صدای انفجار معدن معدنجو هنوز هم شنیده می شود؛ در گوش کارگرانی که دیگر به زندگی عادی برنگشتند، در ریه هایی که با تنگی نفس به زندگی ادامه می دهند. یک ماه مانده به سالگرد انفجار معدن طبس، نتیجه رسیدگی به پرونده متهمان آن اعلام شد و براساس رأی صادره، یکی از متهمان به پرداخت معادل 20 درصد دیه کامل در حق اولیای دم محکوم شد و هر پنج متهم هم از جنبه عمومی جرم به تحمل سه سال حبس تعزیری محکوم شدند.

به گزارش هم میهن، آن شب هولناک اما برای مصدومان آن هنوز ادامه دارد؛ برای مهدی علیزاده و علیرضا کده ای که دیگر به زندگی عادی برنگشتند، برای محمد ب که بیکار شده است، برای مجتبی حسن پور که ترس از کار در معدن او را خانه نشین کرد و برای حسن قلی نژاد که نیمی از بدنش هنوز زیر فشار کاری بی حس می شود. آن ها می گویند، با وجود اینکه همان ماه های اول بعد از حادثه در شهرشان شکایتی ثبت کرده اند، هنوز خبری از رسیدگی و نتیجه آن نیست و میزان دیه احتمالی و نتیجه نظر نهایی پزشکی قانونی مشخص نشده است. تا امروز هیچ کدام از مصدومان این حادثه، به کار در معدن برنگشته اند.

اواسط شب 31 شهریورماه 1403، تجمع گاز متان در بلوک سی معدن معدنجوی طبس و نشت آن به بلوک بی ، جان 53 کارگر را گرفت و 14 مصدوم به جا گذاشت. استنشاق طولانی مدت گاز منوکسیدکربن باعث شد تعدادی از کارگران دچار کمبود اکسیژن (هیپوکسی مغزی) شوند. مهدی علیزاده و علیرضا کده ای؛ دو کارگری بودند که حالا با عوارض دائمی هیپوکسی مغزی زندگی می کنند.

پزشک درمانگر مهدی علیزاده، در بیمارستان ثامن الائمه مشهد در آخرین ویزیت به همسرش گفته بود: سلول های مغزش از کار افتاده است. تعبیری ساده برای نشان دادن تاثیر طولانی مدت استنشاق گاز متان و منوکسیدکربن. حالا یک سال از انفجار گذشته است و مهدی هنوز هم همسر و فرزندانش را نمی شناسد و زندگی روزمره اش بدون حضور همسرش، پیش نمی رود. او نام بیماری اش را نمی داند فقط می داند که اکسیژن به مغز مهدی نرسیده و سلول هایش آسیب دیده است.

حالا مهدی می تواند صحبت کند و نام اش را به یاد آورد، اما گاهی نام فاطمه دختر کوچک اش را از یاد می برد و همسرش را به نام حمید می شناسد. کارهای شخصی و روزمره حتی حمام را به کمک همسرش انجام می دهد و زمانی که دخترش با او صحبت می کند، خشمگین می شود. مهدی مدام از همسرش غذا می خواهد؛ حتی اگر سیر باشد، حتی اگر تازه غذایش را تمام کرده باشد، انگار دیگر نمی داند سیر است یا گرسنه؟ مهدی موقعیت های عادی یک زندگی را فراموش کرده است.

تنها داروی تجویزی برای او، قرص های آرامبخش است و همسرش کم کم مطمئن شده که وضعیت مهدی دیگر تغییر نمی کند، چون پزشکان سال قبل به او گفته بودند اگر قرار باشد بهبود پیدا کند، تا یک سال دیگر یعنی حوالی مهرماه امسال این اتفاق می افتد؛ پاییز که از راه برسد یک سال تمام می شود اما خبری از بهبود در شرایط مهدی نیست.

او کارگر بخش استخراج معدن بود؛ اهل انابد بردسکن، با پسرهای 18 و 13ساله و یک دختر 12 ساله. بعد از انفجار حدود دو هفته در طبس بستری بود و بعد به بیمارستان قائم مشهد اعزام شد. بعد از دو هفته درمان در این بیمارستان، به خانه برگشت و طی کردن راه اناربد به کاشمر برای ویزیت پزشک مغز و اعصاب آغاز شد. پزشکان هنوز هم برای او داروی آرامبخش تجویز می کنند؛ چون خیلی سروصدا می کند. این را همسرش به هم میهن می گوید: مهدی هنوز مثل یک مرده متحرک است.

