بحث خروج ایران از معاهده منع گسترش تسلیحات یا همان ان پی تی، فعلاً در دستور کار مجلس است و ادعاها و موضع گیری ها درباره آن ادامه دارد. در میانه این بحث ها، قاعدتاً باید نظرات تحلیلی و کارشناسی درباره سود و زیان چنین اقدامی و چشم انداز کوتاه مدت و بلندمدت پس از آن اهمیت داشته باشد.

به گزارش هم میهن، برای بررسی مٌوضوع به سراغ یک دیپلمات سابق ایران و یک کارشناس روابط بین الملل رفته ایم و ارزیابی شان را از این بحث پرسیده ایم. کوروش احمدی، دیپلمات اسبق نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد و رحمن قهرمان پور، کارشناس مسائل بین الملل، هر کدام از نظرگاه خود به سؤالات ما در این باره پاسخ داده اند، اما مواضع هر دو سمت ارزیابی منفی از ایده خروج از ان پی تی، همگراست. گفت وگوهای هم میهن با این دو کارشناس برجسته را در ادامه می خوانید.

شعاری که مدت ها در جدل های سیاسی در ایران مطرح می شد، حالا به صحن مجلس می رود. حسینعلی حاجی دلیگانی، نایب رییس اول کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی اعلام کرد طرحی سه فوریتی برای خروج از ان پی تی تنظیم شده و در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت. طبق صحبت های حاجی دلیگانی، این طرح سه فوریتی به گونه ای طراحی شده که به سرعت قابلیت اجرایی شدن داشته باشد.

ابراهیم عزیزی، نماینده شیراز و رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس البته خبر داده که حرارت در مجلس از این هم بالاتر است و سه طرح برای خروج از ان پی تی در این کمیسیون مطرح است. نکته البته این است که فعلاً در وزارت خارجه مخالفتی تلویحی با این ایده مطرح شده است. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه، اخیراً در مصاحبه ای با رسانه چینی شین هوا گفته: ما عضو معاهده منع اشاعه سلاح های هسته ای (ان پی تی) هستیم و تا زمانی که عضو این معاهده باشیم، باید بتوانیم از حقوق خود، از جمله حقوق مندرج در ماده 4 معاهده، بهره مند شویم.

می توان از این تعبیر برداشت کرد که فعلاً دستگاه دیپلماسی قصد دارد بر اساس ان پی تی حرکت کند و نه به سمت خروج از آن. شورای امنیت ملی نیز که در طرح پیشین مجلس، تصمیم گیر اقدامات در قبال آژانس هم بود، فعلاً اقدامی در این باره نکرده و علی لاریجانی، دبیر جدید این شورا هم موضعی درباره خروج از ان پی تی نگرفته است. سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه نیز می گوید اما بحث هنوز لااقل در مجلس مطرح است.

البته صحبت ها درباره چنین اقدامی از سوی ایران مدت هاست از سوی برخی جریان های تندرو مطرح می شود. ادعا این است که ایران در واکنش به اقدامات طرف های مقابل، باید از ان پی تی خارج شود؛ خروج از ان پی تی در این نگاه به عنوان تلافی، تنبیه، تهدید یا هشدار مطرح می شود. به نظر برخی حامیان این طرح، بناست اعلام خروج ایران از ان پی تی، باعث شود طرف های اروپایی، آمریکایی یا حتی شاید اسراییلی، به خودشان بیایند و متوجه شوند نباید با ایران بیش از این تقابل کنند، بلکه باید دست از اقدامات ناشایست خود بردارند، برنامه هسته ای ایران را به شکل فعلی بپذیرند، تحریم ها را بردارند، پرونده را ببندند و به وضعیت اوکراین و جاهای دیگر رسیدگی کنند. در واقع انتظار مدافعان خروج از ان پی تی این است که این اقدام ایران طرف مقابل را مجبور خواهد کرد که بچه خوبی باشد!

