غلامرضا کریمی استاد روابط بین الملل دانشگاه خوارزمی در روزنامه اعتماد نوشت: حال که مکانیسم ماشه توسط تروییکای اروپایی فعال شده و فقط 30 روز برای بازگشت تحریم های بین المللی علیه ایران براساس قطعنامه 2231 شورای امنیت زمان باقی مانده مهم ترین دغدغه سیاسی و امنیتی این روزهای جهان به ویژه خاورمیانه و ایران، تبعات ناامنی پس از آن است که احتمالا با موجی از رقابت، درگیری و جنگ منطقه ای و بین المللی همراه می شود. شاید هیچ طرفی بیشتر از اسراییل، اشتیاق برای فعال شدن کامل مکانیسم ماشه ندارد اما انگار زمان به سرعت می گذرد و ابتکار عمل خاصی که گشایشگر وضعیت موجود باشد، اتخاذ نمی شود.

اگرچه تجربه نشان داده درحالی که محدودیت ها و فشارهای زمانی افزایش می یابد، احتمال تصمیم گیری قاطع تر ازسوی جمهوری اسلامی مشهودتر می شود اما شرایط بعد از جنگ 12 روزه با قبل خیلی تفاوت کرده است. اروپا با وجود فعال سازی مکانیسم ماشه، همچنان بر ضرورت یافتن یک راه حل دیپلماتیک تاکید می کند، اما خواستار امتیازات مشخصی از تهران ازجمله تعامل کامل با آژانس بین المللی انرژی اتمی، اجازه دسترسی به تاسیسات هسته ای و ازسرگیری مذاکرات مستقیم با امریکاست. در مقابل ایران با رد این شروط، بر حقوق مشروع خود تحت برجام و قطعنامه 2231 پافشاری کرده و هرگونه تمدید مهلت مکانیسم ماشه را رد می کند.

ایران نشان داده که نه خواسته های امریکا را می پذیرد و نه به دنبال تشدید بحران و زمینه سازی برای جنگ ویرانگر دیگری است و بر سیاست ابهام هسته ای وعدم ارایه ابتکار عمل خاص برای خروج از این وضعیت، اصرار دارد. برخی معتقدند اگر ایران کمی رویه سنتی و محافظه کارانه خود در عرصه سیاست خارجی را تغییر می داد و اقدامی مشابه آنچه که پوتین در آلاسکا انجام داد را در قالب ابتکاری دیگر تکرار می کرد شاید شرایط تغییر می کرد.

در چنین شرایطی، به نظر می رسد ایران برای عبور از این بحران، احتمالا بر تقویت همکاری های راهبردی با شرکای خود، به ویژه چین و روسیه، تمرکز خواهد کرد. چین که همواره مخالف فعال سازی مکانیسم ماشه بوده و آن را مانعی برای دیپلماسی می داند، می تواند نقش متعادل کننده ای در شورای امنیت ایفا کند. روسیه نیز اگرچه از نظر سیاسی از مواضع ایران حمایت می کند، اما به دلیل تمرکز بر منافع کلان تر خود از جمله جنگ اوکراین، توانایی محدودی برای جلوگیری از اقدامات غرب دارد.

با این حال، هماهنگی نزدیک تر با مسکو و پکن می تواند زمینه ساز ایجاد یک جبهه متحد در مقابل فشارهای غرب شود. حال که مکانیسم ماشه فعال شده ایران با سرعت بیشتری به سوی همکاری راهبردی با چین برای خرید تجهیزات هوایی و پدافندی و لوازم جنگال و همچنین در حوزه های هوش مصنوعی، داده های کلان و صنایع بزرگ مقیاس حرکت خواهد کرد و تعاملات راهبردی با روسیه هم بیش از گذشته تقویت خواهد شد و روابطش را با کشورهای منطقه به ویژه ترکیه و عربستان تقویت خواهد کرد. همچنین، ایران احتمالا به تقویت توان بازدارندگی نظامی و موشکی خود ادامه خواهد داد تا پیام روشنی درباره تبعات هرگونه اقدام تهاجمی به طرف مقابل ارسال کند.

این استراتژی که همراه با مانورهای نظامی اخیر نشان داده شده، می تواند هزینه هرگونه حمله احتمالی را برای دشمنان افزایش دهد و آن ها را به احتیاط بیشتر وادارد. ازسوی دیگر، حفظ انسجام داخلی، تقویت همبستگی تکثرپذیر و فراگیر و کاهش شکاف های اجتماعی برای ایران حیاتی است، چراکه هرگونه تضعیف داخلی می تواند توان چانه زنی کشور در عرصه بین المللی را کاهش دهد.

بنابراین، احتمالا شاهد اقداماتی برای افزایش اعتماد عمومی و تقویت پایه های داخلی حکومت خواهیم بود. فعال شدن فرآیند مکانیسم ماشه، اگرچه می تواند فضای تنش آلود جدیدی ایجاد کند، اما به معنای پایان دیپلماسی نیست. ایران ممکن است با استفاده از ابزارهای دیپلماتیک و با تکیه بر شرکای بین المللی خود، به دنبال ایجاد توازن جدیدی در معادلات منطقه ای و بین المللی باشد.