همسرش تعریف می کند که مسئولان معدن روزهای اول حادثه پیگیر احوال مهدی بودند و به آن ها سر می زدند. آن ها به خانواده قول داده بودند که تا هروقت مهدی زنده است، هوایش را دارند و ماهیانه 15 میلیون تومان به حساب اش واریز می کنند، اما بعد از پیگیری های مکرر خانواده: خودشان تا الان که ریخته اند، اگر سر حرف شان تا آخر بمانند. غیر از حقوق ماهیانه، دولت خانه ای به خانواده علیزاده اختصاص داده است که پرداخت اقساط آن از دوسال بعد از تحویل آن آغاز می شود و حالا همسر او نگران پرداخت همین اقساط هرچند اندک است.

او تعریف می کند که هنوز دیه ای برای مهدی مشخص نشده است. خانواده مصدومان مثل خانواده علیزاده، وکیلی برای پیگیری پرونده خودشان ندارند و هرکدام جداگانه آن را پیگیری می کنند. همسر مهدی تعریف می کند که همان ماه های اول بعد از انفجار، آن ها جداگانه شکایت خودشان را در بردسکن ثبت کرده اند، اما بعد از یک سال هنوز به دادگاه فراخوانده نشده است.

زندگی علیرضا کده ای هم بعد از انفجار معدن به شکلی دیگر پیش رفت. او هشت ساعت بعد از حادثه پیدا شد و همان زمان تشخیص پزشکان برای او، هیپوکسی مغز (کمبود اکسیژن) بود. علیرضا همان زمان برای درمان به یزد ارجاع داده شد و یک هفته در بخش آی سی یو و یک هفته در بخش بستری ماند. آن هشت ساعت درگیری و استنشاق گاز باعث شد حافظه علیرضا از دست برود. آسیب استنشاق طولانی مدت گاز آنقدر بالا بود که دیگر نمی توانست کارهای روزمره را به تنهایی انجام دهد. همسرش تنها راه ارتباط با او بود، اما از اسفندماه به بعد که خانواده علیرضا تصمیم گرفتند او و همسرش را از هم جدا کنند، دیگر خبری از وضعیت او در دسترس نیست.

زندگی مان خراب شد، آشیانه ای که داشتیم، خراب شد. همسر جوان علیرضا این را از پشت تلفن می گوید که خودش در زهک است و همسرش زابل، در خانه خواهرانش. بیماری علیرضا منجر به اختلافات خانوادگی شد و حالا همسر او تعریف می کند: همسرم را برده اند، طلاق نگرفته ایم ولی ما را از هم جدا کرده اند. همسرم مدام می آید تا دمِ خانه تا من را ببیند، اما باز هم خانواده اش او را با خود می برند. تا اسفندماه که خانه خودمان بود، حالش بهتر شده بود، اما حالا شنیده ام که او را هرازگاهی در بیمارستان روانپزشکی بستری می کنند.

علیرضا تا اسفندماه وضعیت بهتری نسبت به روزهای بعد از انفجار داشت و می توانست کارهای شخصی اش را خودش انجام دهد، به تنهایی از سرویس بهداشتی و حمام استفاده کند و لباس پوشیدن اش درست شده بود: دیگر قاطی لباس نمی پوشید. به او می گفتیم اگرمی خواهی، می توانی به تنهایی به خانه پدری ات بروی اما پسرم را برای مراقبت پشت سرش می فرستادم. راه را گم نمی کرد، بهتر شده بود، اما حالا از دیگران شنیده ام که او را می برند به بیمارستان روانپزشکی. شنیده ام قرار است برای او گواهی زوال عقل بگیرند که پدرش قیم او شود. حتی اجازه صحبت کردن هم با هم نداریم. روزی 100 بار زنگ می زند اما اجازه نمی دهند که با من صحبت کند. از مشهد و یزد برایش دارو می گرفتم، ولی الان خبری از او ندارم.

همسرش تعریف می کند که علیرضا مثل بچه بود اما کاری نمی کرد که اذیت کند: وضعیت حافظه اش 50-50 شده بود. حافظه کوتاه مدت اش کمی بهتر شده بود. سه ماه اول بعد از حادثه، برایش ماهیانه 10 میلیون تومان و بعد از آن ماهیانه 15 میلیون تومان واریز کردند و شب عید هم 10 میلیون تومان دیگر بابت عیدی پرداخت کردند اما از دیه او خبری نشده است، اگر خبری بود تماس می گرفتند. او هم خبر حکم متهمان پرونده را شنیده است و می گوید، در این خبرها از 53 نفری که فوت شده بودند، نام بردند اما از مصدومان چیزی نگفتند.

