به گزارش دنیای اقتصاد، این ادعا، سوالاتی را درباره شفافیت و مکانیسم قیمت گذاری در این حراج ها ایجاد کرده است. در همین راستا، اصغر بالسینی، سخنگوی مرکز مبادله ارز و طلا، در گفت وگویی به جزییات نحوه برگزاری این حراج ها پرداخته است. بر این اساس، در فرآیند حراج شمش هیچ گونه سقف یا کف قیمتی از سوی مرکز مبادله تعیین نمی شود و نرخ نهایی همان قیمت توافقی میان خریدار و فروشنده است. این ساختار امکان رقابت میان عرضه کنندگان و متقاضیان را فراهم می آورد؛ مشابه آنچه در بازارهای معتبر بین المللی رایج است.

چندی پیش مرکز مبادله ایران از برگزاری جلسه جدید حراج شمش طلا خبر داد. حراج شمش طلا در سال جاری تاکنون، در 25 جلسه انجام شده است. در این مرحله از حراج، 44 کیلوگرم شمش طلا مبادله شده است. همچنین حجم کل معاملات شمش طلا در سال جاری به 2 تن رسیده است.

مرکز مبادله به تازگی از آغاز مرحله جدیدی از حراج و پیش فروش سکه طلا خبر داده است. در این راستا برنامه ریزی این نهاد به این صورت است که روند پیش فروش و حراج سکه را مشابه سال گذشته ادامه دهد. بر این چارچوب اولین مرحله حراج سکه طلا روز چهارشنبه، 5 شهریورماه انجام شد. در اولین جلسه حراج سکه، بیش از 51 درصد سفارشات تمام سکه، 100 درصد سفارشات نیم سکه و 83 درصد سفارشات ربع سکه پوشش داده شد. همچنین بنا به اعلام بانک مرکزی، دومین مرحله حراج سکه طلا در روز یکشنبه، 9 تیرماه انجام خواهد شد. از طرفی پیش از این مرکز مبادله اعلام کرده بود که اولین مرحله پیش فروش سکه طلا در تاریخ 17 انجام خواهد شد.

شمش های طلایی که در مرکز مبادله ارز و طلا عرضه می شوند، عمدتا توسط صادرکنندگانی وارد کشور می شوند که برای رفع تعهدات ارزی خود اقدام به واردات طلا کرده اند. اصالت این شمش ها ابتدا در بانک کارگشایی بررسی و تایید می شود و سپس برای فروش وارد جلسات حراج می شوند. فرآیند فروش به شیوه حراج انجام می شود. در این شیوه، صادرکنندگان به عنوان عرضه کننده، قیمت پیشنهادی خود را اعلام می کنند و خریداران که شامل اصناف و بنکداران معتبر طلا هستند، وارد رقابت می شوند. روند حراج از پایین ترین قیمت پیشنهادی آغاز شده و به تدریج ادامه می یابد تا زمانی که خریدار و فروشنده بر سر یک قیمت مشخص به توافق برسند.

در این مکانیسم، قیمت پایه از پیش تعیین نمی شود و تنها توافق میان دو طرف معامله مبنای فروش قرار می گیرد. قیمت گذاری شمش طلا در ایران تحت تاثیر دو عامل اصلی یعنی نرخ جهانی اونس طلا و نرخ دلار در بازار داخلی است. و با توجه به این که این دو متغیر به صورت لحظه ای تغییر می کنند، نرخ نهایی شمش در جلسات حراج نیز ممکن است در طول همان روز دچار نوسان شود. به همین دلیل، خریداران و فروشندگان بر اساس پیش بینی و برآورد خود از شرایط بازار تصمیم گیری می کنند.

این سازوکار مشابه رویه های جهانی معاملات شمش طلا است؛ با این تفاوت که تسویه در ایران به ریال انجام می شود. بنابراین، نرخ دلار در قیمت گذاری حراج ها به صورت مستقیم دخیل نیست اما به صورت غیر مستقیم متقاضیان و عرضه کنندگان تغییرات نرخ ارز را در قیمت پیشنهادی خود در نظر می گیرند.

