در آستانه نشست فصلی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی و هم زمان با احتمال بازگشت شش قطع نامه لغوشده شورای امنیت، تحرکات دیپلماتیک میان تهران و طرف های غربی وارد مرحله تازه ای شده است. دیدار پنجشنبه گذشته عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، با کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در دوحه، در حالی انجام شد که تهران برای چندمین بار به صراحت از آمادگی مشروط خود برای گفت وگو با واشنگتن سخن می گوید؛ گفت وگویی که می تواند سرنوشت ساز باشد و بر آینده روابط تهران با اروپا، فشارهای سیاسی آژانس و حتی بحران امنیتی خاورمیانه اثرگذار شود.

به گزارش شرق، به نظر می رسد ایران درحالی که از تداوم حملات اسراییل به خاک خود و نقش ایالات متحده در این تنش ها خشمگین و در عین حال بی اعتماد است، برای جلوگیری از بازگشت تحریم های بین المللی و درعین حال کاهش فشارهای فزاینده آژانس، بار دیگر پنجره ای برای مذاکرات عادلانه باز کرده است.

علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، این موضع را با صراحت بیان کرده و از مذاکره عاقلانه با آمریکا سخن گفته است؛ مشروط بر آنکه طرف مقابل تضمین دهد در میانه مذاکرات، اقدامی خصمانه علیه ایران انجام نخواهد داد. اروپا اما در این میان به دنبال اطمینان از همکاری کامل تهران با آژانس و تعیین تکلیف اورانیوم 60درصدی است. کالاس در دیدار با عراقچی تصریح کرده که تعهدات ایران تحت معاهده NPT همچنان برقرار است، ولی درعین حال نگرانی هایی درباره فعالیت های هسته ای ایران وجود دارد که فقط از مسیر گفت وگو برطرف خواهد شد.

سه کشور اروپایی امیدوارند با تهدید به بازگشت تحریم ها، تهران را وادار به عقب نشینی از شروط خود و نشستن پشت میز مذاکره کنند، اما تجربه برجام و خروج یک جانبه آمریکا از توافق، بی اعتمادی عمیقی را در تهران نسبت به نیت واقعی غرب به وجود آورده که با جنگ 12روزه به اوج خود رسیده است. بااین حال، حملات اخیر اسراییل و ایالات متحده به تأسیسات هسته ای و سایه سنگین جنگ احتمالی دوباره، به گونه ای پارادوکسیکال، هم فشارها را افزایش داده و هم ضرورت یک توافق تازه را پررنگ تر کرده است.

با توجه به شرایطی که عنوان شد و به گزارش وال استریت ژورنال، کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، پنجشنبه گذشته (چهارم سپتامبر/ 13 شهریور) در دوحه با عباس عراقچی دیدار کرده تا درباره یک راه حل مذاکره شده درباره پرونده هسته ای ایران گفت وگو کند.

این مذاکرات بر چند محور کلیدی متمرکز بوده است؛ دسترسی بازرسان آژانس به سایت های هسته ای ایران، وضعیت ذخایر اورانیوم غنی شده تا سطح 60 درصد و همچنین تعهدات ایران تحت NPT. کایا کالاس در این دیدار و برخلاف اقدامات مخرب عملی اروپا، مدعی شده تعهدات هسته ای ایران پابرجاست و دیپلماسی تنها راه حل است . در پی دیدار کالاس و عراقچی، لارنس نورمن، خبرنگار روزنامه وال استریت ژورنال، در پیامی نوشت: هیئتی از ایران امروز (جمعه) برای گفت وگو با آژانس بین المللی انرژی اتمی به وین می رود و این سفر پس از گفت وگوها با کایا کالاس در دوحه انجام می شود .

نورمن مدعی شد: ما اکنون یک هفته از آغاز مهلت 30روزه اسنپ بک گذشته ایم و تاکنون هیچ نشانه ای مبنی بر تغییر مسیر و جلوگیری از اجرایی شدن اسنپ بک در اواخر سپتامبر دیده نمی شود . در روایت وزارت خارجه ایران از دیدار پنجشنبه عراقچی و کالاس، علاوه بر مسائل فنی هسته ای، به اقدام سه کشور اروپایی برای بازگرداندن قطع نامه های شورای امنیت نیز پرداخته شده است. مسئول سیاست خارجی کشورمان، در دوحه موضع ایران را روشن اعلام کرده و بازگشت تحریم ها را غیرقانونی و ناموجه خوانده است.

