طبق اعلام بانک مرکزی، بدهی بانک ها به بانک مرکزی در پایان خرداد ماه سال جاری نسبت به انتهای سال گذشته 37.5درصد کاهش داشته است. بررسی ها نشان می دهد طی سه ماه نخست سال جاری، نسبت مطالبات بانک مرکزی از بانک ها به کل نقدینگی موجود در اقتصاد از 11.5 درصد به 6.6 درصد کاهش پیدا کرده است. پیش از این رییس کل بانک مرکزی از برنامه این بانک برای کاهش 200 همتی اضافه برداشت بانک ها خبر داده بود.

به گزارش دنیای اقتصاد، بر این اساس یکی از دلایل کاهش بدهی بانک ها به بانک مرکزی در بهار سال جاری به اقدامات اصلاحی بانک مرکزی در خصوص بانک های ناتراز مرتبط است. با این حال کارشناسان معتقدند افزایش نرخ دلار نیز موجب شده تا دارایی های دلاری بانک ها افزایش داشته باشد که در نتیجه آن نیاز بانک ها به اضافه برداشت از بانک مرکزی کاهش پیدا کرده است.

در خصوص اقدامات اصلاحی بانک مرکزی در سال جاری، کارشناسان معتقدند بانک مرکزی با کاهش اجازه تسهیلات دهی به بانک های ناتراز سعی کرده از میزان اضافه برداشت بانک ها جلوگیری کند. با این حال تسهیلات دهی و به خصوص تسهیلات تکلیفی در سال جاری افزایش داشته است. به طوری که وام های قرض الحسنه پرداخت شده توسط شبکه بانکی در انتهای خرداد ماه نسبت به انتهای اسفند سال گذشته بیش از 79 درصد رشد داشته است.

آمار کل های پولی تا انتهای بهار سال جاری توسط بانک مرکزی منتشر شد. بر اساس این آمار نرخ رشد نقطه به نقطه نقدینگی در اقتصاد ایران در خرداد ماه به 32.4 درصد، بالاترین مقدار در 26 ماه منتهی به خرداد ماه، رسید. نرخ رشد سه ماهه در پایان خرداد سال جاری نیز 8.8 درصد گزارش شده است.

همچنین بر اساس آمار بانک مرکزی، نرخ رشد سه ماهه پایه پولی که یکی از اجزای اصلی نقدینگی است، 6.3 درصد است. بررسی اقلام موثر بر پایه پولی نشان می دهد، بدهی بانک ها به بانک مرکزی که در اسفند ماه به رقم 1170 هزار میلیارد تومان رسیده بود در انتهای خرداد ماه سال جاری با کاهش 37.5 درصدی به حدود 732 هزار میلیارد تومان رسیده است.

کارشناسان معتقدند کاهش قابل توجه در بدهی بانک ها به بانک مرکزی به دلیل جلوگیری از افزایش اضافه برداشت بانک های ناتراز در سال جاری رخ داده است.

در اردیبهشت سال جاری، رییس کل بانک مرکزی در سخنان خود به جلوگیری از بنگاه داری بانک ها اشاره کرده بود. همچنین محمدرضا فرزین در خصوص اضافه برداشت بانک ها از بانک مرکزی اعلام کرد که بانک مرکزی در نظر دارد در سال جاری حداقل 200 هزار میلیارد تومان از اضافه برداشت سیستم بانکی کاهش یابد.

در این خصوص فرزین توضیح داده بود که ریشه اصلی مطالبات بانک مرکزی از بانک ها به مطالبات بانک مرکزی از دولت برمی گردد. به گفته او با تشدید تحریم ها، تامین مالی دولت از بانک ها افزایش یافته است.

همچنین او توضیح داده بود که با تکلیف تامین مالی اجتماعی کشور (مانند تسهیلات تکلیفی همچون ازدواج و فرزندآوری و...) که مجلس به وظایف سیستم بانکی افزوده است، فشار تامین مالی در نظام بانکی افزایش یافته که بخشی از افزایش اضافه برداشت بانک ها از بانک مرکزی را موجب شده است.

رییس کل بانک مرکزی توضیح داده بود که مشکل ناترازی نقدینگی در بانک های کشور جدی است و بانک مرکزی برای اصلاح این موضوع برنامه دارد. در این خصوص به نظر می رسد اصلی ترین برنامه اجرا شده توسط بانک مرکزی برای اصلاح روند نقدینگی بانک ها، محدود کردن بانک های ناتراز در پرداخت تسهیلات باشد. مجوز تسهیلات دهی بانک ها به نوعی مجوز خلق اعتبار است و محدود کردن بانک دارای ناترازی شدید می تواند از افزایش ناترازی سیستم بانکی جلوگیری کند.

با وجود این که به عقیده کارشناسان کل سیستم بانکی کشور با ناترازی مواجه است اما بانک مرکزی به دلیل حمایت از تولید و عمل به تکالیف محول شده از سوی دولت و مجلس، تنها تسهیلات دهی بانک های ناتراز را محدود کرده است و سایر بانک ها به روند تسهیلات دهی ادامه داده اند.

برخی کارشناسان حتی پیش بینی می کنند که روند تسهیلات دهی در سال جاری نسبت به سال گذشته افزایش داشته باشد. طبق اعلام بانک مرکزی، شبکه بانکی طی چهار ماه ابتدایی سال جاری، مبلغ دو هزار و 369 همت تسهیلات پرداخت کرده که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل مبلغ 603.1 همت معادل 34.1 درصد افزایش داشته است.

در سال جاری، با وجود افزایش تسهیلات پرداخت شده توسط سیستم بانکی ولی هم نرخ مطالبات بانک مرکزی از بانک ها کاهش داشته است و هم روند بهبود نسبت کفایت سرمایه بانک ها که از انتهای سال گذشته آغاز شده بود، ادامه داشته است. بر اساس اعلام بانک مرکزی، تعداد بانک های با کفایت سرمایه بالای 8 درصد به 14 بانک در خرداد 1404 رسیده است.

بانک مرکزی در هفته جاری اعلام کرد که در انتهای سال 1403، بانک های با کفایت سرمایه منفی 7 مورد بودند و تعداد بانک هایی که کفایت سرمایه مثبت دارند 22 بانک بوده اند. با این حال در پایان بهار سال جاری، تعداد بانک های با کفایت سرمایه منفی به 6 بانک کاهش یافته است. همچنین در انتهای خرداد بانک های با کفایت سرمایه مثبت به 23 بانک افزایش یافته است.

کارشناسان معتقدند کاهش بدهی بانک ها از بانک مرکزی در بهار، تنها به اقدامات بانک مرکزی محدود نمی شود. این کارشناسان معتقدند افزایش نرخ ارز در بازار آزاد موجب افزایش دارایی های خارجی بانک ها شده است؛ و افزایش دارایی بانک ها نیاز بانک ها به اضافه برداشت از بانک مرکزی را کاهش داده است.

این موضوع در آخرین آمار کل های پولی نیز قابل مشاهده است. بر اساس آمار منتشره توسط بانک مرکزی، دارایی های خارجی کلیه بانک ها و موسسات اعتباری در خرداد ماه نسبت به انتهای سال گذشته 10.3 درصد افزایش داشته است. رشد نقطه به نقطه قلم دارایی های خارجی سیستم بانکی در انتهای خرداد سال جاری نیز حدود 139 درصد ثبت شده است.