آذرماه مسئولان معدن هم عیادت علیرضا آمده بودند و یکی از آن ها به همسرش گفته بود که هرچه لازم بود به ما خبر دهید، ما برای مصدومان کوتاهی نمی کنیم: تا اسفند او را ماه به ماه به دکتر می بردم، برای حافظه اش هم به دکتر گفتم تا هروقت لازم است، برایش دارو تجویز کنید. اگر الان بود، دارو و درمان هایش حتماً تغییر کرده بود.

مجتبی حسین پور، کارگر بخش ایمنی معدن هم هنوز نتیجه ای از شکایت خودش نگرفته است. او بعد از انفجار در معدن، بیهوش شده بود و سه تا چهار ماه تحت درمان بود و بعد از آن، دیگر به معدن برنگشت. بعد از این حادثه خانواده او با کار دوباره در معدن مخالفت کردند و حالا مجتبی زندگی را با بیمه بیکاری می گذراند. کارفرمایان معدنجو به مصدومانی که مرخصی استعلاجی شان تمام شده بود، گفته بودند یا باید به کار برگردید یا باید بیمه بیکاری بگیرید.

او تعریف می کند که فعلاً از نظر جسمی مشکلی ندارد، اما نتیجه دو سال کار در معدن و استنشاق گاز بعد از انفجار معدن، هنوز هم در ریه هایش باقی مانده است. در مدتی که تحت درمان بود، حقوق داشت و اوایل دوره درمان حدود 70 میلیون تومان به او پرداخت شده بود.

او شنیده بود که قرار است به چهار تا پنج نفر از مصدومان خانه ای تعلق گیرد و به باقی آن ها، کمکی کنند یا زمینی بدهند اما خبری نشده است. دیگر نمی خواهم به معدن برگردم. خاصیت معدن این است که ریه ها را نابود می کند و بعد از آن حادثه هم بدتر شده است. ریه که دیگر برنمی گردد، همه کارگرها همین مشکل را دارند. تست ریه که انجام می دهیم، می گویند ریه هایتان آسیب دیده است.

حسن قلی نژاد، کارگر مصدوم دیگر هم هنوز نتیجه ای از شکایت نگرفته است؛ او که ریه هایش بعد از انفجار درگیر شد و هنوز میزان دیه اش مشخص نشده است، حدود دو ماه بیکار بود و حالا مشغول نگهبانی است. درمان ریه هایش یک ماه زمان برد و هنوز تنگی تنفس در ریه هایش مانده است: وقتی کار می کنم و فشار زیادی به بدنم وارد می شود، نیمی از بدنم بی حس می شود. او هم بعد از انفجار دیگر به معدن برنگشت. حسن 36ساله با دو فرزند خود، ساکن بیرجند است و 10 سال سابقه کار در معدن دارد.

آنطور که پزشکی قانونی به او اعلام کرده، باید نتیجه آخرین معاینه در شهریورماه هم مشخص شود و بعد از آن روال قانونی پرونده و نظر نهایی پرونده، اعلام شود. حسن بعد از بستری شدن در بیمارستان، علاوه بر هزینه های درمانی، خسارتی از بیمه دریافت کرده است: از وقتی هم شکایت کردم، گفتند شما شکایت کردی و انگار ما را کنار زدند. مسئولان معدن تا ماه آبان و زمانی که درمان اش در جریان بود، وضعیت او را پیگیری می کردند و تا امروز با وجود گذشت یک سال، هنوز جلسه رسیدگی به شکایت او برگزار نشده است.

پرونده شکایت محمد ب هم هنوز به نتیجه نرسیده است و از روند آن، خبری ندارد. او ساکن دهستان خوسف بیرجند است و در بلوک بی و واحد تعمیرات معدن طبس کار می کرد. محمد بعد از حادثه، مدت کوتاهی به معدن برگشت، اما به دلیل حقوق پایین و نداشتن روحیه کار دوباره در معدن، تصمیم گرفت برای همیشه آن را رها کند.