هیچ کس البته توضیح نمی دهد که این اقدام با چه سناریویی بناست رخ دهد. اقدامات پیشین ایران با الگوها و انگیزه های مشابه که لااقل به ظاهر تا حدی فکرشده تر هم بوده اند، کار کشور را به این نقطه رسانده اند اما با منطق حامیان این پیشنهاد، بناست این بار دیگر ماجرا فرق کند. خروج از یک معاهده طبق عقل منطق باید به معنای تصمیم به اجرای اقداماتی برخلاف تعهدات پذیرفته در معاهده باشد اما بسیاری از حامیان ایده خروج از ان پی تی نمی گویند ایران دقیقاً بناست بعد از خروج از ان پی تی چه کند؟ آیا قرار است به سمت ساخت بمب برود؟ ایده برخی دیگر اقدام به غنی سازی نود درصدی است.

مشخص نیست اگر تصمیم نظام، حرکت به سمت سلاح هسته ای نیست (که بارها هم بر آن تاکید شده) چرا خروج از ان پی تی باید رخ دهد و چرا ایران باید به سمت غنی سازی 90 درصدی برود؟ اساساً غنی سازی 90 درصدی چه ارزشی برای ایران دارد؟ آیا به تبعات این اقدام فکر شده است؟ اگر بناست با غنی سازی در میزان و گستره بالاتر، ایران تهدید حرکت به سمت سلاح هسته ای را مطرح کند، بدون اینکه واقعاً اقدامی در این زمینه بکند، نتیجه این خواهد شد که ایران تصمیم می گیرد هزینه اقدامی را بپردازد، بدون اینکه واقعاً قصدش را داشته باشد.

این یعنی خوردن پیاز، و بعد خوردن کتک و در نهایت به دار کشیده شدن. برخی دیگر هم می گویند گام بعدی حرکت به سمت ساخت بمب اتم است، لابد با این تصور که ایران می تواند تمام مسیر باقیمانده را بدون دردسر و مشکل طی کند و به نتیجه ای قابل استفاده برسد. همه این بحث ها در حالی است که به گفته مقامات وزارت خارجه و سازمان انرژی اتمی ایران، برنامه هسته ای فعلاً متوقف است. خبری که با توجه به حملات گسترده ای که باز به گفته همان مقامات، آسیب های جدی وارد کرده، منطقی و قریب به واقعیت هست.

به عبارت دیگر، تندروها حرفشان این است که ایران در شرایطی که فعلاً امکان غنی سازی در سطح پیشین را هم ندارد، باید تهدید کند که برنامه هسته ای را به سطح بالاتری می برد و از ان پی تی خارج می شود، آنهم بدون اینکه بتواند اقدامی واقعی در این زمینه بکند. کجای این ایده منطقی و عقلانی و معطوف به نتیجه است؟

لابد برداشت شان این است که با این اقدام طرف مقابل عقب نشینی خواهد کرد. بدون اینکه مشخص باشد، با کدام محاسبه پویه شناسی قدرت، طرف مقابل بناست تصور کند تنها ابزارش برای مواجهه با تهدید ایران، پذیرش خواست ایران خواهد بود. اصل پرونده هسته ای در تمام این سال ها، بر سر این چالش بوده: ایرانی که عضو ان پی تی است، می خواهد برنامه غنی سازی هسته ای داشته باشد و طرف های دیگر مخالف اند؛ حامیان این طرح اما تصور می کنند اگر ایران عضو ان پی تی هم نباشد و مطلقاً تعهدی در زمینه ابعاد و اهداف برنامه هسته ای نداشته باشد، ناگهان موضع طرف مقابل تغییر می کند.

گروهی دیگر البته نگاهی از این فراتر دارند و معتقدند اصلاً ایران باید به استقبال تقابل و حتی گزینه نظامی برود. به اعتقاد این گروه، ایران می تواند علاوه بر تهدیدات و تحریم ها از سوی اسراییل و آمریکا، همزمان با قدرت های اروپایی، چین، روسیه و هر کشوری که با هر کدام از این ها رابطه دارد، یعنی تقریباً تمام دنیا، مقابله کند، در مقابل اقدامات نظامی مشترکی که دیگر به اندازه جنگ 12 روزه هم مخالفت بر نخواهد انگیخت، نه تنها بایستد، بلکه طرف مقابل را از پا در بیاورد. چنین تصوری، بسیار منطقی است، اگر هیچ کدام از واقعیت های روی زمین و آسمان داخل و خارج از کشور را در نظر نگیریم.

