مواد مخدر با وجود اثرات زیان باری که با خود به همراه دارد، افرادی را دچار مصرف کرده و موجب تخریب بنیان زندگی آن ها شده است؛ جدیدترین اظهارات دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز حاکی از آن است که طبق شیوع شناسی انجام شده در سال 94.2 میلیون و 800 هزار نفر در کشور معتاد شناخته شدند و یک میلیون و 600 هزار نفر نیز براساس مدل تحقیقی، مصرف تفننی را گزارش کردند که البته براساس تحقیق سال 14011402، افزایش نسبی در این زمینه داشته ایم.

به گزارش ایسنا، برای شروع و شیوع اعتیاد در هر جامعه ای دلایل و عوامل متفاوتی وجود دارد و تنها یک عامل منحصر به فرد نمی تواند شخص را به سوی اعتیاد سوق دهد. در واقع ترکیبی از عوامل گوناگون زمینه را برای گرایش افراد به خصوص نوجوانان و جوانان به اعتیاد فراهم می آورد.

برای دلایل اعتیاد عوامل گوناگون نورولوژی، روانشناسی و اجتماعی ذکر شده است که نظریه های امروزه ترکیب پیچیده ای از این عوامل را تأثیرگذار می دانند.

پژوهش های گوناگونی سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان و جوانان را به عوامل فردی مختلفی مرتبط دانسته اند که بعضی از آن ها عبارت اند ازعدم آشنایی با مهارت های زندگی، ضعف عزت نفس، توانایی ابراز وجود، فقدان خودکفایی، نبود احساس رضایتمندی، اضطراب زیاد، رفتارهای تکانشی، ضعف کنترل شخصیتی و تمایل به خود بیمارانگاری.

در هر صورت واضح است که والدین، همسالان و مدارس می توانند نقش مهمی در جلوگیری از سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان داشته باشند.

تحقیقات برخی متخصصان بیانگر ارتباط بین کنترل و مراقبت والدین با کاهش بروز مشکلات رفتاری از جمله سوء مصرف مواد در نوجوانان است. تحقیقات نشان می دهند افرادی که به انواع مواد مخدر اعتیاد پیدا کرده اند اغلب اولین تجربه شان را به صورت تفریحی و در دوران نوجوانی کسب کرده بودند و به تدریج اعتیاد آنان از حالت تفریح خارج شده و با تکرار و زیاد شدن میزان مصرف معتاد شده اند. در همین زمینه، انستیتوی تحقیقاتی مواد مخدر و اعتیاد به مواد مخدر در آلمان، مطرح می کند که مصرف کنندگان کوکایین در اولین تجارب مصرف، تحت تأثیر کنجکاوی و تمایل به تجربه آثار پیش بینی شده مواد مانند تحریک پذیری و سرخوشی (نشئگی) هستند.

جامعه شناسان و روانشناسان اجتماعی نقش دوستانِ معتاد را در ابتلای افراد به خصوص نوجوانان به اعتیاد بسیار مؤثر می دانند. در دوره نوجوانی نیاز به کشف و جستجو نیز می تواند نوجوانان را به مصرف الکل و مواد مخدر سوق دهد. از این طریق آنان همبستگی و اتحاد خود را با همسالان نشان می دهند و نیز می توانند اعتراض و شورش خود را علیه والدین بروز دهند. علاوه بر این، مشکلات مدرسه و افت تحصیلی می تواند موجب مصرف الکل و مواد مخدر شود.

دلایل زیاد دیگری برای ابتلای نوجوانان و جوانان به اعتیاد وجود دارد که عبارت اند از: ایجاد احساس رهایی و جدا شدن از واقعیت، کنجکاوی، جایگزینی هیجان به جای کسالت، برطرف کردن ترس و کاهش اضطراب، گریز از مشکلات و خودداری از روبرویی با ناراحتی ها، ایجاد حس اعتماد به نفس و قدرت، کاهش تنش و تسکین درد، ایجاد حس لذت و شادمانی، از بین بردن افسردگی، لذت بردن از صحبت با دیگران و افزایش شأن اجتماعی خود. علاوه بر این، عدم کاوش و تعهد در فرآیند هویت یابی که منجر به تشکیل پراکندگی هویت می شود نیز می تواند موجب اعتیاد شود.

عوامل مخاطره آمیز اعتیاد را به طور کلی می توان در سه گروه عوامل فردی ، عوامل محیطی و عوامل اجتماعی بررسی کرد.

عوامل فردی: عوامل ارثی، عوامل روان شناختی؛ نوع نگرش افراد به مواد، صفات شخصیتی فرد، کنجکاوی نابجا، عدم آشنایی با مهارت های زندگی، ضعف عزت نفس، نداشتن اعتماد به نفس، نبود احساس رضایت مندی، ناتوانی در ابراز وجود، عدم توانایی نه گفتن، بحران های سنی نوجوانان و جوانان، عدم آگاهی و کم سوادی فرد، اختلالات روانی، افت تحصیلی و مشکلات محل تحصیل، فرار از خانه و وضعیت نامساعد شخصی جزو این عوامل است.

عوامل محیطی: زمینه های خانوادگی، وضعیت نامساعد خانوادگی، فقر مادی خانواده، رفاه اقتصادی بیش از حد خانواده، آگاهی و کم سوادی خانواده، بیش از حد آزاد گذاشتن یا محدود کردن فرزندان، از هم پاشیدگی و سردی خانواده، عدم پیوستگی اعضای خانواده، اختلافات خانوادگی، کمبود محبت در خانواده، تبعیض بین فرزندان، وجود افسردگی و پرخاشگری در بین اعضای خانواده، اعتیاد اعضای خانواده، الگوهای نامناسب رفتاری اطرافیان، عدم حفظ ارزش های مذهبی و فرهنگی در خانواده، ارتباط با دوستان ناباب، فشار و اصرار دوستان، فشار گروه همسالان، مدرسه، محل سکونت و زندگی در محلات آسیب زا نیز جزو این دسته به شمار می رود.

عوامل اجتماعی: بحران های اقتصادی، تورم، رفاه اقتصادی، بیکاری، مهاجرت، ضعف روابط انسانی، عوامل رفتاری، در دسترس بودن مواد مخدر در مدرسه و بین گروه همسالان، سود کاذب حاصل از خرید و فروش مواد مخدر، سیاست استعماری دول خارجی، ضعف قوانین و ضعف اجرای آن، عوامل فرهنگی، نبود عدالت اجتماعی، کمبود امکانات برای گذراندن اوقات فراغت، بی سوادی وعدم آگاهی جامعه، کم رنگ شدن ارزش های جامعه، وجود آداب و رسوم غلط، عدم پایبندی به انجام منظم عبادات و رفتارهای مذهبی؛ و عدم پایبندی به ارزش های مذهبی هم از جمله عوامل اجتماعی هستند.