در روزهای اول حادثه 75 میلیون تومان هزینه درمان و سه حقوق 10 میلیون تومانی به او پرداخت شد. کمیسیون پزشکی تامین اجتماعی به او گفته بود دیگر نمی تواند استعلاجی او را پس از پایان درمان تایید کند. پرونده شکایت او هم مشروط به پیگیری پزشکی قانونی است و باید نامه ای به دادگاه ارسال و میزان مصدومیت اش مشخص شود. میزان دیه او اگر تعلق بگیرد با نامه پزشکی قانونی روشن می شود.

محمد هم به دلیل یک وام اشتغال پرداخت نشده، حتی نتوانست از بیمه بیکاری استفاده کند. او مدتی بعد از حادثه، به کار در اسنپ مشغول شد اما باز هم نتوانست ادامه دهد. این بار ماجرا یک سوءپیشینه قدیمی بود که مانع از ادامه کار او شد. کار در معدن و انفجار آن برایش شش درصد درگیری ریه و مشکل اعصاب و روان به جا گذاشته و هنوز هم داروهایی برای سردردهای شدیدش استفاده می کند؛ یک یادگاری دردناک از معدنجوی طبس.

اصغر جهانگیر، سخنگوی قوه قضاییه در نشست خبری 29 مردادماه درباره آخرین وضعیت پرونده کارگران معدن طبس گفته بود: در این پرونده پنج متهم در دادگاه بدوی محکوم شدند. براساس رأی صادره، یکی از متهمان به پرداخت معادل 20 درصد دیه کامل در حق اولیای دم محکوم شد و هر پنج متهم نیز از جنبه عمومی جرم به تحمل سه سال حبس تعزیری محکوم شدند. بااین حال دادگاه در جریان رسیدگی، همکاری متهمان، جبران خسارت های وارده، پیش بینی اصلاح مرتکبان، همچنین فقدان سابقه کیفری آنان را مورد توجه قرار داد.

به گفته جهانگیر، متهمان اقداماتی ازجمله ارتقای ایمنی معدن، رسیدگی به وضعیت خانواده متوفیان، پیگیری شرایط کارگران معدن، همچنین پرداخت کامل دیه از محل پوشش بیمه به خانواده ها را انجام دادند. علاوه بر این، مبلغ 350 میلیون تومان هم مازاد بر دیه به هریک از خانواده های متوفیان پرداخت شد و برنامه های دیگری برای کاهش آلام این خانواده ها در دستور کار متهمان قرار گرفت: درنهایت دادگاه با لحاظ اقدامات اصلاحی، برای چهار نفر از متهمان قرار تعلیق مراقبتی اجرای حکم به مدت دو سال در نظر گرفت و حبس متهم پنجم نیز به مدت پنج سال به طور کامل معلق شد. این دادنامه با اعتراض مواجه شده و هم اکنون در مرحله تجدیدنظر قرار دارد که رأی نهایی آن به زودی صادر خواهد شد.

بعد از وقوع این حادثه، دولت به خانواده جانباختگان معدن و تعدادی از مصدومان آن، یک واحد مسکونی اختصاص داد و قرار شد 50 درصد هزینه تامین مسکن بازماندگان معدن طبس، توسط دولت پرداخت شود و اقساط ماهانه این واحدها از سال سوم تحویل مسکن آغاز و به شکل پلکانی و 20ساله از آنان دریافت شود.

همان زمان وزیر کار از اختصاص یک میلیارد تومان به خانواده های جانباختگان حادثه معدن طبس خبر داد و اعلام کرد، هرکدام از این افراد، 200 میلیون تومان بیمه مسئولیت داشتند که یک میلیارد تومان به آن ها اختصاص داده شده است. بنا بر تصمیم شرکت معدنجو طبس، 200 میلیون تومان برای مساعدت به خانواده جان باختگان و 50 میلیون تومان برای خانواده مصدومان در نظر گرفته شد.

مرکز پژوهش های مجلس فروردین ماه امسال گزارشی به نام بررسی حوادث ناشی از کار و حقوق اجتماعی کارگران معادن (با تمرکز بر حادثه معدن طبس) منتشر کرد که در بخشی از آن، از حوادث متعدد کار در معادن در6 ماهه اول سال 1403 و نرخ افزایشی آن به نسبت سال های پیش از آن و افزایش قابل توجه تعداد جان باختگان گفته شده بود.

