فرارو- در دل تقویم باستانی ایران، هر ماه نه تنها یک واحد زمانی، بلکه نمادی از باورها، ایزدان و اسطوره های کهن است. شهریور، ششمین ماه سال خورشیدی نیز ریشه در عمیق ترین لایه های اسطوره ای و زبانی ایران دارد. لایه هایی که ما را به دوران نخستین ایرانیان و اولین باروهای فلسفی آنها می برد.

به گزارش فرارو، شهریور از زمان ساسانیان و شاید پیش تر از آن در میان زرتشتیان به عنوان یکی از ماه های سال شناخته می شد. اما این ماه در باور ایرانیان باستان چگونه ماهی بود و در طالع متولدین این ماه چه می دیدند؟

ماه شهریور در تقویم ایران باستان جایگاهی ویژه و عمیق دارد، چرا که هم از منظر زبان شناسی و هم از منظر اساطیری، بازتاب دهنده یکی از مهم ترین ارزش های دینی و فرهنگی ایرانیان است. واژه شهریور از اوستایی Xšaθra Vairya گرفته شده که در فارسی میانه به صورت شَهریوَر درآمده و معنای آن شهریاریِ برگزیده یا قدرتِ مطلوب است. در حقیقت این واژه یکی از امشاسپندان آیین زرتشتی را معرفی می کند؛ موجودی مینوی که مظهر پادشاهی الهی، عدالت و حاکمیت آرمانی است. در اوستا، شهریور امشاسپندی است که پاسدار فلزات و نماد قدرت درست به شمار می آید و به ویژه نماینده نظم اجتماعی و سیاسی بر پایه راستی است. بدین گونه، نام شهریور نه صرفاً عنوان یک ماه، بلکه بیانگر آرمانی بود که ایرانیان همواره در پی تحقق آن در جامعه و زندگی فردی خود بودند.

ورود شهریور به تقویم ایرانی نیز بر این اساس استوار بود. در گاه شماری زرتشتی، هر ماه با نام یکی از ایزدان یا امشاسپندان نامیده می شد تا مردم با گذر روزها همواره به یاد نیروهای مینوی باشند. ماه ششم سال را به شهریور اختصاص دادند تا در میانه سال، یادآور پایداری و استواری حکومت مینوی باشد. چنین نام گذاری ای باعث شد که زمان در ایران باستان نه صرفاً بر اساس حرکت خورشید و ماه، بلکه به مثابه پیوندی مقدس میان جهان خاکی و جهان مینوی درک شود. از همین روست که شهریورگان یا جشن ویژه این ماه، یکی از جشن های مهم تقویم مزدایی بود و مردمان در آن روز به نیایش شهریور و گرامی داشت عدالت و دادگری می پرداختند.

فراتر از بُعد دینی و تقویمی، شهریور در اسطوره های ایرانی نیز رنگ و بویی خاص دارد. روایت ها می گویند برخی از پهلوانان و شاهان اساطیری در این ماه زاده شده یا سرنوشت مهمی یافته اند. به طور نمونه، در سنت های اسطوره ای مربوط به کیانیان، شهریور زمانی است که جهان در اوج پایداری خود قرار می گیرد و بسیاری از زادن های پهلوانان با این دوره هم زمان دانسته شده است. گرچه منابع مستقیم کمی باقی مانده، اما در برخی نقل ها تولد شخصیت هایی چون زال یا روزهای سرنوشت ساز رستم با ماه شهریور پیوند داده شده است. همچنین در آیین های محلی برخی مناطق ایران، این باور وجود داشت که شهریورماه زمان تولد کسانی است که قدرت، پشتکار و توانایی رهبری در سرشت آن ها نهاده شده است.

متولدان شهریور در باورهای ایران باستان، کسانی بودند که زیر سایه شهریورِ امشاسپند به دنیا آمده اند و به همین دلیل سرشتی دادگر، پایبند به راستی و در عین حال سخت کوش داشتند. آن ها را مناسب برای پاسداری از جامعه، داوری در اختلافات و حتی فرمانروایی می دانستند. باور بر این بود که شهریوریان با فلزات و زمین پیوندی خاص دارند، چرا که شهریور نگهبان فلزات بود. بنابراین، شهریوریان کسانی شمرده می شدند که می توانستند سختی ها را چون آهن تاب آورند و در برابر نادرستی ها بایستند. در طالع آنان، کامیابی در کارهای اجتماعی و سیاسی برجسته بود، چرا که جوهره وجودشان با مفهوم شهریاری برگزیده آمیخته دانسته می شد.