فرارو- کیت جانسون خبرنگار ارشد حوزه ژئواکونومی و انرژی فارن پالیسی

به نقل از نشریه فارن پالیسی، دونالد ترامپ، رییس جمهور ایالات متحده، که تازه از دیدار هفته گذشته با ولادیمیر پوتین در آلاسکا بازگشته، به نظر می رسد از موضع فشار مستقیم بر مسکو برای توقف جنگ عقب نشینی کرده است؛ این در حالی است که تنها چند روز پیش، او تهدید کرده بود در صورت امتناع کرملین از پذیرش آتش بس، عواقب شدیدی در انتظار روسیه خواهد بود. اما شامگاه یکشنبه، ترامپ بار دیگر به روایت همیشگی خود بازگشت و انگشت اتهام را به سوی اوکراین و رهبرش نشانه گرفت. او در پیامی در شبکه اجتماعی شخصی اش نوشت: رییس جمهور زلنسکی می تواند بلافاصله به جنگ با روسیه پایان دهد، اگر بخواهد؛ یا اینکه می تواند به جنگ ادامه دهد.

با وجود نشانه های آشکار از تمایل دولت ترامپ به سازش با مسکو، اروپا همچنان ابزارهای قدرتمندی در اختیار دارد. حضور پررنگ رهبران اروپایی در نشست دوشنبه کاخ سفید، همراه با ولودیمیر زلنسکی، نشان داد که اوکراین تنها نیست. در کنار او، دبیرکل ناتو، رییس شورای اروپا، رییس جمهور فنلاند که در واشنگتن به زمزمه گر در گوش ترامپ شهرت یافته و چهار رهبر برجسته اروپایی دیگر حضور داشتند؛ ترکیبی که به وضوح تلاش می کرد وزنه ای متوازن در برابر نوسانات کاخ سفید ایجاد کند.

تحلیلگران معتقدند همین اتحاد می تواند به اوکراین و حامیانش امکان دهد تا در رویکرد ایالات متحده نوعی ثبات و قاطعیت تزریق کنند؛ حتی اگر خود واشنگتن تمایلی به موضع گیری سرسختانه نداشته باشد. تام کِیتینگ، مدیر بخش مالی و امنیت در اندیشکده خدمات سلطنتی متحد در بریتانیا، در گفت وگویی تأکید کرد: ایالات متحده و اروپا در واقع همه کارت ها را در اختیار دارند. مشکل اینجاست که اراده ای برای استفاده از آن ها وجود ندارد. این بی میلی به ویژه در عرصه جنگ اقتصادی به وضوح آشکار است. او تاکید: از همان آغاز، متحدان گروه هفت لحن سخت گیرانه ای اتخاذ کردند اما هرگز به طور کامل وارد میدان تحریم ها نشدند. ما در هر مرحله کوتاهی کرده ایم و به سطحی نرسیده ایم که بتوانیم درد اقتصادی کافی به روسیه تحمیل کنیم تا پوتین را وادار به بازنگری کند.

در حالی که دولت ترامپ نشانه هایی از عقب نشینی در مسیر اعمال تحریم های اقتصادی تازه علیه روسیه بروز داده و تمایل کمتری به استفاده از این ابزار برای فشار بر کرملین نشان می دهد، چشم ها اکنون به اروپا دوخته شده است. این قاره ممکن است ناچار شود به تنهایی دست به کار شود؛ همان گونه که پیش تر نیز زمزمه هایی درباره تقویت امنیت اوکراین بدون اتکا به کمک های نظامی تازه از سوی واشنگتن شنیده می شد. تام کیتینگ، کارشناس مؤسسه خدمات متحد سلطنتی در لندن، در این باره تأکید کرد: اروپایی ها زمان کافی برای یافتن مسیرهای اقدام مستقل در اختیار داشته اند. اگر تصمیم بگیرند ضربه اصلی را وارد کنند، نه تنها توانایی آن را دارند، بلکه می توانند با یک اقدام هماهنگ، صحنه بازی را به طور جدی تغییر دهند.

یکی از نخستین مسیرهایی که اروپا می تواند برای فشار بر مسکو در پیش گیرد، محدود کردن بیشتر ظرفیت روسیه در قاچاق نفت خام به بازارهای جهانی از طریق آنچه ناوگان سایه نامیده می شود، است. این شبکه متشکل از نفتکش های قدیمی، بی پرچم یا با پرچم کشورهای ناشناخته است که برای دور زدن تحریم ها به کار گرفته می شوند.

اقدامات مشترک اتحادیه اروپا و بریتانیا، در کنار سیاست های دولت بایدن طی سال های گذشته، موفق شد بخش مهمی از این شبکه را از کار بیندازد و نزدیک به نیمی از صادرات نفت روسیه را ناچار به عبور از مسیرهای قانونی کند. با این حال، کارشناسان معتقدند ظرفیت فشار بسیار بیشتری همچنان وجود دارد. استفاده گسترده تر از ابزارهای نظارتی، جریمه های سخت تر برای بیمه گران و توقیف نفتکش های متخلف می تواند راه های باقی مانده برای دور زدن تحریم ها را محدودتر کند. نکته کلیدی آن است که همراهی وزارت خزانه داری آمریکا می تواند این اقدامات را به مراتب مؤثرتر سازد؛ نهادی که در حال حاضر، به دلیل تغییر رویکرد کاخ سفید، از گسترش تحریم های دوران بایدن علیه نفتکش های روسی خودداری کرده است.

