فرارو جورج بیب مدیر سابق تحلیل های مربوط به روسیه در سازمان سیا و مشاور امور روسیه برای معاون رییس جمهور دیک چنی

به نقل از نشریه ریسپانسیبل استیت کرفت، در هیاهوی تمرکز بر شکوه برگزاری اجلاس، بحث های مربوط به تبادل اراضی و وعده های امنیتی هفته گذشته، نکته ای اساسی و سرنوشت ساز تقریباً نادیده گرفته شد؛ مسأله ای که برای دستیابی به هرگونه راه حل دیپلماتیک در جنگ اوکراین اهمیت بنیادین دارد: این پرسش که آیا ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه، حاضر است عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا را به عنوان بخشی از یک توافق سیاسی بپذیرد یا خیر.

پذیرش عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا، یکی از عناصر کلیدی توافق صلحی بود که در سال 2022 با میانجیگری ترکیه میان مذاکره کنندگان روسی و اوکراینی شکل گرفت؛ توافقی که البته بعدها از سوی کی یف کنار گذاشته شد. از آن زمان تاکنون، برخی مقام های روس آشکارا با چنین عضویتی مخالفت کرده اند، اما سخنگوی کرملین اوایل امسال نشانه هایی بروز داد که مسکو مانعی در این مسیر ایجاد نخواهد کرد؛ موضعی که به وضوح با مخالفت قاطع روسیه نسبت به عضویت اوکراین در ناتو در تضاد است.

همزمان، در جریان دیدار ولودیمیر زلنسکی، رییس جمهور اوکراین با رهبران اروپایی در کاخ سفید، دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا، دو تماس تلفنی برقرار کرد: نخست با ولادیمیر پوتین و سپس با ویکتور اوربان، نخست وزیر مجارستان، تا بوداپست را به نرم تر کردن موضع خود در قبال روند پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا تشویق کند. این همزمانی پرسشی جدی را پیش می کشد: آیا این دو تماس به هم مرتبط بوده اند؟

اما پرسش اصلی اینجاست: چرا پوتین باید چنین امتیازی بدهد؟ امتیازی که عملاً اوکراین را از نظر نظامی بی طرف نگه می دارد، اما در عرصه سیاسی و اقتصادی آن را به اروپا پیوند می زند؛ وضعیتی مشابه اتریش و ایرلند. این پرسش به ویژه زمانی پررنگ تر می شود که نیروهای روسی در میدان نبرد دست بالا را پیدا کرده اند و خود پوتین همچنان بر بازگرداندن اوکراین به مدار نفوذ انحصاری روسیه اصرار دارد. یکی از احتمالات این است که مسکو اساساً تردید دارد اوکراین بتواند مسیر دشوار و طولانی الحاق به اتحادیه اروپا را با موفقیت طی کند. در این میان، مجارستان تنها کشوری نیست که نگرانی های خود را آشکار کرده است؛ لهستان و فرانسه نیز از تأثیر منفی ورود محصولات کشاورزی اوکراین بر بازارهای داخلی شان بیم دارند و برخی دیگر هشدار می دهند که پیوستن کی یف می تواند بار مالی سنگین و فسادزا بر دوش خزانه های اروپایی بگذارد.

با وجود آن که تردیدهای روسیه درباره آینده اوکراین در اتحادیه اروپا قابل درک است، این موضوع الزاماً به معنای بسته شدن درهای بروکسل به روی کی یف نیست. پوتین به خوبی می دانست که ایالات متحده دیر یا زود فشار بر شرکای اروپایی خود را برای تسریع روند الحاق اوکراین افزایش خواهد داد. در چنین شرایطی، تظاهر به پذیرش عضویت اوکراین حرکتی پرریسک و دو لبه است که می تواند به راحتی علیه منافع مسکو عمل کند.

اما شاید توضیح محتمل تر چیزی جز عمل گرایی محض نباشد. ارتش روسیه پیش تر ثابت کرده که توانایی تصرف سراسر اوکراین را ندارد. تلاش اولیه مسکو برای اشغال سریع کی یف از طریق حمله به فرودگاه آنتونوف، به سرعت با هشدارهای اطلاعاتی آمریکا و مقاومت سرسختانه نیروهای اوکراینی ناکام ماند. همین امر باعث شد ارتش روسیه که با کمبود نیرو و تجهیزات مواجه بود ناچار به عقب نشینی شود، خود را بازسازی کند و تمرکز عملیات را به شرق و جنوب اوکراین معطوف سازد. حتی اگر کرملین قادر به تصرف تمام اوکراین می بود، حفظ و اداره آن مأموریتی تقریباً ناممکن جلوه می کرد. چنین اشغالی بی تردید با موج گسترده عملیات چریکی اوکراینی روبه رو می شد و روسیه را به ارتشی چندین برابر بزرگ تر از توان کنونی اش نیازمند می کرد.