در بخشی از این گزارش نوشته شده بود: تجمع یا تصاعد آنی گاز متان که درنتیجه عدم تهویه مناسب یا برخورد به حفره گازی در حین استخراج حاصل شده، زمینه ساز وقوع انفجار شده است. در اثر ایجاد جرقه (که هنوز منشأ آن مشخص نیست) مثلث انفجار کامل شده، انفجار صورت می گیرد و کارگاه هم تخریب می شود. در لحظه انفجار گاز متان، به دلیل افزایش دمای حاصل از انفجار و وجود گرد زغال، انفجار گرد زغال نیز صورت گرفته که باعث نشر مقدار زیادی گاز منوکسیدکربن شده و منجر به مسمومیت شدید و درنهایت فوت برخی از کارگران شاغل در معدن می شود.

درنتیجه انفجار بلوک سی و نشت گاز منوکسیدکربن توسط فن ها به بلوک بی ، 29 کارگر شاغل در تونل بی و 20 کارگر شاغل در بلوک سی فوت می کنند. با اضافه شدن سه نفر از 17 مصدوم این حادثه به فوتی ها، تعداد کل فوت شدگان این حادثه به 52 نفر می رسد. بررسی ها حاکی از این است که مهم ترین عوامل ایجاد حادثه شامل فقدان سیستم مانیتورینگ و گازسنجی خودکار در معدن، فقدان نظارت بر نقشه های تهویه معدن، عدم انجام عملیات گاززدایی پیش از استخراج معدن معدنجو، ناکارآمدی ساختاری بازرسی از معدن، عدم توجه به حوادث مشابه و هشدار کارگران، حذف دفتر نظارت بر معادن وزارت صمت و صلاحیت سنجی دقیق برای اعطای پروانه بهره برداری معدن هستند.

کارگرانی که هنوز هم در معدن مشغول به کارند می گویند، افزایش حقوق امسال آن ها مربوط به پاداشی است که دیگر به ای هر چندماه یک بار، ماهیانه برایشان واریز می شود. آقای الف یکی از کارگران واحد استخراج معدن است و می گوید تا امروز هر سه بلوک ای ، بی و سی معدن معدنجوی طبس به دستگاه های تهویه هوا مجهز شده اند، واحد ایمنی کار خود را سختگیرانه تر انجام می دهد و خودنجات ها به روز شده است، اما هنوز هم حقوق مسئله اصلی کارگران است؛ او با 9 سال سابقه کاری در واحد استخراج، 28 میلیون تومان دریافتی دارد. کمترین حقوق برای یک کارگر تازه کار در این معدن 23 میلیون تومان است.

ابراهیم رحیمیان، دبیر اجرایی خانه کارگر طبس می گوید، پیگیری های او بعد از انفجار معدن معدنجوی طبس نشان می دهد که ایمنی معدن پیشرفت داشته است؛ هم از نظر تجهیزات ایمنی و هم استانداردهای ورود نیروی کار: ایمنی سطوح مختلفی دارد و رسیدن به استانداردهای بالاتر نیازمند صرف هزینه است. ایمن ترین شرکت در طبس، مجموعه شرکت های زغال سنگ پرورده است و به واسطه تجهیزات ایمنی خود، یک ماه پیش توانست از وقوع حادثه ای مشابه جلوگیری کند.

مدیرعامل معدن معدنجو به ما به عنوان یک تشکل کارگری قول داده است که اگر شرایط و هزینه ها اجازه دهد، در سالگرد حادثه معدنجو این شرکت را به سیستم مانیتورینگ مجهز می کنیم. اگر این تصمیم انجام شود، کار بزرگی است. حقوق های پرداختی این شرکت کمی از رقم 16 میلیون تومانی قانون کار بالاتر است و اقدامات حمایتی خوبی برای ما انجام داده است.

او می گوید، مدیریت معدنجوی طبس بعد ازحادثه در بلوک سی دستگاه های تهویه نصب کرده است و برای استقرار آن یک تیم کارشناسی از اسپانیا آمد و در شرکت مستقر شد: علاوه بر این چند سنسور نشان دهنده گاز متان هم قرار است از کشور آلمان وارد شود؛ درمجموع اقدامات خوبی برای ایمنی انجام شده است. معدنکاری زیرزمینی به خصوص زغال سنگ از همه انواع کار در معدن سخت تر است و به همین دلیل نیاز است که مسئولان واحد ایمنی، سختگیری بیشتری هم نسبت به رعایت اقدامات ایمنی داشته باشند.