در این میان، برخی شاید امید داشته باشند که این نگاه در مجلس محبوس باشد و در دولتی که مواجهه مستقیم و اجرایی با موضوع دارد، واقع گرایی بیشتری دیده شود. لابد برای راحت کردن خیال آن ها بود که محمدرضا عارف، معاون اول رییس جمهور دیروز چنین موضع قاطعی گرفت: غربی ها تحریم های ظالمانه آمریکا را دیدند. حالا مکانیسم ماشه را فعال کنند ببینند چه چیزی درمی آید. آخرین برگشان را هم رو کنند. ما هنوز برگ اول مان را هم رو نکرده ایم.

رحمن قهرمانپور کارشناس مسائل بین الملل

بحث خروج از ان پی تی چگونه و با چه هدفی بناست اجرایی شود و اساساً چه منطقی دارد؟

ببینید بخشی از حاکمیت بر این باور است که غرب و اسراییل به نوعی قصد مماشات با ایران را ندارند و حتی آماده تهاجم احتمالی نظامی می شوند؛ بنابراین، بحث از این است که اگر ایران قدرت بازدارندگی اش را نشان ندهد و از ابزارهای موجود خودش استفاده نکند و در واقع آن ها را تهدید نکند، غرب از این سیاست خودش عقب نشینی نمی کند. به زعم این عده، تهدید ایران به خروج از ان پی تی و عملی کردن آن می تواند غرب را به این نتیجه برساند که در مقابل ایران کوتاه بیاید.

چنین طرحی در فرایند اجرایی بناست چه مسیری را پی بگیرد؟ پس از اینکه ما این خروج را اعلام کردیم، بناست چه کنیم؟

خروج از ان پی تی دو بُعد دارد. در بُعد حقوقی، برخلاف چیزی که در ایران برخی تصور می کنند، خروج از پیمان ان پی تی، برخلاف سایر معاهدات، خودکار نیست؛ یعنی صرفاً با دادن بیانیه از سوی ایران محقق نمی شود. براساس قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد و تصمیمات کمیته بازنگری پیمان ان پی تی، خروج از این پیمان، منوط به تأیید شورای امنیت است؛ چون پیمان ان پی تی یا منع اشاعه، ربط مستقیمی به امنیت بین الملل دارد، در این مورد، خروج از نظر حقوقی به تأیید شورای امنیت مشروط و منوط شده است، کما اینکه شورای امنیت تا الان خروج کره شمالی از پیمان ان پی تی در سال 2002 را تأیید نکرده است؛ اما از نظر سیاسی، بله، کشوری می تواند مثل کره شمالی اعلام کند که از پیمان خارج می شود.

هر کشوری از جمله ایران، می تواند بر اساس ماده 10 ان پی تی، نامه ای را به شورای امنیت بدهد و اعلام کند که می خواهد، به این دلیل که منافع عالیه یا منافع ملی اش به واسطه حضور در این پیمان تهدید می شود، دیگر قصد ادامه عضویت یا حضور در این پیمان را ندارد. این نامه را می دهد و 90 روز بعد از آن، آن کشور از نظر سیاسی از پیمان خارج می شود، همکاری هایش را با آژانس قطع می کند و دیگر به بازرس ها اجازه نمی دهد که از تأسیساتش بازدید کنند.

در این بُعد سیاسی معمولاً بحران جدی پیش می آید. تا الان تنها کشوری که از پیمان خارج شده، کره شمالی است. به دلیل حساسیت ویژه ای که جامعه بین المللی و قدرت های بزرگ نسبت به پیمان ان پی تی دارند، خروج از این پیمان را بسیار دشوار کرده اند، هم از نظر حقوقی و هم از نظر سیاسی؛ بنابراین، می شود گفت خروج از این پیمان تهدیدی جدی برای نظم هسته ای و به تبع امنیت هسته ای در دنیاست و به همین خاطر کشورهای غربی نسبت به این موضوع بسیار حساس هستند.

هزینه - فایده چنین طرحی برای ایران چیست؟

در عرف بین المللی، خروج از ان پی تی یعنی کشوری که خارج می شود، قصد ساخت بمب را دارد. در غیر این صورت، هزینه های خروج از ان پی تی چنان زیاد است که معمولاً هیچ کشوری دست به چنین کاری نمی زند. به عنوان مثال، کوبا که سال ها وارد ان پی تی نمی شد و می گفت این معاهده امپریالیستی است، نهایتاً به این پیمان پیوست. کشورهایی مثل هند و پاکستان که از ابتدا به این پیمان نپیوستند، هسته ای شده اند و امروز هم قصد پیوستن ندارند.

