فرارو- فیلم فرانکنشتاین به کارگردانی گیرمو دل تورو پاسخی قدرتمند به این باور قدیمی است که پروژه های رؤیایی هنرمندان نباید به واقعیت تبدیل شوند.

به نقل از راجر ابرت، این باور رایج میان برخی منتقدان وجود دارد که هنرمندان بهتر است هرگز به سراغ پروژه های رؤیایی خود نروند؛ زیرا تحقق چنین پروژه هایی نه تنها به سطح رؤیاهایشان نخواهد رسید، بلکه در نهایت تماشاگرانی را که منتظر تحقق آن رؤیا هستند نیز ناامید خواهد کرد. با این حال، فرانکنشتاین گیرمو دل تورو پاسخی خیره کننده به این نگاه بدبینانه است؛ فیلمی که نه تنها این کلیشه را به چالش می کشد، بلکه نشان می دهد یک پروژه رؤیایی می تواند به شکلی باشکوه و غافلگیرکننده به ثمر برسد.

دل تورو با قلم و دوربین خود از داستانی که گمان می کردیم بارها شنیده ایم، چیزی تازه، غریب و در عین حال غنی ساخته است. این فیلم محصول قرن بیست ویکم است اما ریشه هایش را در قرن نوزدهم می یابد. البته نه به معنای وفاداری خط به خط؛ چراکه رمان مری شلی در سال 1818 منتشر شد و دل تورو روایتش را در سال 1857، یعنی چند سال پس از مرگ نویسنده، قرار می دهد. انتقال ماجرا به دوران ویکتوریایی، علاوه بر آنکه با ذهنیت بصری مخاطب امروزی هماهنگ تر است، به دانشمند جاه طلب داستان یعنی ویکتور فرانکنشتاین (با بازی اسکار آیزاک) نیز این امکان را می دهد که دسترسی کامل تری به نیروی برق داشته باشد؛ ابزاری که برای جان بخشیدن به مخلوقش ضروری است.

با وجود این تغییرات، فیلم نامه دل تورو عمیقاً از اثر اصلی شلی الهام گرفته است. فیلم با صحنه ای آغاز می شود که به بخش های پایانی رمان نزدیک است؛ جایی در قطب شمال که خالق و مخلوق، مدام جای شکار و شکارچی را با یکدیگر عوض می کنند. اما کارگردان ماجرا را به گونه ای گسترش می دهد که فیلم نه تنها در سنت بهترین آثار ترسناک، تکان دهنده و هراس آور است، بلکه با لحظاتی به شدت تأثربرانگیز و انسانی، یادآور دستاورد جیمز وِیل در فیلم های کلاسیک دهه 1930 فرانکنشتاین و عروس فرانکنشتاین می شود.

علاقه مندان سینمای وحشت، نشانه های بصری آشنایی از آثار وِیل و همچنین فیلم های فرانکنشتاین کمپانی هَمِر را خواهند دید، اما دل تورو هرگز به دام ادای احترام سطحی نمی افتد. فیلم او پر از اشاره های چشمک زن به گذشته نیست؛ بلکه با باور عمیق به داستان خود، به دنبال کاوش در لایه های فلسفی و معنوی این روایت می رود.

مخلوق داستان، با بازی جیکوب اِلوردی، از همان ابتدا در معرض خشونت خدایی انسانی قرار می گیرد که تنها اطاعت مطلق می طلبد. او در بدبختی محض متولد می شود، اما رنج واقعی زمانی آغاز می شود که نه تنها به هوشیاری بلکه به سواد نیز دست پیدا می کند. از این لحظه پرسش های وجودی بی امانی او را دربرمی گیرد: من کیستم؟ جایگاهم کجاست؟ او خود را هیولا می خواند، نه به معنای ظاهری، بلکه به عنوان موجودی ابدی در حاشیه، بی خانمان، مطرود و منفور.

اِلوردی در این نقش خیره کننده ظاهر می شود؛ هوش، حساسیت و حتی مهربانی ذاتی موجود را به زیبایی منتقل می کند. نمایی ساده که در آن موجود، موشی کوچک را در دست گرفته و نوازش می کند، به تنهایی ویرانگر است. در عین حال، قدرت و خشم او نیز به خوبی به تصویر کشیده می شود. از سوی دیگر، ویکتور فرانکنشتاین با بازی اسکار آیزاک، چهره ای پرهیجان و گاه جنون آمیز دارد؛ دانشمندی که تنها درگیر پروژه علمی خود نیست، بلکه شیفته آن است که همکاران و خانواده اش را نیز به درستی کارش قانع کند.

در برابر وسوسه جاودانگی، اخلاقیات روزمره جایی ندارد. همین است که مری شلی کتابش را با عنوان فرعی پرومته مدرن منتشر کرد؛ زیرا ویکتور خود را آفریننده خیری مطلق می داند. آیزاک گاه تا مرز تیپ دانشمند دیوانه پیش می رود، اما هرگز به ورطه اغراق و طنزآلودگی سقوط نمی کند. انگیزه های او قابل درک است، هرچند همذات پنداری با آنها ناممکن می نماید.

کریستف والتس در یکی از همدلانه ترین نقش آفرینی های خود ظاهر می شود؛ استادی که در پس چهره مهربانش اهدافی پنهان دارد. در سوی دیگر، میا گاث در نقش نامزد برادرزاده ویکتور، حضوری درخور توجه دارد؛ زنی که گویا برخی از وسواس های تیره و ترسناک خانواده آینده اش را با خود حمل می کند. حس طراحی دل تورو و گروه توانمندش در تولید و طراحی لباس بارها مخاطب را غافلگیر می کند.

بدن موجود فرانکنشتاین همچون صفحه های تکتونیکی به هم فشرده به نظر می رسد و در مقابل، لباسی که الیزابت (با بازی گاث) بر تن دارد، نقش هایی از جزایر سبز کوچک دارد که به یکدیگر فشار می آورند. قاب های فیلم سرشار از رنگ های محبوب دل تورو، سرخ و سیاه، هستند. یکی از تصاویر رویایی ویکتور فرشته ای سرخ بال (یا شاید شیطانی نقاب دار) را نشان می دهد؛ تصویری که مرز کابوس و رؤیا را در هم می ریزد. موسیقی الکساندر دسپلا نیز با ضرب آهنگی مصرّانه، بار عاطفی و بصری اثر را تکمیل می کند.

دل تورو سال ها پیش در گفت وگویی با روزنامه نگار سینمایی ادوارد داگلاس گفته بود: رؤیا دارم که بهترین فرانکنشتاین تاریخ را بسازم. اما اگر بسازی اش، دیگر ساخته شده است. مهم نیست عالی باشد یا نه؛ دیگر تمام شده. دیگر نمی توانی درباره اش رؤیا ببافی. این تراژدی یک فیلم ساز است. اکنون اما می توان گفت دل تورو باید آسوده خاطر باشد: فرانکنشتاین او نه یک تراژدی، که پیروزی ای درخشان است و همان طور که خودش می گوید، همیشه می توان از نو رؤیا بافی کرد.