تهران یکی از لرزه خیزترین شهرها است که میان حلقه ای از گسل های فعال مانند گسل شمال تهران و گسل ری قرار دارد و این گسل ها توانایی ایجاد زلزله هایی با بزرگی بالای 7 ریشتر را دارند و لرزش های خاموش در این شهر، نشان دهنده فعالیت مداوم زمین و ضرورت پایش و ارتقای ایمنی است.

به گزارش ایسنا، تهران روی یکی از فعال ترین پهنه های لرزه خیز کشور قرار دارد و به گفته علی نصیری، رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، این شهر میان حلقه ای از گسل های فعال واقع شده که دو گسل اصلی آن، گسل شمال تهران و گسل ری، توانایی ایجاد زلزله هایی با بزرگی 7.2 و 6.7 ریشتر را دارند و این موقعیت جغرافیایی، تهران را به یکی از پرخطرترین کلان شهرهای جهان از نظر زلزله تبدیل کرده است.

زلزله ها از جمله مخاطرات زمین شناسی است که در اثر آزاد شدن انرژی درون پوسته زمین رخ می دهد و انرژی های درونی زمین از طریق گسل ها به بیرون فوران می کند که این تصویرسازی ساده، درک عمومی از پدیده زلزله را تسهیل می کند و نشان می دهد که گسل ها همان سوپاپ های خروجی انرژی هستند.

دشت تهران مملو از گسل های فعال است؛ گسل شمال تهران از اطراف پردیس آغاز و از سوهانک وارد شهر می شود و تا منطقه 22 امتداد دارد و در جنوب نیز گسل های دوقلوی ری قرار دارد که علاوه بر این دو گسل اصلی، گسل های متوسط و کوچکی مانند نیاوران، فرحزاد، داوودیه، چیتگر، ونک پارک و طرشت نیز در تهران وجود دارد که هرکدام از پتانسیل لرزه ای خاصی بهره مند هستند.

مفهوم ریشتر که در میان مردم رایج است، در واقع به بزرگی زلزله اشاره دارد و هر درجه افزایش در بزرگی زلزله، انرژی آزاد شده را حدود 31.6 برابر بیشتر می کند؛ به بیان ساده تر، زلزله ای با بزرگی 7 ریشتر، حدود هزار برابر قدرتمندتر از زلزله ای با بزرگی 5 ریشتر است که این تفاوت عظیم نشان می دهد حتی یک درجه افزایش در مقیاس زلزله، می تواند تفاوتی فاجعه بار ایجاد کند.

تهران روزانه شاهد ریزلرزه هایی با بزرگی پایین است که اغلب توسط مردم احساس نمی شود، این ریزلرزه ها به طور معمول زیر 2 ریشتر است و تأثیر سازه ای ندارد، اما ثبت آن ها اهمیت زیادی در پایش فعالیت های لرزه ای دارد و این لرزه ها نشان دهنده فعال بودن گسل ها و احتمال وقوع زلزله های بزرگ تر در آینده هستند.

پایش لرزه ای با فناوری های نوین

در سال های اخیر، سازمان مدیریت بحران تهران اقدام به نصب لرزه نگارهای عمقی کرده است که به گفته رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، لرزه نگارهایی با عمق 50 و 100 متر در نقاط مختلف شهر از جمله بوستان نهج البلاغه نصب شده که این دستگاه ها توانسته است بیش از 200 زلزله را ثبت کند که پیش تر به اشتباه ناشی از ترافیک شهری تلقی می شدند.

گسل های اطراف تهران؛ تهدیدی فراتر از مرزهای شهری

گسل هایی مانند مشا فشم، پارچین، ایوانکی و ملارد در اطراف تهران قرار دارد و هرکدام می تواند منبع زلزله های مخرب باشد، این گسل ها تهران را در محاصره لرزه ای قرار داده است و باید توجه داشت که گسل مشا، سابقه زلزله های شدید در گذشته دارد و باید به طور ویژه مورد پایش قرار گیرد.

در پی زلزله 3.4 ریشتری در منطقه فشم، بعضی شایعات آن را به انفجار نسبت دادند که رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با رد این ادعاها، توضیح داد که زلزله ها دارای دو موج اولیه و ثانویه هستند، در حالی که انفجارها فقط یک موج دارند و سامانه های لرزه نگاری پیشرفته مانند مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران توانایی تشخیص دقیق این تفاوت ها را دارد.

سامانه هشدار سریع؛ گامی به سوی ایمنی بیشتر

کشور در حال توسعه سامانه هشدار سریع زلزله است که این سامانه با تشخیص موج اولیه، می تواند چند ثانیه قبل از رسیدن موج مخرب، هشدار دهد و کشورهای پیشرفته مانند ژاپن، آمریکا و تایوان از این فناوری استفاده می کنند و موفق شده اند جان هزاران نفر را در زلزله های اخیر نجات دهند.

به طور کلی، نباید نسبت به زلزله بی تفاوت بود و آموزش عمومی، مقاوم سازی ساختمان ها، توسعه سامانه های هشدار و پایش مستمر گسل ها از جمله اقداماتی است که می تواند خطرات زلزله را کاهش دهد و با توجه به اطلاعات موجود، به نظر می رسد که تهران نیازمند یک برنامه جامع مدیریت بحران است که نه تنها بر فناوری، بلکه بر فرهنگ سازی و مشارکت مردمی نیز تمرکز داشته باشد.

تهران در مقایسه با دیگر کلان شهرهای لرزه خیز جهان

تهران از نظر تراکم جمعیت، ساخت وسازهای غیرایمن و نزدیکی به گسل های فعال، شباهت هایی با شهرهایی مانند استانبول، توکیو و سان فرانسیسکو دارد و باید به تجهیز زیرساخت های کافی برای مقابله با زلزله، توجهی ویژه وجود داشته باشد.

بعضی از ساختمان های تهران بدون رعایت اصول مقاوم سازی در برابر زلزله ساخته شده است و طبق گزارش مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، بیش از 30 درصد ساختمان های پایتخت در برابر زلزله های بالای 6 ریشتر آسیب پذیر هستند که این آمار نشان دهنده ضرورت بازنگری در ساخت وساز است.

مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، مرکز تحقیقات زمین شناسی و سازمان نقشه برداری کشور از جمله نهادهایی است که می تواند نقش کلیدی در پایش گسل ها و ارائه راهکارهای علمی ایفا کند و همکاری میان این نهادها و مدیریت شهری می تواند به طراحی نقشه های خطرپذیری دقیق تر منجر شود.

تجربه های گذشته؛ زنگ هشداری برای آینده

زلزله های گذشته مانند زلزله بویین زهرا (1341)، طبس (1357)، رودبار (1369) و بم (1382) نشان داده است که بی توجهی به هشدارهای علمی می تواند فاجعه آفرین باشد؛ تهران تاکنون از زلزله ای بزرگ در امان مانده، اما این به معنای ایمنی نیست، بلکه فرصتی برای آمادگی است.

تهران شهری است که هر روز می لرزد، اما مردم آن را حس نمی کنند و این لرزه های خاموش، نشانه ای از فعالیت مداوم گسل ها است و با توجه به تراکم جمعیت، ساخت وسازهای آسیب پذیر و موقعیت جغرافیایی، تهران نیازمند تحول اساسی در مدیریت بحران، آموزش عمومی، توسعه زیرساخت های هشدار و مقاوم سازی شهری است.