بنابراین، معنای رایج و عرفی خروج از پیمان ان پی تی، این است که آن کشور می خواهد بمب بسازد. اگر آن کشور قصد ساخت بمب را نداشته باشد، هزینه های خروج به قدری زیاد است که بر آن فواید احتمالی اش می چربد؛ اما اگر کشوری قصد ساخت بمب را داشته باشد، مثل کره شمالی و از ان پی تی خارج شود، طبیعتاً هزینه های این کار را می پردازد، ولی ممکن است مثل کره شمالی به مدار بقا برود و ارتباطش با دنیا قطع شود. این سناریو برای کشورهای پرجمعیت، بزرگ و واقع در موقعیت های ژئوپلیتیکی حساس، کار بسیار سخت و دشواری است.

گزینه ای که برخی مطرح می کنند، خروج از ان پی تی بدون حرکت به سمت مراحل بعدی است، یعنی صرفاً اینکه خروج را به عنوان اهرم فشار اعلام کنند…

ببینید چنین چیزی در دنیا سابقه ندارد و جاانداختن و قبولاندن آن در مجامع بین المللی کار بسیار دشواری است. کشورها صرفاً در اعتراض به عملکرد غربی ها از ان پی تی خارج نمی شوند. اقدامات دیگری می توانند انجام دهند. خروج از ان پی تی، آخرین و حساس ترین مرحله تنش میان یک کشور و به یک معنا جامعه بین المللی است. فراموش نکنیم که مسئله سلاح هسته ای و امنیت هسته ای، فعلاً حساس ترین مسئله در امنیت بین الملل است.

حساسیتی که قدرت های بزرگ نسبت به این موضوع دارند، نسبت به موضوعات دیگر ندارند؛ به عنوان مثال می توانید مسئله هسته ای را با تروریسم مقایسه کنید. آمریکا بعد از حمله یازده سپتامبر، جنگ جهانی با تروریسم را در اولویت خودش قرار داد اما شاهد بودیم که در سال 2019 از افغانستان خارج شد و عملاً این سیاست را کنار گذاشت؛ اما هیچ یک از قدرت های بزرگ، حتی چین و روسیه، در 70 سال گذشته هیچ گاه مسئله هسته ای را از اولویت خودشان خارج نکرده اند.

از طرف دیگر، توافق نانوشته ای بین پنج قدرت هسته ای عضو ان پی تی یا همان پنج عضو دائمی شورای امنیت وجود دارد، مبنی بر اینکه تا جایی که امکان دارد، هیچ دولت دیگری به جز این ها هسته ای نشوند. به همین خاطر از حدود 40 کشوری که از دهه 1960 دنبال دسترسی به بمب اتم بوده اند، تقریباً 96 درصد موفق نشده اند و صرفاً خارج از ان پی تی، سه نمونه هسته ای شده اند: هند، پاکستان و اسراییل. کره شمالی هم با خروج از ان پی تی و تحمل هزینه های این کار نهایتاً توانست بمب بسازد؛ بنابراین می خواهم بگویم شاید چین و روسیه در برخی موارد مثل اعمال تحریم ها با غرب مخالف باشند، ولی درباره هسته ای نشدن کشورها، منافع مشترکی با غرب دارند.

این ایده به عنوان یک واکنش مطرح شده است، به عنوان اقدامی در شرایطی که ایراٌن در آن قرار دارد. با توجه به اینکه شما هم این ایده را تأیید نمی کنید، به نظرتان الان ایران باید چه کند؟

قبل از اینکه بگوییم چه کار کند، باید بگوییم چه کار می تواند بکند؟ یعنی اینجا مسئله چه کار باید کرد اگر بدون توجه به توانایی های واقعی ما باشد، آرمانی بیش نیست. واقعیت هم این است که ما قدرت منطقه ای هستیم، قدرت جهانی نیستیم که توانایی ایستادگی در برابر فشار قدرت های بزرگ را داشته باشیم. از طرف دیگر سیاست ما هم در چهار دهه گذشته نظامی گری در سیاست بین الملل نبوده است. تجهیزاتی هم که خریده ایم، ساخته ایم و با هزار زحمت به دست آورده ایم، برای دفاع بوده، برای تهاجم نبوده؛ کما اینکه در جنگ 12 روزه اخیر هم معلوم شد ما توان تهاجمی آن چنان زیادی نداریم؛ بنابراین هر راهکاری باید با توجه به این توانایی باشد.

