طی دو دهه گذشته، اینترنت به سرعت از یک ابزار جانبی به بخشی جدایی ناپذیر از زندگی روزمره تبدیل شده است. در دهه های پیشین، حتی نبود تلفن همراه اخلال چندانی در فعالیت های روزانه ایجاد نمی کرد؛ اما امروز قطع دسترسی تنها برای چند ساعت می تواند جریان عادی زندگی و کسب وکار را مختل کند. این وابستگی در میان نسل جوان، به ویژه نسل زد، پررنگ تر است و موجب شده خانوارهایی که فرزندان این نسل را دارند، الگوی مصرف و هزینه ارتباطی متفاوتی نسبت به سایر خانوارها داشته باشند.

به گزارش اکو ایران، بررسی داده های رسمی بودجه خانوار نشان می دهد سهم هزینه اینترنت از کل هزینه خانوارها در بلندمدت روندی نزولی داشته است؛ اما این کاهش نه به دلیل افت مصرف، بلکه به علت رشد سریع تر سایر هزینه ها نسبت به ارتباطات است. در دوره همه گیری کرونا این روند برای مدتی تغییر کرد و سهم هزینه اینترنت در خانوارهای دارای فرزندان نسل زد به حدود 2.5 درصد رسید؛ جهشی که ناشی از آموزش مجازی، دورکاری و استفاده گسترده تر از خدمات آنلاین بود.

از نظر دسترسی نیز تفاوت ها چشمگیر است. در سال 1402، بیش از 93 درصد خانوارهای دارای عضو جوان 18 تا 30 ساله به اینترنت دسترسی داشتند، در حالی که این شاخص برای سایر خانوارها حدود 70 درصد بود. با این حال، توزیع این دسترسی در سراسر کشور یکسان نیست. در استان بوشهر تقریباً تمامی خانوارهای دارای فرزند نسل زد به اینترنت متصل هستند، در حالی که این رقم در سیستان و بلوچستان تنها حدود 58 درصد است. چنین اختلافی نشان دهنده شکاف جدی در زیرساخت های ارتباطی میان مناطق مختلف کشور است.

سهم هزینه ارتباطات در خانوارهای بدون فرزند نسل زد نیز از 1.6 درصد در استان گلستان تا 2.8 درصد در استان بوشهر متغیر است. این شکاف در خانوارهای دارای فرزند نسل زد پررنگ تر می شود؛ جایی که بیشترین سهم هزینه با 3.5 درصد مربوط به بوشهر و کمترین میزان با 1.87 درصد به کهگیلویه و بویراحمد تعلق دارد. این ارقام علاوه بر تفاوت الگوی مصرف، تأثیر مستقیم دسترسی به اینترنت و کیفیت زیرساخت ها را نیز نشان می دهد.

از منظر اقتصادی، اینترنت تنها یک خدمت ارتباطی نیست؛ بلکه به کالایی ضروری برای آموزش، اشتغال، کسب وکار و حتی حفظ سطح رفاه خانوار تبدیل شده است. همه گیری کرونا نشان داد که نبود دسترسی کافی می تواند شکاف آموزشی و درآمدی میان خانوارها و مناطق مختلف کشور را عمیق تر کند. از این رو، گسترش زیرساخت های ارتباطی، به ویژه در استان های کم برخوردار، باید به عنوان یک اولویت توسعه ای و نه صرفاً یک خدمت رفاهی تلقی شود.

در نهایت، روند داده ها نشان می دهد که نقش اینترنت در زندگی خانوارها به طور مداوم رو به افزایش است و این خدمت به بخشی پایدار از سبد هزینه ای آنها تبدیل شده است. اما شکاف در میزان دسترسی و تفاوت در سهم هزینه ارتباطات، ضرورت سیاست گذاری برای ایجاد برابری دیجیتال و دسترسی عادلانه تر را برجسته می سازد؛ اقدامی که می تواند اثرات مستقیم بر اشتغال زایی، تربیت نیروی کار و توسعه اقتصادی کشور داشته باشد.