سعید سلیمانی ها طی یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: در نخستین روزهای تیر ماه، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران در یک برنامه تلویزیونی با لحنی هشدارآمیز اعلام کرد: ساکنان طبقه دوم به بالا برای دسترسی به آب شرب، باید پمپ و مخزن تهیه کنند. این اظهارنظر که به سرعت در فضای رسانه ای بازتاب یافت، موجی از نگرانی و انتقاد را برانگیخت. با این حال، تصور بر این بود که این سخن، نهایت خط قرمز شرکت آبفا در پوشش خدمات پایتخت است، اما ماجرا به اینجا ختم نشد.

در هفته های اخیر، نه تنها مشکل تامین پایدار آب در پایتخت تشدید شده، بلکه مواضع رسمی مسوولان نیز به صورت نگران کننده ای دستخوش تغییر شده است. تنها چند روز پیش، معاون مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب، در گفت وگویی تلویزیونی اعلام کرد: خط قرمز شرکت، تامین فشار لازم برای دسترسی به آب در طبقات اول ساختمان های تهران است. این درحالی است که کمتر از یک روز پس از این اظهارات، مناطق گسترده ای از پایتخت -شامل شرق، جنوب شرق و مرکز شهر- حتی تا بیش از 14 ساعت (از حدود ساعت 23) با قطعی کامل آب مواجه شدند؛ آن هم بدون هشدار قبلی و بدون اطلاع رسانی موثر.

شرکت آبفا در واکنش به این رویداد، در بیانیه ای کوتاه و مبهم، علت قطعی آب را افت فشار شبکه و مصرف بالای آب در این مناطق عنوان کرد، اما این توضیح، به جای آنکه روشنگر باشد، ابهامات بیشتری را ایجاد کرد، چراکه زمان وقوع این قطعی، دقیقا در ساعات کم مصرف شبانه بوده است؛ ساعاتی که اغلب شهروندان در حال استراحت اند و مصرف عمومی در پایین ترین سطح قرار دارد. این بازه زمانی در عرف مدیریت شهری، زمان اصلی آبگیری مخازن شهری و خانگی محسوب می شود. حال اگر در چنین ساعاتی نیز، شبکه تحمل تامین آب را ندارد، باید پرسید در ساعات اوج مصرف چه وضعیتی در انتظار شهروندان خواهد بود؟

باتوجه به اهمیت این موضوع، ناکافی و مبهم بودن توضیحات مسوولان شرکت آب و فاضلاب از یک سو و سوالات بی پاسخ شمار زیادی از شهروندان ازسوی دیگر، تصمیم گرفتیم تا در قالب چند سناریو به دلایل احتمالی بروز این قطعی ها بپردازیم. آنچه در ادامه می آید، تحلیل هایی بر پایه شواهد، الگوهای رفتاری شبکه و روندهای اخیر است:

کاهش سطح ذخیره در مخازن اصلی شهر به دلیل محدودیت منابع و کاهش آورد آب سدها، ظرفیت تامین پایدار را تحت فشار گذاشته است. برداشت همزمان و گسترده مخازن خانگی در ساعات پایانی شب باعث افت شدید فشار در شبکه می شود. این ترکیب، شرکت آبفا را ناچار به قطع یا کاهش فشار آب در برخی مناطق حتی در ساعات کم مصرف کرده است.

در برخی موارد، شرکت آبفا ممکن است برای عملیات تعمیراتی یا مدیریت فشار، اقدام به قطع موقت آب در ساعات شبانه کند، اما به دلایل مختلف ازجمله پرهیز از واکنش عمومی، اطلاع رسانی لازم انجام نمی شود. این قطع ها معمولا در ساعاتی انجام می شود که سطح مصرف پایین است و از نظر مدیریتی زمان مناسبی برای اعمال خاموشی محسوب می شود.

بخش های قابل توجهی از شبکه توزیع آب تهران فرسوده و مستعد آسیب در برابر نوسانات فشار هستند. باتوجه به کاهش سراسری فشار و افزایش برداشت ناگهانی ازسوی مخازن خانگی در ساعات شب، احتمال بروز شکستگی یا نشت اضطراری در برخی نقاط شبکه وجود دارد. در چنین شرایطی، شرکت آبفا ممکن است برای کنترل وضعیت، ناچار به قطع اضطراری آب بدون اعلام قبلی شود. استفاده از عباراتی مانند افت فشار در بیانیه های رسمی نیز می تواند پوششی برای اشاره غیرمستقیم به چنین حوادثی باشد.

تهران در چنگال بحران آب گرفتار شده است؛ بحرانی که ریشه در کمبود منابع، شبکه های فرسوده و از همه مهم تر، سوءمدیریت شرکت آب و فاضلاب دارد. سیاست های غلط و اطلاع رسانی مبهم، شهروندان را به نصب مخازن بزرگ خانگی سوق داده است؛ مخازنی که با مصرف حجم عظیم آب خود به هیزم آتش تشدید بحران تبدیل شده اند. نتیجه چیست؟ شبکه توزیع زیر فشار از پا درآید و مدیریت آب شهری، کنترل بر رفتار مصرف کننده را از دست می دهد. این چرخه معیوب، زنگ خطری برای پایتخت است.

برای رهایی از این مخمصه باید دست به کار شد. شرکت آبفا باید شفاف عمل کند: اطلاع رسانی دقیق، به موقع و صادقانه درباره وضعیت آب و قطعی ها، شاید اندکی بتواند زخم اعتماد از دست رفته را التیام بخشد. نوسازی شبکه های فرسوده و رفع نشتی ها، حیاتی است تا قطره ای آب هدر نرود.

مدیریت تقاضا هم کلید ماجرا است: آموزش شهروندان، ترویج تجهیزات کم مصرف و قاعده مندسازی استفاده از پمپ و مخزن می تواند به کاهش نابسامانی موجود کمک کند.

این بحران، تنها با همدلی حل می شود. رسانه ها، نهادهای دولتی و شهروندان باید دست در دست هم، فرهنگ مصرف بهینه را جا بیندازند. حق دسترسی به آب سالم خط قرمز هر شهروند تهرانی است. این حق، نه با وعده های توخالی، بلکه با شفافیت، پاسخگویی و مدیریت قاطع تامین می شود. تهران شایسته آینده ای پایدار است؛ آینده ای که در آن آب، نه یک معضل، بلکه یک موهبت باشد.