براساس آخرین گزارش مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر که در خرداد 1404 تهیه شده، تداوم روند کاهش سطح آب دریای خزر که از سال 1375 شروع شده، تأیید شده است.

به گزارش ایسنا، در این گزارش عنوان شده است که شاهد یک ناهماهنگی درباره رودخانه های شمال دریا به خصوص ولگا هستیم، زیرا میزان بارش ها در آن ها افزایش داشته، اما میزان آب دهی به دریا کاهشی است. مدیریت آب، تبخیر زیاد و تغییر اقلیم از مؤلفه هایی است که می تواند بر روی میزان آب دهی رود ولگا مؤثر باشد. در حالی که میزان بارش ها در سمت شمال دریا افزایش داشته، اما ورودی آب به دریا کاهشی است، لذا چرایی این امر نیاز به بررسی های بیشتر کارشناسی دارد.

در این راستا یک اقلیم شناس گفت: پس روی آب دریا به حدود 300 متر در سواحل خزر رسیده و اگر به 500 یا 600 متر برسد، با یک منطقه بیابانی مواجه خواهیم شد که مملو از ماسه و نمک است.

نیما فرید مجتهدی با اشاره به نوسانات دریای کاسپین در دهه ها و سده های گذشته، اظهار کرد: این دریا همیشه با پیش روی و پس روی مواجه بوده و بعد از پس روی حدود دو متر در دهه 50 با پیش روی آب در دهه 70 مواجه شدیم که خسارت هایی را به سکونتگاه های ساحلی و سازه های بندری وارد کرد.

وی با بیان اینکه دریای کاسپین طی چند سال اخیر در فاز پس روی بوده و مشابه دهه 50 تا دو متر عقب نشینی داشته است، افزود: این میزان پس روی را تجربه کرده ایم، اما با شرایط گرمایش جهانی و تغییر اقلیم مواجه هستیم که بر حوضه آبریز دریای کاسپین اثرات زیادی را گذاشته است.

این اقلیم شناس با اشاره به خشکسالی های ناشی از گرمایش در حوضه آسیای میانه و روسیه، تصریح کرد: گاهی اختلاف دمای ناشی از گرمایش، 6 درجه نسبت به نرمال بالاتر بوده که نشان دهنده خشکسالی مزمن در این حوزه است.

فرید مجتهدی به برخی گزاره ها درباره نقش روسیه در پس روی آب دریای خزر از طریق سدسازی های بی رویه در مسیر ولگا اشاره و اضافه کرد: اگر دریای خزر پس روی کند، بیشترین تاثیر را بر سواحل روسیه می گذارد، زیرا سواحل روسیه با عمق چند متری مواجه است و هرگونه پس روی آب، صدمات جبران ناپذیری را به روسیه و دیگر کشورها از جمله قزاقستان وارد می کند.

وی گزارش های مراکز تحقیقاتی حوزه دریای خزر را مبنی بر رد نقش روسیه بر کاهش تراز آب دریای خزر دانست و خاطرنشان کرد: عمق دریای خزر به سمت سواحل ایران بیشتر بوده و به 1000 متر هم می رسد و لذا هرگونه کاهش تراز، به ضرر کشورهای شمالی خزر خواهد بود.

این دکترای آب و هواشناسی، با بیان اینکه اثرات گرمایش جهانی و تغییر اقلیم در دریاهای آزاد با دریاهای بسته مانند خزر بسیار متفاوت است، ادامه داد: گرمایش جهانی موجب ذوب یخ های قطبی شده و افزایش تراز آب دریاها و اقیانوس ها را به دنبال دارد و مناطق ساحلی را تحت تاثیر قرار می دهد، اما در حوزه های بسته مانند دریاچه خزر، شاهد پس روی های ناشی از تبخیر خواهیم بود، زیرا دریای خزر وابسته به یخ های قطبی نیست.

وی در ادامه یکی از مهمترین اثرات پس روی آب دریای خزر را بر تالاب انزلی و تالاب میانکاله دانست و متذکر شد: تالاب انزلی علاوه بر پسماند و فاضلاب و رسوب، با خطر خشک شدن مواجه است، زیرا تالاب انزلی از نظر هیدرولوژیکی به دریای خزر ارتباط دارد و به دلیل ارتفاع بالاتر از دریا، شاهد مکش آب تالاب هستیم.

فرید مجتهدی همه تالاب های حاشیه دریای خزر را در معرض خشکی دانست و تاکید کرد: پس روی آب دریا به حدود 300 متر در طول 600 کیلومتری سواحل خزر در شمال ایران رسیده و اگر به 500 یا 600 متر برسد، با یک منطقه بیابانی مواجه خواهیم شد که مملو از ماسه و نمک است؛ در حال حاضر با فرسایش بادی در سواحل دریای خزر مواجه هستیم، اما رطوبت بالا و وجود گونه های بومی، موجب تعدیل اثرات این پس روی شده است.

وی بیابانی شدن مناطق جنوبی دریای خزر را موجب شکل گیری طوفان های گرد و خاک دانست که سکونتگاه های کرانه جنوبی دریا را متاثر می کند و ادامه داد: باید با کاشت گونه های بومی سازگار با خاک شور، زمینه تثبیت خاک سواحل را فراهم و از فرسایش بادی جلوگیری کنیم، زیرا بادهای منطقه ما شمالی بوده و جابجایی ماسه و نمک با باد، این منطقه را به کانون جدید گرد و خاک تبدیل خواهد کرد.

این اقلیم شناس همچنین خواستار پایش مستمر نهادهای علمی و تحقیقاتی از وضعیت آب دریای خزر شد و اضافه کرد: گرمایش زمستانه ناشی از تغییر اقلیم، سامانه های بارشی را از فاز جامد به فاز مایع تبدیل کرده، لذا شاهد کاهش بارش برف در حوضه آبریز دریای خزر هستیم. اگرچه در اطراف این دریا با پهنه های بیابانی مواجه هستیم، اما در گذشته با بارش برف و باران مواجه بودیم. اکنون بارش برف در حوضه خزر کاهش یافته و بارش باران نیز کاهش داشته است.

وی با اشاره به اهمیت بارش برف در رژیم هیدرولوژیکی حوضه های آبریز خزر، تاکید کرد: کاهش بارش برف و باران، آبدهی رودهای ورودی به دریای خزر را کاهش می دهد و آبخوان های این حوزه را تامین نمی کند؛ افزایش دما نیز موجب افزایش تبخیر شده است که همه اینها در میزان پس روی آب موثر هستند.