امروز در کشور کسان زیادی هستند که در بیان آرزوها با هم مسابقه می دهند و مدام می گویند چنین کنیم و چنان کنیم؛ ولی طبیعتاً سؤالی که سیاستگذار می پرسد این است که با کدام توان؟ با کدام قدرت؟ با کدام پول می شود این کار را کرد. لذا درباره اینکه چه کار باید بکند، به نظرم طبیعتاً اولین مسئله این است که سیاستگذار بپذیرد که توانایی اش محدود است و توانایی مدیریت بهینه شرایط موجود را ندارد. شاید پذیرش این واقعیت، در میان تصمیم گیران اصلی ترین قدم باشد برای اینکه تصمیمات را بگیرند. طبیعتاً شرایط سیاستگذار سخت است.

سیاستگذار در مقابل مردم قرار گرفته است و وعده هایی داده که امروز نمی تواند از آن ها عدول کند و برایش سخت است؛ در عین حال ما با تصمیم های سخت مواجهیم. همه این را می دانند. نیازی هم به استدلال نیست. همه دیگر امروز در جناح های مختلف اجماع نظر دارند که شرایط کشور شرایط سخت و پیچیده ای است و نیاز به تصمیم های حساس و بزرگ است. مسئله این است که باید فکر کنیم و بحث کنیم که این تصمیم بزرگ را چطور بگیریم که هزینه اش برای حاکمیت کم باشد، برای جامعه کم باشد و در واقع طوری باشد که نه سیاستگذار بازنده باشد و نه جامعه.

کوروش احمدی دیپلمات اسبق نمایندگی ایران در سازمان ملل

به نظر شما ایده خروج از ان پی تی منطقی دارد و می تواند مؤثر باشد؟

مسئله این است که کسانی که دنبال این قضیه هستند، این کار را با چه هدفی می خواهند انجام دهند. خروج از ان پی تی به دو صورت قابل تصور است: یک سناریو این است که خروج از ان پی تی فقط به عنوان یک اقدام حقوقی انجام شود. به این معنی که ایران به عنوان یک عمل متقابل اقدام به خروج از یک معاهده بین المللی کند و این کار را صرفاً بر روی کاغذ انجام دهد. سناریوی دیگر که قابل تصور است این است که از ان پی تی خارج شویم، برای اینکه بمب بسازیم. تا به حال یک مورد خروج از ان پی تی داشته ایم که آن هم کره شمالی بوده است.

هدف کره شمالی ساخت بمب بود و برای این منظور علاوه بر خروج از ان پی تی اقدام به خروج از توافق پادمان با آژانس و اخراج بازرسان هم کرد. یعنی در سناریوی قابل تصور دوم که برای ساختن بمب از ان پی تی خارج می شوند، اقدام بعدی، اخراج بازرسان و خارج شدن از موافقت پادمانی هم خواهد بود. در این صورت، غرب و منطقه را با یک وضعیت فوق العاده ای مواجه خواهیم کرد. در این وضعیت فوق العاده، امکان همه گونه واکنش از ناحیه غرب و منطقه وجود خواهد داشت. باید دید آیا آماده هستیم با اقداماتی مواجه شویم که ممکن است کشورهای غربی و منطقه در اثر خروج از ان پی تی انجام دهند یا خیر.

در سناریوی اول که فقط به عنوان یک کار حقوقی و برای ثبت اعتراض خودمان و در روی کاغذ از ان پی تی خارج می شویم، مسئله این خواهد بود که ممکن است، غربی ها واکنش حادی نشان ندهند؛ یعنی توجه زیادی نکنند، بلکه مسئله و توجه شان معطوف بر این باشد که پیرو خروج از ان پی تی، آیا ایران اقدام عملی هم در جهت فاصله گرفتن از تعهدعدم اشاعه انجام خواهد داد یا نه. اگر اقدامی انجام نشود، اتفاق حادی هم از آن طرف ممکن است نیفتد، هرچند بعید نیست که به خاطر بهانه ای که به دست خواهند آورد، اقداماتی در جهت تشدید تحریم ها انجام دهند؛ اما به هر صورت مشکل این سناریوی اول این خواهد بود که اقدام ما تأثیر چندانی برای پیشبرد مطالبات مان ممکن است نداشته باشد.