او به کالاس یادآوری کرده که اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگ کننده برجام باید در برابر تلاش های آمریکا و برخی کشورهای اروپایی برای نابودی دیپلماسی بایستد. تفاهم دو طرف بر سر ادامه گفت وگوها در هفته های آینده، مهم ترین دستاورد این دیدار بود؛ هرچند هنوز روشن نیست این مذاکرات بتواند مانع از بازگشت تحریم ها شود یا فقط تلاشی برای مدیریت بحران دیپلماتیک فعلی است.

در کنار اقدام عملی تهران برای ادامه مذاکرات با اروپایی ها، تهران از آمادگی برای مذاکره گفته و در همین زمینه، عباس عراقچی در سخنانی تأکید کرده: ایران هرگز میز مذاکره را ترک نکرده و پرچم دیپلماسی را زمین نگذاشته است . او اما یک شرط کلیدی گذاشت؛ اینکه رفع تحریم ها و پایان تهدیدهای نظامی باید بخشی از هر توافق احتمالی باشد. سکان دار دیپلماسی کشورمان یادآور شده که ایران در گذشته نیز اقدامات اعتمادساز انجام داده و اگر توافقی جدید حاصل شود، آماده ورود به برنامه های مشابه خواهد بود.

علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز موضعی مشابه اما صریح تر اتخاذ کرده است. او گفته راه مذاکره با آمریکا بسته نیست ، اما انتقاد کرده که واشنگتن با طرح مسائلی مانند محدودیت های موشکی، عملا مسیر مذاکره را مسدود می کند. به گفته لاریجانی، ایران به دنبال مذاکره عاقلانه است؛ مذاکره ای که تضمین کند در میانه مسیر، آمریکا دست به اقدام خصمانه ای نخواهد زد. مجید تخت روانچی، معاون سیاسی وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز شنبه گذشته در گفت وگو با یک رسانه ترکیه ای، با بیان اینکه پیام هایی بین ایران و آمریکا از طریق میانجی ها در حال انتقال است، تصریح کرد که قبل از شروع دور جدید مذاکرات، باید تضمینی دریافت کنیم که دیگر با حملات مشابه مواجه نخواهیم شد .

بازگشت احتمالی تحریم های شورای امنیت و هم زمان فشارهای فزاینده آژانس در آستانه نشست فصلی جدید، تهران را در موقعیتی قرار داده که ناگزیر باید میان ادامه وضعیت فعلی یا ورود به یک مسیر دیپلماتیک جدید، یکی را انتخاب کند. تهران به صراحت اعلام کرده آماده گفت وگو با واشنگتن است، به شرطی که تضمین های امنیتی لازم داده شود و حملات احتمالی به خاک ایران در میانه مذاکرات انجام نشود.

اروپا در این میان نقش میانجی را بازی می کند. این در حالی است که تجربه شکست خورده برجام و خروج یک جانبه آمریکا به موازات اقدام تروییکا برای ارسال نامه فعال سازی مکانیسم ماشه به شورای امنیت و تجربه تجاوز اسراییل در میانه مذاکرات مسقط، سایه ای سنگین بر هرگونه توافق تازه انداخته است.

بااین حال، تحلیلگران معتقدند اگر تهران و واشنگتن گفت وگوها را آغاز کنند، این امر می تواند فشارهای سیاسی آژانس و شخص رافائل گروسی، مدیرکل آن را کاهش دهد و حتی مسیر بازگشت تدریجی به برجام را هموار کند. درعین حال، تهران می کوشد دیپلماسی موازی ای را با اروپا در سه هفته باقی مانده تا زمان بازگشت قطع نامه های شش گانه و تحریم های شورای امنیت در دستور کار خود قرار دهد.

در مجموع، به نظر می رسد ایران با وجود بدبینی عمیق به نیت های آمریکا، دریافته که ادامه بن بست فعلی فقط فشارهای اقتصادی و امنیتی را افزایش می دهد. از این رو، مذاکره مشروط با واشنگتن می تواند هم تهدید بازگشت تحریم ها را خنثی کند و هم دست اروپا را برای مدیریت بحران هسته ای بازتر کند.