بررسی ها نشان می دهد که میان نرخ کشف شده در حراج مرکز مبادله ایران و نرخ بازار شمش طلا اختلافاتی وجود دارد و قیمت شمش های مبادلاتی در حراج به نسبت پایین تر است. بنا به اعلام سخنگوی مرکز مبادله، دلیل این اختلاف قیمت به محدودیت تعداد عرضه کنندگان و واردکنندگان در مرکز مبادله بازمی گردد. با توجه به اینکه این مرکز مبادله به صورت متمرکز و تحت نظارت بانک مرکزی فعالیت می کند، تنها صادرکنندگان دارای مجوز و بانک های عامل می توانند شمش طلا را عرضه کنند. همچنین، خریداران نیز محدود به تولیدکنندگان مصنوعات طلا، عمده فروشان شمش و فعالان حوزه طلای آبشده هستند که باید مدارک معتبر مانند پروانه کسب اتحادیه طلا و جواهر ارائه دهند. این محدودیت ها باعث کاهش رقابت در مقایسه با بازار آزاد می شود و در نتیجه، قیمت ها در حراج های مرکز مبادله معمولا مطابق نرخ بازار آزاد نیست.

مرکز مبادله در توضیح سازوکار معاملات شمش طلا تاکید کرده است که مبادلات به طور کامل به صورت ریالی انجام می شود. به گفته بالسینی، هرچند قیمت جهانی طلا بر اساس دلار تعیین می شود، اما در فرآیند حراج، خریدار و فروشنده با توجه به برآورد خود از نرخ جهانی اونس و شرایط داخلی، ارزش ریالی شمش را محاسبه کرده و در نهایت بر سر یک رقم مشخص توافق می کنند. در نتیجه، تسویه صرفا بر مبنای ریال انجام می گیرد. بنا بر اعلام سخنگوی مرکز مبادله، صادرکنندگان نقشی محوری در این سازوکار دارند زیرا شمش هایی که در این مرکز عرضه می شوند، عمدتا توسط صادرکنندگان وارد شده است. بسیاری از آنان برای رفع تعهدات ارزی خود اقدام به واردات طلا می کنند و سپس شمش های وارداتی را در جلسات حراج عرضه می کنند.

صادرکنندگان به منظور رفع تعهد ارزی خود، ملزم هستند ارز حاصل از درآمد صادرات را در بازار ارز تجاری مبادله کنند. با این حال با وجود اینکه نرخ تعیین شده در این بازار از نرخ ارز بازار آزاد کمتر است، منجر به نارضایتی و تاخیر صادرکنندگان در بازگردانی ارز شده بود. از طرفی مرکز مبادله به تازگی از راه اندازی تالار دوم معاملاتی مرکز مبادله خبر داده است. این تالار جایگزین بازار ارز اشخاص شده و صادرکنندگان خرد می توانند از آن استفاده کنند. طبق بررسی ها مبادلات در این تالار به صورت توافقی انجام خواهد شد تا بازگشت ارز به کشور را نیز افزایش دهد. در این میان به گروهی از صادرکنندگان این امکان داده شده است که ما به ازای درآمد صادراتی خود، شمش طلا وارد کنند و امکان تسویه بخشی از تعهدات صادراتی خود از طریق عرضه شمش در مرکز مبادله را دارند.

به گفته سخنگوی مرکز مبادله این سازوکار با هدف حمایت از این گروه خاص انجام شده است. با این حال کارشناسان اقتصادی همواره حرکت به سوی ارز تک نرخی را توصیه می کنند. زیرا در این صورت هم انگیزه صادرکنندگان برای فعالیت اقتصادی بیشتر می شود و هم از صف های طولانی تخصیص ارز واردات کاسته می شود. صف های طولانی تخصیص ارز و عدم اطلاع واردکنندگان از زمان دقیق تخصیص ارز، موجب نااطمینانی فعالان اقتصادی شده است.