در هر دو سناریوی اول و دوم با دو مشکل دیگر هم مواجه خواهیم بود. نخست اینکه در جریان کنفرانس بازنگری ان پی تی در 1995 توافق شد که کشورهایی که در دوره عضویت مرتکب تخلفی شده باشند، نباید به راحتی بتوانند از ان پی تی خارج شوند و لازم است شورای امنیت به موضوع رسیدگی کند. مشکل دوم این است که به هر حال در دو سه ماه گذشته، صحبت از ضعف های اطلاعاتی و ضداطلاعاتی ایران بوده است.

این ایده می تواند مطرح باشد که ممکن است کشورهای غربی و مشخصاً اسراییل اشراف اطلاعاتی روی ایران داشته باشند و از این امتیاز برای رصد اقدامات ایران در عمل استفاده کنند و متناسب با اطلاعاتی که دریافت می کنند واکنش نشان دهند. در همین رابطه، بحث آسیب دیدن پدافند هوایی ایران هم هست که اگر درست باشد، پهپادها و هواپیماهای دشمن ممکن است در آسمان ایران فعالیت داشته باشند. این ها همه ی این هر دو سناریوی اول و دوم را تحت تأثیر قرار می دهد.

البته باید توجه داشت که اگر به نظر آید که خروج از ان پی تی و توافق پادمان یعنی در سناریوی دوم محقق شود، تقریباً می توان گفت که وقوع جنگی دیگر قطعی خواهد بود.

هزینه و فایده این دو سناریو را چطور می بینید؟ آیا اگر شما الان مسئولیتی داشتید، چنینی ایده ای را توصیه می کردید؟

من قطعاً چنین چیزی را توصیه نمی کردم. شما زمانی که می خواهید در حوزه سیاست خارجی دست به اقدامی بزنید، باید اول امکانات خودتان را بسنجید و سپس امکانات طرف مقابل را. بررسی کنید آیا امکانات خودی و امکانات طرف مقابل، وضعیتی را ایجاد کرده که از طریق این اقدام سودی حاصل شود و منافع کشور، منافع امنیت ملی و منافع ملی تأمین شود.

با توجه به وضعیتی که ما در آن قرار داریم، من فکر نمی کنم که در هیچ یک از دو سناریویی که مطرح کردم سودی از این اقدام قابل تحقق باشد. اگر سناریوی اول مد نظر باشد، یعنی فقط به عنوان یک اقدام حقوقی اعتراضی بخواهیم خارج شویم، طرف مقابل، اعتنایی نخواهد کرد و در بهترین حالت وضعیت به همین ترتیب ادامه پیدا خواهد کرد.

کار پادمان و کار آژانس و بازرس ها هم به همین ترتیبی که بوده خواهد بود. ضمن اینکه به خاطر این عمل حقوقی اعتراضی که انجام می دهیم، ممکن است طرف مقابل بهانه ای به دست آورده، فشارها را بیشتر کند، تحریم ها را جدی تر کند و سعی کند این منفذهایی هم که الان وجود دارد ببندد، به خصوص درباره صدور نفت به چین. ترامپ الان دارد از حربه جدیدی هم استفاده می کند و آن حربه تعرفه هاست. یک نمونه اش را هم درباره هند دیدیم.

به هندی ها گفتند در صورتی که خرید نفت از روسیه را ادامه دهند، پنجاه درصد تعرفه کالاهای هندی وارده به آمریکا را افزایش خواهیم داد. الان این حربه تعرفه ها هم به حربه تحریم اضافه شده است. این احتمال وجود خواهد داشت که چین را هم از این طریق بخواهند تحت فشار قرار دهند، به خصوص در صورتی که ما از ان پی تی خارج شویم.

در سناریوی دوم، تحلیل هزینه فایده باید با در نظر گرفتن فاکتور جنگ در معادله انجام شود. مقامات باید ببینند که آیا حاضر هستند با خارج شدن از ان پی تی، خارج شدن از پادمان وعدم پذیرش بازرس ها، جنگ دومی را به جان بخرند؟ من شخصاً اگر قرار بود توصیه ای کنم، توصیه ام این می بود که نباید شرایطی فراهم شود که کشور در معرض یک جنگ دوم قرار گیرد.