سناریوی محتمل دیگر، تعلیق یا تمدید غیررسمی مهلت ها در پرتو مذاکرات پشت پرده است که فرصت بیشتری برای همه طرف ها جهت کاهش تنش فراهم کند که تلاش روسیه برای پیشنهاد پیش نویس قطعنامه جدید جهت تمدید قطعنامه 2231 در این راستا ارزیابی می شود. در هر حال، تصمیم گیری نهایی ایران به میزان انعطاف پذیری غرب، به ویژه اروپا، در تعدیل شروط خود و نیز توانایی تهران در مدیریت همزمان چالش های داخلی و خارجی بستگی خواهد داشت.

البته چه مکانیسم ماشه به صورت کامل فعال شود که تبعات امنیتی و اقتصادی سنگینی برای آینده ایران خواهد داشت و چه تحت هر شرایطی فعال نشود، انجام مذاکرات مجدد برای لغو تحریم ها، اجتناب ناپذیر است، بنابراین تلاش همه جانبه ایران برای جلوگیری از بازگشت تحریم های بین المللی حتی با پذیرش تعلیق موقت غنی سازی اورانیوم در چارچوب یک توافق متوازن و برد-برد می تواند منافع ملی ایران را در بلندمدت تامین کند.

علی رغم شکل گیری انسجام ملی در پی جنگ تحمیلی اسراییل علیه ایران، واقعیت تلخ این است که ناهماهنگی درونی در ایران به دلیل اختلافات جناحی و سیاسی و قدرتمندی رویکردها و دیدگاه های متعارض با منافع ملی، چنان گسترده و عمیق و دچار ذهنیت های متصلب گذشته شده است که حتی با تغییر افراد در سطح مناصب بالای امنیتی، امکان برداشتن گام های بلند و سریع برای گفت وگو و توافق سازی را بسیار محدود می کند در پرتو همین شرایط پیچیده است که فشارهای بازیگران اصلی نظام بین الملل برای گرفتن امتیازات حداکثری از ایران تشدید می شود.

شاید در مقام مقایسه، حجم اختلافات بین ایران و امریکا، بیشتر از حجم اختلافات بین روسیه و امریکا-اروپا نباشد چنانچه تعداد تحریم های اعمال شده توسط کشورهای غربی علیه روسیه، دو برابر تعداد تحریم‎ های اعمال شده علیه ایران است اما وقتی اراده لازم در سطح کلان برای مذاکرات سیاسی بین روسیه و دشمنانش شکل می گیرد مذاکرات محقق می شود ولی شرایط در ایران بسیار پیچیده تر از موارد مشابه برای روسیه فعلی و چین دهه 1970 است به طوری که اگر هم ایران در این شرایط بخواهد مذاکرات و توافق هایی با طرف های غربی انجام دهد علاوه بر بازیگران موثر داخلی، بازیگران پرقدرتی نظیر اسراییل و لابی های صهیونیستی در غرب هستند که مسیر توافق سازی با ایران را ناکام می گذارند.

دیپلماسی و توافق ایران با امریکا و اروپا، حتی در صورت فعال شدن کامل مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم های بین المللی و بالاتر از آن حتی وقوع جنگ مجدد، راه حل نهایی بحران فعلی است. برخلاف مورد کره شمالی که با گذشت نزدیک به دو دهه هنوز دیپلماسی در مورد آن به کار گرفته نشده است اما مساله ایران به دلیل جایگاه ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی و همچنین تنهایی استراتژیک ایران، درنهایت باید از طریق دیپلماسی حل و فصل شود.

در واقع با اطمینان بالا می توان گفت تحت هر شرایطی بحران هسته ای ایران نهایتا با دیپلماسی حل و فصل خواهد شد ولی امکان دارد با تشدید بحران، موضع ایران ضعیف تر و قدرت چانه زنی اش در مذاکرات آینده کمتر شود. وقوع این گزاره بی ارتباط با بحران های موجود داخلی و نارضایتی مردم از شرایط اقتصادی و تشدید فشارهای ناشی از تحریم های بین المللی نیست. بدون تردید هزینه روش دیپلماسی از سایر مسیرها کمتر خواهد بود و می تواند برای حل مشکلات فعلی کشور راهگشا باشد.

نباید با تاخیر در تصمیم گیری یا تداوم شرایط ابهام در وضعیت، قدرت مانور و چانه زنی کشور را کاهش داد یا احتمالا پس از خارج شدن شرایط از کنترل، به سمت دیپلماسی گرایش پیدا کرد، چراکه ممکن است در آن صورت انسجام داخلی تضعیف شود و فشار گروه های سیاسی داخلی، شرایط را برای مذاکره و دیپلماسی سخت تر کند، بنابراین به لحاظ تجربه های گذشته بر همه مسوولان کشور فرض است که در هر فرصتی تلاش کنند تا دیپلماسی به حاشیه رانده نشود.