هم میهن نوشت: دن کیشوت ، یا همانطور که خود اسپانیایی ها می گویند، دن کیخوت، متنی است که آن را سرآغاز رمان مدرن در اروپا می دانند. سروانتس با آفرینش این رمان، کاری سترگ در تثبیت زبان و هویت اسپانیایی انجام داد. زبان اسپانیایی کاستیانو یا کاستیلی، زبان نسبتاً جوانی به حساب می آید و در اصل یکی از زیرشاخه های گویش عامیانه لاتین بوده که پس از فروپاشی امپراتوری روم در شبه جزیره ایبری (اسپانیا و پرتغال) ماندگار شد.

البته این زبان در کنار چند زبان دیگر مثل؛ عبری، عربی، گالیسیایی-پرتغالی، باسکی و کاتالان، گویشوران محدودتری داشت، همچنین در قرن سیزدهم و با حمایت قدرت سیاسی و شخص آلفونسوی دهم پادشاه کاستیا اندک اندک جایگاه ادبی پیدا کرد. در قرون پانزدهم و شانزدهم و با اتحاد پادشاهی های کاستیا و آراگون و فتح اندلس، این زبان فراگیرتر شد.

در اوایل قرن هفدهم میلادی، به ویژه پس از انتشار رمان دن کیشوت در 1605، این زبان تثبیت شد و وجهه ادبی و سراسری هم پیدا کرد. شاید قیاس مع الفارق باشد که بخواهیم اثر جاودان فردوسی بزرگ را با دن کیشوت از نظر ادبی مقایسه کنیم. این دو اثر در فرم و محتوا، فاصله ای عظیم با یکدیگر دارند. سروانتس برای اسپانیایی ها همان نقشی را دارد که دانته برای ایتالیایی ها و شکسپیر برای انگلیسی ها. اما فردوسیِ ما برای احیای هویت ملی و تثبیت و حیات بخشی دوباره زبان فارسی، کاری عظیم و ماندگار انجام داده است.

احتمالاً سروانتس و دانته در زمان نوشتن آثار خود از اهمیت آن ها، نقش خود و اثری که می آفریدند اطلاع نداشته اند؛ اما فردوسی با درکی عمیق و دقیق از کاری که انجام می دهد، شاهنامه را آفریده است. بیت معروفی که همه ما آن را از بر هستیم، شاهد چنین ادعایی است: بسی رنج بردم در این سال سی / عجم زنده کردم بدین پارسی.

زبان فردوسی و تعابیر و داستان های شاهنامه همچنان در زبان و زندگی روزمره ما جاری است و شخصیت های شاهنامه، کیخسرو، سیاوش، افراسیاب و ضحاک در هر دوره ای برای ما نمونه های زنده ای هم دارند و به نمادهای ملی اخلاق، شجاعت، وفاداری، صداقت و پاکدامنی یا دروغ، خیانت و دورنگی مبدل شده اند.

به این معنی، شاهنامه بیش از تنها یک مجموعه شعر در ذهن، روان، زبان و حیات ایرانی برای قرن های متوالی تاثیر گذاشته است. نقشی که با هیچ کدام از نمونه های آمده در بالا به ویژه دن کیشوت قابل مقایسه نیست. لودگی مبتذل و بسیار زشت و آزاردهنده یک فعال فضای مجازی میزان حساسیت مردم به نمادهای ملی و فرهنگی را نشان داد. ایرانی ها به اندازه دفاع از میهن در دفاع از مظاهر فرهنگی و میراث ملی، با آگاهی تمام واکنش نشان می دهند.

اینجا سروانتس را با فردوسی بزرگ مقایسه کردم که بعد بگویم، اسپانیایی ها سروانتس را بسیار بیشتر از آنچه ما برای فردوسی انجام می دهیم، قدر می نهند. با آنکه دن کیشوت در زندگی مردم حضوری ندارد و بسیاری از اسپانیایی ها اصلاً آن را نخوانده اند، اما برای زنده نگه داشتن میراث فرهنگی سروانتس، یاد او را بزرگ می دارند. مهم ترین موسسه فرهنگی اسپانیا را به نام او کرده اند و هرجا که اقامت کرده و از هرجا که گذر کرده، یادبودی برایش ساخته اند. در شهر آلکالا د انارس در نزدیکی مادرید، خانه ای وجود دارد که می گویند محل تولد و خانه پدری سروانتس است.

این شهر با همین اعتباری تام و تمام پیدا کرده، هرسال ده ها فستیوال در آن برگزار می شود، مجسمه سروانتس را در میدان اصلی بر بلندای سکویی گذارده اند و سخت احترام اش می کنند. در سراسر اسپانیا، مجسمه های دن کیشوت و خدمتکارش سانچو پانزا در ابعاد و اندازه های مختلف دیده می شوند. ازاین منظر ما برای فردوسی و شاهنامه کم کاری کرده ایم. ده ها داستان شاهنامه را می توان به آثار متنوعی به شیوه های مختلف انیمیشن، تئاتر و فیلم سینمایی تبدیل کرد.

موسسه ای انتشاراتی در آمریکا که توسط یک ایرانی تاسیس شده و اداره می شود، داستان های معروف شاهنامه را به صورت کتاب های بسیار زیبای سه بعدی و بااستفاده از نقاشی های شاهنامه های بسیار قدیمی، تدوین و منتشر می کند. مجموعه ای از کتاب های کمیک استریپ نوجوانانه به زبان انگلیسی هم دیده ام که داستان رستم را در مجلدهای کوچکی به دست می دهد.

البته رستم دستان ما به مثابه پهلوان و شوالیه اروپایی با موهای طلایی و چشمان آبی به تصویر کشیده شده است! زیاده گویی است اگر از نقش شاهنامه در تثبیت هویت ملی چیزی عرض کنم، اما برخلاف آنچه مدعیان آزادی بیان می گویند، اتفاقاً شاهنامه برای ایرانی، متنی مقدس است. این متن را می شود از وجه ادبی مورد نقد قرار داد اما تمسخر فردوسی و اثر حیات بخش آن هتک حرمت و توهین به مقدسات ملی است. آن هرز زبان، در این هنگامه جنگ تمدنی که درگیر آن هستیم، بر علیه فرهنگ و قومیت ایرانی بی حرمتی کرد.

نویسنده: نیوشا طبیبی گیلانی