاییه و بانک مرکزی را به چالش کشد؛ قوه مقننه هم که مدت هاست در امور موضوعیتی ندارد. از منظری نهادی، نظام سیاسی دچار خودتخریبی نهادی شده و بازوان قوای سه گانه و قدرت دستگاهی خود را از کار انداخته است.

2- پیش از این درباره رویکرد سرمایه داری ملی به مثابه ابزار حکمرانی و شیوه اداره (و نه صرفا به عنوان یک رویکرد اقتصادی) سخن گفته ام. حکمرانی را به معنای ساختار کلی اداره یک کشور در نظر می گیرم. سرمایه داری ملی به این مفهوم است که به جای اداره توده ای به شرکت های بزرگ یا سرمایه داران مولد و در محیطی رقابتی روی آوریم تا به ارائه خدمات و تحقق سیاست های عمومی بپردازند. اداره توده ای یعنی شمار وسیعی از مردمان، بی نظم و بی نسق، در کار ارائه و اداره خدمات عمومی باشند. اداره توده ای یعنی به هر کسی به صورت انفرادی اجازه تأسیس مدرسه خصوصی بدهید، یا هر راننده ای با خرید قسطی یک کامیون به بازیگری در صنعت حمل ونقل تبدیل شود، یا هر کسی به صورت انفرادی به ساخت وساز روی آورد.

اما رویکرد سرمایه داری ملی یعنی کارآفرینان و سرمایه دارانی که در صنعت و بازرگانی و خدمات موفق بوده و ظرفیت بازیگری در مقیاس بزرگ داشته باشند، اداره خدمات اساسی کشور را به جای دولت بر عهده بگیرند تا مشارکت قدرتمند بخش خصوصی را فراهم کنند. این با مشارکت توده ای غیرمؤثر، ناکارا و هرج ومرج گونه بسیار متفاوت است. صنعت حمل ونقل را ببینید که چگونه از طریق هرج ومرج توده ای به تضییع حقوق رانندگان، ناکارآمدی در ارائه خدمات و نارضایتی کامیون داران منجر شده است.

وجود بیش از 600 هزار کامیون امکان حکمرانی مؤثر را سلب کرده، در حالی که اگر مثلا پنج شرکت بزرگ حمل ونقل متصدی اداره بودند، به سادگی می توانستید امور را به نظم و نسق درآورید و رقابت افسارگسیخته بر سر کرایه و بیمه و بار و… را به رقابت پنج شرکت اصلی تبدیل کنید. این الگو برای برخی دیگر از حوزه های خدمات عمومی به صورت تدریجی قابل تکرار است.

3- اما اینک با واردکردن بابک زنجانی به این عرصه، الگویی دگرگون ساخته و پرداخته اند و سرمایه سازی تصنعی را به جای سرمایه داری ملی به عرصه آورده اند. چنین درکی از اداره امور عمومی، فهمی تأخیری و عوام زده است. این، دست گردانیِ سرمایه رانتی است و نه رویکرد سرمایه داری ملی . این پدیده نشان می دهد که از ضرورت سرمایه داری ملی در اداره امور عمومی درکی غریزی به دست آمده اما همچنان اسیر عوام زدگی سیاسی-مدیریتی است.

ساختار سیاسی رانتی به جای سیر طبیعی، اندیشیده و قانون مند سرمایه داری ملی، رویکرد سرمایه داری تصنعی در پیش می گیرد. دیده عامی، نیم بیمار و نیم بیدار و نیم هوشیار است: عوام زدگی مدیریتی به این است که وقتی راه حل را پیدا کردید، با همان ابزارهای مشکوک و غیرطبیعی و رانتی و سیاسی گذشته نسبت به آن اقدام کنید و نه اینکه چنین رویکردی را به معماری نظام حکمرانی تبدیل کنید.

بی شک، کارآفرینان و سرمایه داران موفقی بوده و هستند که در هوش کسب وکاری، بابک زنجانی به گرد پای آنان هم نمی رسد. آنان فارغ از فرصت های بادآورده در فضای سخت کسب وکاری ایران موفق بوده اند و اگر فرصت برای آنان در ساختاری سالم فراهم شود، می توانند در اقتصاد کشور موفق باشند. مهم این است که چنین رویکردی به آموزه مدیریتی نظام سیاسی تبدیل شود و آن را تئوریزه کند و به قالب تئوری برنامه (program theory) درآورد.

در غیر این صورت و با رویکرد سیاسی-امنیتی که در پیش گرفته شده است، به بدبینی به نظام سیاسی، ترویج فساد و رانت در فرهنگ عمومی و توسعه الیگارشیک نظام سیاسی منجر می شود. مراقب رفتار مجنون وار توده در فرهنگ عمومی باشید؛ مردمان گرسنه مهمیز اخلاق می دَرَند.

عوام گرایی سیاسی کلاه فریب می نهد و دام فساد بر مدیریت کلان می گسترد. سرمایه داری غیرمولد، جنون سیاسی برمی انگیزد و انگیزه پارسایی مردمان را به خاک تباهی می کشاند. هشدار! که شور سیاسی این دستگاه ناموسیقا به ماهور ناکجاآباد سر می کشد و دستگاه همایون را در میدان آزادی به گوشه بیداد می برد.