حتی اگر روسیه موفق شود به شکلی اوکراین را فتح، اشغال و سپس اداره کند، چالش بزرگ تری همچنان پابرجاست: مواجهه با ناتو، ائتلافی که از پایان جنگ سرد تاکنون نه تنها دو برابر شده، بلکه کشورهای اروپایی عضو آن نیز صنایع نظامی سال ها فرسوده خود را احیا کرده و برای نخستین بار در دهه های اخیر وعده داده اند توان رزمی شان را به شکل چشمگیری افزایش دهند. در همین حال، ایالات متحده نیز برنامه هایی را برای استقرار موشک های میان برد با قابلیت حمل کلاهک هسته ای در آلمان اعلام کرده است؛ اقدامی که از زمان امضای پیمان منع موشک های هسته ای میان برد میان رونالد ریگان و میخاییل گورباچف در سال 1987بی سابقه است. این موشک ها ظرف چند دقیقه قادر به اصابت به اهداف راهبردی خواهند بود و به احتمال فراوان از سد سامانه های دفاعی روسیه عبور می کنند.

از این منظر، تصرف اوکراین نه تنها مشکلات امنیتی روسیه را حل نخواهد کرد، بلکه به احتمال قریب به یقین بر شدت خصومت و انسجام ناتو خواهد افزود. چنین مسیری، کرملین را در برابر انتخابی دشوار قرار می دهد: یا اقتصاد کشور را بر مدار پرهزینه و تقریباً دائمی جنگ بنا کند یا به شکل فزاینده ای بر سلاح های هسته ای تاکتیکی ــ ارزان تر اما به شدت بی ثبات کننده برای بازدارندگی تکیه نماید. در هر دو سناریو، روسیه بیش از پیش چه در حوزه تجارت و فناوری و چه در عرصه حمایت دیپلماتیک به چین وابسته خواهد شد. این وضعیت اما با تصویری که نخبگان کرملین از قدرت بزرگ بودن روسیه در ذهن دارند، فاصله ای آشکار دارد.

پوتین به احتمال زیاد به این جمع بندی رسیده است که پذیرش امکان عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا بهایی اجتناب ناپذیر برای دوری از سناریوی رویارویی مستقیم با ناتو و رسیدن به شرایطی در توافق صلح اوکراین است که آنها را برای امنیت روسیه حیاتی می داند. نخستین و مهم ترین شرط او، تعهد رسمی ایالات متحده به بستن درِ عضویت اوکراین در ناتو و جلوگیری از استقرار نیروهای رزمی این ائتلاف در خاک اوکراین است؛ خواسته هایی که مقام های روس طی چند دهه بر آنها پافشاری کرده اند و نقشی اساسی در تصمیم کرملین برای آغاز جنگ ایفا کردند.

شرط دوم، احیای مذاکرات امنیتی اروپا و ازسرگیری روند کنترل تسلیحات هسته ای است؛ فرآیندی که زمانی سپری حفاظتی در برابر تهدیدها علیه روسیه بود، اما امروز یا کاملاً متوقف شده یا در حالت احتضار قرار دارد. در واقع چنین شروطی در برابر تثبیت جایگاه اوکراین در اروپا از نظر سیاسی و اقتصادی بهایی اندک برای ایالات متحده به شمار می آید؛ چرا که از زمان دولت جورج بوش پسر تاکنون، هیچ رییس جمهوری در واشنگتن تمایلی به اعزام نیرو برای دفاع از اوکراین یا گرجستان در برابر روسیه نشان نداده است. بنابراین، تعهد رسمی به توقف گسترش ناتو به شرق، بیش از آنکه امتیازی واقعی به مسکو باشد، تأیید یک واقعیت موجود است. در همین حال، بازگشت به میز مذاکرات کنترل تسلیحات، اروپا را در مسیر ثبات قرار می دهد و هم زمان وابستگی روسیه به چین را کاهش می دهد؛ اقدامی که در نهایت امنیت ایالات متحده را تقویت خواهد کرد.

هرچند مسیر الحاق اوکراین به اتحادیه اروپا بی شک پر از دست انداز خواهد بود، اما همین روند می تواند به تقویت حاکمیت ملی، شکوفایی اقتصادی و التیام اجتماعی آن کمک کند؛ عواملی که برای توان دفاعی آینده این کشور حیاتی اند. امید به آینده ای اروپایی، همچنین می تواند میلیون ها پناهجویی را که طی جنگ از سرزمینشان گریخته اند، به بازگشت ترغیب کند و مانع از فروپاشی جمعیتی اوکراین شود. علاوه بر این، الزامات عضویت، فرصتی فراهم می آورد تا کی یف اصلاحاتی در زمینه حمایت از اقلیت های روس زبان و مهار افراط گرایی سیاسی پیش ببرد، بی آنکه این اقدامات به عنوان عقب نشینی در برابر مطالبات مسکو تلقی شود.

از همه مهم تر، در شرایطی که پیوستن به ناتو تقریباً غیرممکن به نظر می رسد، چشم انداز عضویت در اتحادیه اروپا شاید بهترین ابزار برای قانع کردن شهروندان اوکراین باشد که یک توافق صلح سازشی ارزش خون های ریخته شده در سه سال گذشته را دارد. البته، مبادله بی طرفی نظامی اوکراین با وعده پیوستن به اروپا به تنهایی برای پایان دادن به این جنگ تراژیک کافی نخواهد بود. با این حال، این همان سازشی است که ترامپ، اروپا و خود اوکراین ناگزیرند بپذیرند.