گام مکمل دیگری که اروپا می تواند در دستور کار قرار دهد، محدود ساختن بیشتر دسترسی روسیه به مسیرهای حیاتی دریایی برای انتقال غیرقانونی نفت است؛ به ویژه استفاده از دریای بالتیک و تنگه های استراتژیک دانمارک. این مسیرها در ماه های اخیر به یکی از کانال های اصلی مسکو برای دور زدن تحریم ها تبدیل شده اند. برخی کشورهای اروپایی پیش تر تلاش کرده اند با اتکا به قوانین بین المللی، مانع از عبور نفتکش هایی شوند که در مظان نقض تحریم ها قرار دارند.

یکی از گزینه های دیرینه و همچنان بحث برانگیز اروپا، مصادره حدود 220 میلیارد دلار از ذخایر ارزی بانک مرکزی روسیه است؛ دارایی هایی که سه سال پیش، هم زمان با آغاز جنگ اوکراین، توسط اروپا و ایالات متحده مسدود شد. با این حال، ترس از اقدامات تلافی جویانه مسکو و نگرانی از خدشه دار شدن جایگاه یورو به عنوان یک ارز ذخیره جهانی، تاکنون مانع از عملی شدن این ایده شده است. کشورهای کلیدی اتحادیه اروپا به ویژه بلژیک که بخش عمده این دارایی ها در نظام مالی آن نگهداری می شود از بیم پیامدهای مالی و سیاسی، دست به احتیاط زده اند. با وجود این ملاحظات، تحلیلگران معتقدند که استفاده از این دارایی های بلوکه شده می تواند تأثیری تعیین کننده بر آینده جنگ و بازسازی اوکراین داشته باشد. چنین منبعی، نه تنها قادر است سال ها هزینه خرید تسلیحات برای کی یف را پوشش دهد، بلکه می تواند به عنوان پیش پرداختی برای صورتحساب سنگین بازسازی این کشور عمل کند.

در سه سال گذشته، یک معضل ثابت پیش روی غرب باقی مانده است: بی میلی به تحمل هزینه های اقتصادی داخلی برای افزایش فشار بر روسیه. این وضعیت، هم در دوران دولت بایدن و هم در دوره ترامپ و با همراهی کشورهای اروپایی تکرار شده است. دغدغه اصلی واشنگتن و پایتخت های اروپایی، حفظ ثبات اقتصادی و به ویژه جلوگیری از افزایش بهای انرژی بوده است؛ ملاحظه ای که عملاً توان آن ها را برای هدف گیری جدی ترین منبع درآمد کرملین محدود کرده است. در عمل، هم کاخ سفیدِ بایدن و هم دولت ترامپ تلاش کرده اند قیمت نفت و به تبع آن بنزین ــ را در سطحی معقول نگه دارند. اما این احتیاط، دست غرب را در اعمال فشار واقعی بر بخش نفت و گاز روسیه بسته است؛ بخشی که همچنان موتور اصلی اقتصاد مسکو به شمار می رود.

حتی تهدید اخیر ترامپ برای اعمال تعرفه های ثانویه علیه هند ؛ اقدامی که قرار بود دهلی نو را به خاطر واردات گسترده نفت روسیه تنبیه کند بیش از آن که واقعی باشد، بیشتر به یک ابزار فشار لفظی شباهت داشت. نکته قابل توجه آن که همین خرید نفت از سوی هند، پیش تر به توصیه غرب انجام می شد تا بازار جهانی انرژی از تلاطم در امان بماند. اکنون نیز به نظر می رسد این تهدید، به دلیل نگرانی از افزایش بهای نفت، هرگز به مرحله اجرا نرسد. خود ترامپ در اظهارنظری کنایه آمیز گفته است: شاید مجبور نباشم این کار را انجام دهم. در چنین شرایطی، شاید مهم ترین وظیفه فوری زلنسکی و رهبران اروپایی حامی او نه در میدان نبرد، که در عرصه دیپلماسی با واشنگتن باشد: قانع کردن رییس جمهور آمریکا برای درک واقعیت جنگ اوکراین و ابعاد تهدید ناشی از جاه طلبی های امپریالیستی پوتین. این مأموریت نیازمند آن است که آن ها بتوانند، همچون دیگران، در لحظه های حساس آخرین نجوا در گوش ترامپ باشند.

یانا کوبزووا، مدیر برنامه امنیت اروپا در شورای روابط خارجی اروپا می گوید دلیل همراهی هماهنگ اروپایی ها در این مقطع، صرفاً حمایت از اوکراین نیست، بلکه ارسال پیامی روشن به جهان است: امنیت اروپا در خطر است و این بحران بیش از ایالات متحده، مستقیماً موجودیت اروپا را تهدید می کند. به گفته او، ترکیب هیئت اروپایی همراه ولودیمیر زلنسکی دقیقاً با همین هدف طراحی شده است؛ هم برای تقویت موضع اوکراین و نمایش جبهه ای متحد و هم برای ارائه شواهدی عینی به دونالد ترامپ. شواهدی که نشان دهد اروپا دقیقاً همان کاری را انجام می دهد که رییس جمهور آمریکا مدت ها خواستارش بود: افزایش هزینه های دفاعی و پذیرش سهم بیشتری از بار امنیتی قاره چه در دفاع از خود و چه در حمایت از کی یف.

حتی کشورهایی که به طور رسمی کمک نظامی مستقیم به اوکراین را ممنوع کرده اند، مانند اسلواکی، اکنون از مسیر دیگری وارد عمل شده اند و تجارت پررونقی در فروش سلاح به کی یف راه انداخته اند. کوبزووا تأکید می کند: اگر اروپا می خواهد ایالات متحده را در این مسیر نگاه دارد و به بازیگری جدی تبدیل شود، باید همه کارت هایش را بازی کند نه فقط در حوزه تحریم ها، بلکه در عرصه تسلیحاتی. این پیامی مهم است؛ هم برای ترامپ و هم برای پوتین.