اگرچه در تعریف و تشریح آنچه بر موسیقی ملی ایران زمین گذشت می توان به گزاره های رسانه ای متعددی رجوع کرد و به علل کاهش مخاطب در این عرصه به دلیل سوءمدیریت ها و اشتباهات مختلف پی برد، اما یکی از بارزترین ویژگی هایی که رجعت دوباره به آن ها حداقل می تواند یادآوری و بازخوانی مناسبی برای خوانش دوباره آثار موسیقایی در این عرصه کند، تولید آثار ملی میهنی متعددی است که طی سال های گذشته توسط هنرمندان دارای احترام و ارزشمند موسیقی ایرانی چه در قالب آلبوم ، چه در قالب تک آهنگ و چه در قالب یک اثر موسیقایی در یک آلبوم پیش روی مخاطبان این حوزه قرار گرفته اند.

به گزارش مهر، آثاری که به دلیل هوشمندی آهنگساز و نوازنده و خواننده در انتخاب آثاری که برای تولید انتخاب کردند، این کارها را نه تنها تبدیل به ماندگارترین و ممتازترین آثار ملی میهنی کردند، بلکه از آن ها می توان به عنوان ممتازترین آثار موسیقایی در حوزه موسیقی ایرانی یاد کرد. آثاری که بسیاری از آن ها فارغ از دیدگاه سیاسی - اجتماعی که در زمان انتشار خود داشتند و مخاطب می توانست به صلاحدید آنچه در روزگارش اتفاق افتاده از آن برداشت های مختلفی داشته باشد، اما دربرگیرنده مؤلفه های موسیقایی ارزشمند و ممتازی بودند که نمی توان از نام آن ها به راحتی عبور کرد.

اساساً توجه به آثار موسیقایی که در حوزه های وطن دوستی و وطن پرستی توسط هنرمندان موسیقی کشورمان تولید شده، به ویژه در این روزها که کشورمان در بطن اتفاقات و التهابات مختلفی قرار دارد، امری اجتناب ناپذیر است که می تواند فارغ از دل زدگی ها، دعواهای سیاسی، اختلافات درون گروهی، منازعات اجتماعی و تقابل رویکردهای مختلف اندیشه ای که پرداخت به آن ها مجال دیگری می طلبد، شرایط روحی مناسبی را برای فرار از این التهابات فراهم سازد که شنیدن به آن هم دربرگیرنده ایجاد روحیه وحدت طلبی و ایران دوستی و هم شنیدن موسیقی است که روزی روزگاری نقل محافل و دستگاه های پخش صوتی خانه ها و اتومبیل ها و مغازه های بودند اما هم اینک در مهجورترین شکل ممکن میان موجی از آلودگی های صوتی نشأت گرفته از تولیدات نازل موسیقایی قرار گرفته اند.

امروز سوم شهریور مصادف است با آغاز حمله نیروهای متفقین در جنگ جهانی دوم به ایران در 1320 (1939 م). حمله ای که به بهانه حضور جاسوسان آلمانی در ایران آغاز شد و زمینه سقوط پهلوی اول را فراهم کرد و بعد از آن تا 1325، زمانی که شوروی نیروهای خود را از خاک ایران خارج کرد؛ ادامه یافت به همین بهانه به سراغ بازنشر گزارشی درباره یکی از مشهورترین سرودهای ملی - میهنی رفته ایم که با گذشت چندین دهه از ساخت آن به واسطه حضور بزرگان موسیقی و ادبیات این سرزمین توانسته همچنان در ذهن و گوش شنیداری مردم باقی بماند و جزو جدایی ناپذیر رویدادها و موفقیت های ملی کشورمان در بخش ها و گونه های مختلف شده است. بله سرود ملی میهنی ای ایران با ترانه حسین گل گلاب، آهنگسازی روح الله خالقی و خوانندگی غلامحسین بنان که به سال 1323 تولید شد. سرودی که به گمان بسیاری از کارشناسان و حتی مخاطبان عادی موسیقی به نوعی سرود ملی غیر رسمی ایرانیان است و این ارزشمندی به حدی بود که به ثبت ملی نیز رسیده است.

البته که درباره پیشینه و دلایل ساخت سرود ای ایران روایت های متعددی وجود دارد که می توان بر اساس این روایت ها به حدس و گمان های متعددی نیز دست پیدا کرد. شرایطی که بعد از گذشت سال ها همچنان در مقاطعی موجب ایجاد شبهاتی شده و کار را حتی به رسانه ها می رساند. به طوری که عده ای مخالف و عده ای هم موافق آنچه روایت شده به بیان نقطه نظرات خود می پردازند. شرایطی که می تواند در وقت مقتضی مورد واکاوی و بررسی بیشتری قرار گیرد.

روح الله خالقی یکی از بزرگ مردان موسیقی ایران که در عرصه پژوهش فعالیت های بسیار ارزشمندی را در حوزه موسیقی ملی انجام داده، در کتاب ارزشمند خود سرگذشت موسیقی ایران درباره سرود ای ایران نوشته است: آهنگساز و گوینده ی اشعار، آن را تحت تأثیر اوضاع زمان ساخته بودند… در آن وقت کشور ما را قوای انگلیس و روس و آمریکا اشغال کرده بودند و جنگ بین الملل دوم هنوز دوام داشت. تظاهرات ملی نمی شد زیرا وضع آماده نبود ولی آهنگ و شعر این سرود احساسات ملی را سخت برانگیخت و مخصوصاً در مقابل خارجیان که در آن مجلس (نخستین اجرای سرود) هم بودند از طرف ایرانیان تظاهرات بیشتری شد و اولین ضربه ای بود که به طور غیرمستقیم بر پیکر ارتش خارجی که ناخوانده مهمان ما بودند زده شد.