جنگ دوم می تواند بسیار بسیار خسارت بارتر از جنگ اول باشد. در جنگ اول تأسیسات دفاعی، تأسیسات مرتبط با برنامه هسته ای و موشکی و این ها هدف قرار گرفت. در جنگ دوم ممکن است علاوه بر هدف قرارگرفتن باقیمانده این نوع تأسیسات از سوی اسراییل و آمریکا، خطر کشیده شدن جنگ به زیرساخت های غیرنظامی هم باشد. در آن صورت ممکن است که شرایط در کشور به طور جدی مختل شود.

روندی که حالا هم در حال طی شدن است، به اعتقاد بسیاری به سمت جنگ است. بحث فصل 7 سازمان ملل متحد هم در میان است. بحث آسیب هایی هم مطرح است که می تواند خود در حد و اندازه آسیب های یک جنگ باشند. به نظر شما الان ایران چه کار می تواند بکند و در مواجهه با این وضعیت، چه تصمیمی می تواند اتخاذ کند؟

مقامات ما باید تکلیف شان را از این جهت مشخص کنند که از چه راهی می شود مشکل موجود را حل کرد؛ یعنی از چه راهی می شود تلاش کرد برای حل مشکلات موجود. دو راه هم بیشتر وجود ندارد، یکی جنگ، دیگری دیپلماسی؛ یعنی برای جلوگیری از جنگ، در همه جای دنیا و در طول تاریخ همیشه توسل به دیپلماسی تنها راه بدیل بوده است. ما اگر بخواهیم به دیپلماسی متوسل شویم، یعنی اگر تصمیم اصولی بگیریم که راه حل فقط از طریق دیپلماسی است و از طریق جنگ راه حلی قابل تصور نیست، در آن صورت باید به طور جدی روی دیپلماسی متمرکز شویم. تمرکز جدی روی دیپلماسی هم یعنی مذاکره کردن با هدف رسیدن به توافق.

این را که تقاضاهای طرفین ممکن است چه باشد، در جریان مذاکره باید دید. با حدس و گمان نمی شود گفت که آمریکا فقط دنبال تسلیم ایران است. ممکن است این طور باشد، اما ممکن است این طور هم نباشد؛ لذا، باید مذاکره کرد و در اتاق مذاکره دید که طرف مقابل به طور مشخص چه می خواهد. ما در جریان برجام مذاکره کردیم و دیدیم که به طور مشخص طرف مقابل پذیرفت که فقط همین برنامه هسته ای در دستور کار باشد.

در ارتباط با این برنامه هسته ای هم توافق حاصل شد. اینجا هم اظهارات شفاهی، تبلیغاتی و رسانه ای را نباید در ارتباط با بحث های دیپلماتیک مبنای کار قرار داد. رهبران کشورها مخاطبان متعددی دارند، در داخل و خارج از کشور. پایگاه رأی دارند، پایگاه اجتماعی دارند و در اظهارات عمومی شان معمولاً توجه دارند که رضایت این پایگاه اجتماعی را جلب کنند.

اگر قرار باشد اظهارات عمومی و علنی مقامات، مثلاً مقامات آمریکایی را مبنا قرار دهیم، هیچ وقت به هیچ نتیجه ای نخواهیم رسید. باید ببینیم در اتاق مذاکره طرف مقابل چه چیزی را مطرح می کند. در اتاق مذاکره هم جای بحث هست. یک چیزی داریم که موضع مذاکراتی نامیده می شود که معمولاً در همان جلسات اول مطرح می شود و معمولاً هم موضعی حداکثری است. بعد در جریان چانه زنی ها، در روزهای آخر طرفین موضع واقعی شان را به تدریج در جریان بده بستان های معمول رو می کنند. اگر ما به این نتیجه رسیدیم که راهی به جز دیپلماسی وجود ندارد، باید مذاکره کنیم و در مذاکره هم مطمئن باشیم که فقط در اتاق مذاکره و از طرف مقابل باید شنید که موضعش چیست. به صورت علنی و تبلیغاتی، هر حرف بی ربطی را هر کسی می تواند بزند. این ها نباید مبنای کار ما باشد.