لغو کنسرت خیابانی همایون شجریان در میدان آزادی تنها به برهم خوردن یک رویداد موسیقایی ختم نشد؛ این اتفاق در مدت کوتاهی به موضوعی اجتماعی و حتی سیاسی تبدیل شد. موجی از انتقادها، ناسزاها و بایکوت مجازی، هنرمندی را که سال ها در حافظه جمعی ایرانیان به عنوان صدایی ماندگار و فرزند خلف استاد محمدرضا شجریان شناخته می شد، هدف قرار داد.

به گزارش خبرآنلاین، بسیاری این واکنش ها را نشانه ای از تغییر رابطه جامعه با هنرمندان و حتی زنگ خطری برای سایر چهره های فرهنگی دانستند. علیرضا شریفی یزدی، جامعه شناس، در گفت وگویی ریشه های این وضعیت را در کاهش شدید سرمایه اجتماعی، بی اعتمادی به نهادهای حکومتی و بحران مدیریت در کشور می داند و معتقد است که در چنین فضایی هر پدیده ای که رنگ و بوی دولتی به خود بگیرد، حتی اگر یک کنسرت موسیقی باشد، با واکنش منفی مردم مواجه خواهد شد.

مشروح این گفت وگو را در ادامه بخوانید:

شریفی یزدی در پاسخ به این پرسش که چرا شجریان محبوب ناگهان با موجی از انتقاد و طرد اجتماعی عده ای مواجه شد، ابتدا بحث را فراتر از شخص هنرمند می برد: این مسئله ابعادی فراتر از شخص هنرمند دارد. قرار بود کنسرتی در میدان آزادی برگزار شود، اما گروه ها یا افرادی ذی نفوذ آن را لغو کردند. همین امر نشانه ای از بحران مدیریت در ایران است. همان طور که امروز در حوزه هایی مانند آب، برق، گاز و اقتصاد شاهد ناترازی و نابسامانی هستیم، چنین رخدادهایی نیز از همین بحران حکایت دارد.

او معتقد است مشکل اصلی آنجاست که نظام مدیریتی کشور تکلیف روشنی با خود ندارد: تصمیم گیری ها در یک مرکز مشخص صورت نمی گیرد. افراد ذی نفوذی که مسئولیت قانونی یا حقوقی رسمی ندارند، می توانند مسیر امور را تغییر دهند. برای نمونه، شهردار تهران اعلام می کند که کنسرت به جای میدان آزادی در استادیوم آزادی برگزار خواهد شد. بخشی از این تغییرات شاید جنبه امنیتی داشته باشد، اما واقعیت این است که نبود سازوکار مشخص مدیریتی و دخالت های غیررسمی، خود بخشی از بحران است.

به باور این جامعه شناس، مسئله اصلی در ماجرای شجریان، به کاهش سرمایه اجتماعی در ایران بازمی گردد: امروز حکمرانی ما ـ از مجلس و وزرا گرفته تا استانداران و فرمانداران ـ به شدت دچار کاهش سرمایه اجتماعی شده است. سرمایه اجتماعی سه مؤلفه اصلی دارد: مشارکت، شفافیت و اعتماد عمومی. در هر سه حوزه وضعیت ما بحرانی است.

او با اشاره به انتخابات اخیر می گوید که میزان مشارکت به خوبی گویای وضعیت است. از نظر شریفی یزدی، نبود شفافیت نیز عامل مهمی در فرسایش اعتماد عمومی است: ما اساساً یکی از کشورهای غیرشفاف هستیم. معلوم نیست درآمد نفت کجا می رود یا پول ها چگونه هزینه می شود. بهانه این است که چون در تحریم هستیم باید محرمانه عمل کنیم؛ اما همین باعث کاهش اعتماد عمومی می شود.

به گفته او، هم اعتماد افقی (اعتماد مردم به یکدیگر) و هم اعتماد عمودی (اعتماد مردم به نهادهای حاکمیتی) تضعیف شده و امروز جامعه در پایین ترین سطح اعتماد عمومی قرار دارد. نتیجه این وضعیت آن است که هر سخنی از سوی مسئولان ـ حتی رییس جمهور ـ با تردید و بی باوری مردم مواجه می شود.

در چنین بستری، حتی محبوب ترین چهره ها نیز مصون نمی مانند. شریفی یزدی توضیح می دهد: اکثریت مردم باور دارند این کنسرت، کنسرتی دولتی و حکومتی بوده است. به همین دلیل، نه تنها خود رویداد، بلکه شخص شجریان نیز زیر سوال رفت. با وجود پیشینه و محبوبیت او و این که فرزند استاد شجریان بزرگ است، اما از منظر جامعه شناسی، ریشه ماجرا در کاهش اعتماد عمومی به نهادهای دولتی است. به ویژه وقتی خبر تماس مستقیم وزیر ارشاد با همایون شجریان منتشر شد، این موضوع به عنوان نشانه ای از دخالت دولت تلقی شد و در نتیجه واکنش ها شدت گرفت.

این جامعه شناس یادآور می شود که ماجرا محدود به شجریان نیست. او نمونه هایی از گذشته را یادآوری می کند: هنرمندی که سال ها ممنوع الکار بود و اجازه اجرا نداشت، به محض حضور در تلویزیون با واکنش های تند مردم مواجه شد. دلیل این است که جامعه امروز خشمگین است؛ ناشی از وضعیت اقتصادی، وعده های بی حاصل و ناکامی های متعدد. بنابراین، هر چیزی که بوی دولتی بدهد، با موضع گیری منفی مردم روبه رو می شود.

شریفی یزدی هشدار می دهد که در چنین فضایی هر هنرمندی ممکن است با طرد اجتماعی مواجه شود: مردم بارها نشان داده اند که مایل به اعتماد هستند. در جنگ 12 روزه یا حتی در انتخابات، این اعتماد نسبی شکل گرفت. اما امروز اگر انتخابات برگزار شود، مشارکت بسیار پایین تر از قبل خواهد بود. این یعنی فرصت سوزی بزرگ.

از نگاه او، این روند تنها به عرصه هنر محدود نمی ماند و در صورت ادامه، می تواند کل نظام اعتماد اجتماعی را فرسوده تر کند.

به باور شریفی یزدی، تنها راه برون رفت از این بحران، بازسازی اعتماد عمومی است؛ کاری که دشوار اما ضروری است: حکومت باید با جهان تعامل کند، اقتصاد را حتی در کوتاه مدت بهبود بخشد، به وعده ها عمل کند، شفافیت ایجاد کند و جلوی دخالت نهادهای غیرمرتبط در اقتصاد را بگیرد. همچنین گردش نخبگان باید اتفاق بیفتد. اگر این مسیر طی نشود، حتی محبوب ترین هنرمندان هم قربانی فضای بی اعتمادی خواهند شد.