گلنوش خالقی پژوهشگر و فرزند مرحوم روح الله خالقی با بیان اینکه دلیل شکل گیری این سرود بحث بین پدر و لطف الله مفخم است، توضیح داده است: معتقد بود هر یک از مایه های موسیقی ایرانی فضایی دارند کهدرباره پیشینه و دلایل ساخت سرود ای ایران روایت های متعددی وجود دارد که می توان بر اساس این روایت ها به حدس و گمان های متعددی نیز دست پیدا کرد. شرایطی که بعد از گذشت سال ها همچنان در مقاطعی موجب ایجاد شبهاتی شده و کار را حتی به رسانه ها می رساند آهنگسازی در آن ها موجب می شود اثر هم همان فضا را منعکس کند.

برای مثال، دشتی به عنوان مایه ای غمگین شناخته شده است در نتیجه اگر اثری در این مایه ساخته شود آن اثر هم الزاماً فضایی غمگین خواهد داشت. پدرم اما این موضوع را رد می کرد. او معتقد بود فضای اثر متکی به توانایی آهنگساز و ایده های موسیقایی اوست و برای اثبات نظرش، سرود ای ایران را که فضایی حماسی دارد در دشتی آفرید. کمی بعد هم از حسین گل گلاب درخواست کرد تا شعر سرود را بسراید

به گواه آنچه به صورت رسمی در فضای مجازی درباره سرود ای ایران منتشر شده، برخی نیز با تأکید بر وقایع دوران جنگ جهانی دوم، زمان اشغال ایران توسط متفقین در سپتامبر 1941، بر این باورند که ایده سرودن شعر ای ایران به حسین گل گلاب زمانی الهام شد که او اهتزاز پرچم متفقین بر فراز پادگان استرآباد را مشاهده کرد.

در روایتی دیگر، چنین نقل شده است که روزی حسین گل گلاب در راه ملاقات با روح الله خالقی در خیابان، شاهد درگیری دو سرباز ایرانی و انگلیسی بوده است که در آن وضع، سرباز انگلیسی به سرباز ایرانی که درجه بالاتری نیز نسبت به آن داشته سیلی می زند و سرباز ایرانی به خاطر شرایط وقت که ایران در اشغال بود هیچ واکنشی نشان نمی دهد.

گل گلاب با دیدن این صحنه با چشمانی اشکبار به دیدار خالقی می رود و جریان را بازگو می کند. و همچنین می گوید شعری خواهم گفت تا ایران و روح ایرانی در آن زنده ماند. خالقی نیز می گوید که من آهنگ آن را تنظیم می کنم و بنان که آنجا بوده نیز می گوید من هم شعر را خواهم خواند.

حسین گل گلاب نیز درباره این اثر نوشته است: در سال 1944، در شرایطی که چکمه های نیروهای اشغال گر هر وطن پرستی را می لرزاند، من ایده این شعر به ذهنم رسید. سپس پروفسور خالقی موسیقی آن را نوشت و در برابر همه مقاومت های سیاسی، این ترانه راه خود را به دل و روح مردم پیدا کرد. نخستین اجرای آن، در 27 مهرماه 1323 در تالار دبستان نظامی دانشکده افسری با صدای غلامحسین بنان و به سرپرستی روح الله خالقی در خیابان استانبول طی دو شب متوالی برگزار شد.

سرود ای ایران آنقدر اثر کرد که شنوندگان تکرار آن را خواستار شدند و سه بار تجدید شد. استقبال و تأثیر این سرود باعث شد که وزیر فرهنگ وقت، هیئت نوازندگان را به مرکز پخش صدا دعوت کرد تا صفحه ای از آن ضبط و همه روزه از رادیو تهران پخش شود. اجرای دیگر، مربوط به سال های 1337 تا 1342 در برنامه گل ها است که غلامحسین بنان این سرود را خواند.

در سال 1350 نیز اُپرای رادیویی این سرود با همکاری ارکستر بزرگ رادیو تلویزیون ملی ایران با رهبری فرهاد فخرالدینی و خوانندگی مرحوم اسفندیار قره باغی انجام گرفت. دو اجرای دیگر از این اثر نیز یکی با صدای مرحوم حسین سرشار و دیگری با صدای رشید وطن دوست موجود است.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به دلیل برخی از سو برداشت و سوءتفاهماتی که درباره این سرود به وجود آمد پخش سراسری آن نیز تا مقطعی ممنوع شد، اما پس از مدتی این سرود بار دیگر مورد استفاده قرار گرفت و حتی در مقطع مربوط به دوران دفاع مقدس از آن برای ایجاد روحیه ملی میهنی است بهره برداری شد.

آنچه روایت شد، پیشینه ای از نحوه ساخت سرود ای ایران است که اکنون در قالب های مختلف پیش روی مخاطبان قرار گرفته و همان طور که گفته شد در مقاطعی هم موجب بروز برخی از ابهامات و شبهاتی شد که در رسانه های بیگانه نیز به آن پرداخته شده بود.

چندی پیش یسنا خوشفکر یکی از پژوهشگران و مدرسان حوزه موسیقی در یادداشتی به بیان نقطه نظرات خود در این زمینه پرداخته است.