فراروـ افسانه رحیمیان؛ در اوایل شهریورماه خبری با مضمون امتناع نشریات بین المللی از چاپ مقالات دانشمندان ایرانی به دلیل تحریم ها در برخی خبرگزاری های داخلی از قول شاهین آخوندزاده، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت منتشر شد که مخاطبش جامعه دانشگاهی بود.

به گزارش فرارو، بنابه گفته این مقام مسئول، مسائل سیاسی خواه ناخواه تمامی حوزه ها از اقتصاد گرفته تا فرهنگ و دانش را تحت تأثیر قرار می دهند و در یکی دو دهه گذشته 25 تا 30 درصد مقالات علمی فرهیختگان کشور به دلیل مسائل سیاسی و از جمله این که از کشور ایران ثبت می شوند، بدون اینکه داوری علمی روی آن ها صورت بگیرد، مهر مردودی می خورند.

اظهارات معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت بر این نکته هم تأکید دارد که گویا پس از جنگ تحمیلی 12 روزه دشمنی هایی علیه پیشرفت علمی کشور شکل گرفته و کشورها شمشیر را برای چاپ نکردن مقالات ایرانی از رو بسته اند تا پژوهشگری مقاله ارسال می کند، می گویند ایران تحریم است و ما آن مقاله را منتشر نمی کنیم.

این اظهارات ما را به این می رساند که ما از جنگ اقتصادی وارد جنگ علمی شده ایم، درحالی که قرار نبود بازی سیاسی وارد عرصه علمی شود.

درست مهرماه 1389 بود که خبر لغو آزمون تافل در ایران به دلیل تحریم های آمریکا منتشر شد. این آزمون که یکی از معتبرترین معیارهای سنجش زبان انگلیسی در دنیاست، اولین هشداری بود که غرب سعی کرد با نشان دادن چراغ قرمز خطر تحریم های علمی را به ایران گوشزد کند. همین موضوع باعث شد سایت دویچه وله از این ماجرا به عنوان زنگ خطر یاد کند و بنویسد: کارشناسان می گویند لغو برگزاری آزمون تافل در ایران زنگ خطری برای شروع تحریم های علمی ایران است.

اگر بخواهیم دقیق تر بگوییم، ماجرای تحریم های علمی به صورت واضح تر در زمان ریاست جمهوری اوباما پررنگ تر و آشکارتر بروز کرد. اردیبهشت ماه سال 92 مجله Science Insider که معمولا اخبار و سیاست های علمی را منتشر و تجزیه و تحلیل می کند، طی مقاله ای به قلم الیوت مارشال مدعی شد که از ژورنال های علمی خواسته شده به تحریم های آمریکا علیه ایران بپیوندند. مردادماه همان سال گروه انتشاراتی تیلور و فرانسیس (Taylor & Francis) که یکی از ناشران شناخته شده و مهم مجلات و کتب علمی است، از مجلات زیرمجموعه خود خواست ضمن رعایت مقررات تحریمی ایران که از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا وضع شده، از انتشار مقالات ایرانی خودداری کنند.

تاکید فراوان آمریکایی ها به تحریم های علمی ایران در این سال ها درحالی بود که به ادعای آمریکایی ها تحریم ها هوشمندانه بوده و تنها بخش های نظامی و هسته ای کشور را هدف گرفته است، اما هدف اصلی آن ها جلوگیری از پیشرفت ایران در عرصه های علمی و فناوری و به تبع آن پیشرفت هایی است که ایران می توانست در ذیل توسعه علمی دست یابد. البته ماجرای تحریم های علمی تنها محدود به مجلات علمی نبود و حتی به تحریم دانشگاه های کشور نیز کشیده شد.

منصور غلامی، وزیر علوم کشور در بهمن ماه 97 با اشاره به تحریم دو دانشگاه برتر کشور نوشت: متاسفانه برخی دانشگاه های داخلی کشور از سوی کشورهای خارجی تحریم شده اند.

در سال های پس از 2000، به ویژه بعد از تصویب قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل علیه برنامه هسته ای ایران، تعدادی از دانشگاه های ایرانی به ویژه دانشگاه های صنعتی شریف و شهید بهشتی تحت تحریم های بین المللی قرار گرفتند. این تحریم ها شامل محدودیت های مالی، ممنوعیت برگزاری کنفرانس ها و همایش های بین المللی در ایران، محدودیت در همکاری های علمی با دانشگاه های خارجی و مشکلات در دسترسی به منابع علمی و آموزشی معتبر بود.

تحریم ها باعث کاهش انتشار مقالات علمی، محدودیت در دسترسی به منابع بین المللی، و کاهش همکاری های علمی بین المللی هم می شوند که در نهایت افت رتبه دانشگاه های ایران در سطح جهانی را سبب می شود. همچنین عدم دسترسی به پایگاه های اینترنتی بین المللی خود باعث گسیل شدن خیل نخبگان و پژوهشگران به خارج از کشور می شود که خسرانی عظیم است.

اما چه باید کرد؟ مسئولان مربوط معتقدند در این محاصره علمی، پژوهشگران می توانند مقالات خود را به مجلات کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین ارسال کنند که از تحریم ها تأثیر نپذیرفته اند و فرصت چاپ بیشتری دارند.

در چنین شرایط ناعادلانه ای که مسائل سیاسی حوزه های علمی را نیز قربانی خود می کنند، پروژه های علمی محققان ایرانی چطور می توانند در عرصه های بین المللی دیده شوند؟ آیا با برندسازی مجلات علمی داخلی می توان شور و نشاط و رقابت علمی را به محققان بازگرداند؟