دبیر تشکل های مردم نهاد محیط زیستی با انتقاد از سیاست های توسعه ای و انتقال های بین حوضه ای گفت: اجرای پروژه های جدید بدون توجه به ملاحظات زیست محیطی می تواند منابع آبی را بیش از پیش تحت فشار قرار دهد.

به گزارش ایسنا، بحران آب در کلان شهرهای ایران به ویژه تهران و کرج، همچنان یکی از جدی ترین چالش های کشور است و دبیر تشکل های مردم نهاد محیط زیستی معتقد است ریشه این وضعیت در سیاست های توسعه ای نادرست و مهاجرت های گسترده ای است که از اوایل دهه 50 خورشیدی آغاز شد و بار سنگینی بر دوش منابع آبی کشور گذاشت.

محمد الموتی اظهار کرد: در تهران بارگذاری های غلط و انتقال جمعیت گسترده هم برداشت بی رویه آب را تشدید کرده و هم فشار زیادی بر سد طالقان و حوضه آبریز سفیدرود وارد آورده است، در حالی که اساساً این منابع برای پشتیبانی از چنین مصرفی طراحی نشده اند.

وی با اشاره به پیشینه تاریخی موضوع توضیح داد: نزدیک به 60 سال پیش، یعنی سال 1348 بخشی از آب طالقان رود که از سرشاخه های رودخانه شاهرود در منطقه الموت سپس سفیدرود در استان گیلان محسوب می شود و از منابع آبی حوضه آبریز سفیدرود است، برای توسعه کشاورزی دشت قزوین اختصاص یافته بود. قرار بود دشت قزوین به عنوان بزرگ ترین آبخوان یکپارچه کشور تقویت شود و تأسیسات انحراف آب طالقان، در قالب سد انحرافی سنگبان و تونل زیاران و چند کانال و ایجاد شبکه آبیاری، بخشی از آب به این دشت برسد.

دبیر تشکل های مردم نهاد محیط زیستی ادامه داد: تقریبا در همان سال ها مطالعاتی برای ایجاد سد مخزنی با هدف ذخیره سیلاب های بهاره انجام شد ولی ساخت سد تا سال 1381 به تعویق افتاد. در این سال، ساخت این سد مخزنی شروع شد و در سال 1385 به بهره برداری رسید اما طی دهه های 70 و 80، غوغای طرح های انتقال آب بین حوضه ای بود بنابراین تأمین آب شرب شهرهای تهران و کرج به اهداف این سد اضافه شد. به عبارت دیگر ساخت این سد، در چارچوب پدافند غیرعامل برای کمک به تأمین شرب تهران و کرج با توجه به چشم انداز افزایش جمعیت آن ها طراحی و اجرا شد.

به گفته الموتی، از مجموع 420 میلیون مترمکعب ظرفیت مخزن سد طالقان، حدود 330 میلیون مترمکعب حجم مفید قابل استفاده است که بخشی از آن باید به دشت قزوین می رسید. در دهه 80 با اجرای طرح خط انتقال از سد طالقان، حدود 150 میلیون مترمکعب آب به عنوان حقآبه مصارف شهری در نظر گرفته شد اما در عمل این حقآبه به تدریج کاهش یافت و حتی 60 میلیون مترمکعبی که برای آبیاری و تغذیه مصنوعی دشت قزوین پیش بینی شده بود نیز به دلایل مختلفی به مقصد نرسید، ضمن اینکه به دلیل فشار ناشی از جمعیت رو به افزایش پایتخت و کرج چانه زنی استان قزوین در طول یک دهه اخیر معطوف به بازیابی حق آبه قانونی دشت قزوین و بخشی از شرب در چند شهر این استان شد.

وی در ادامه اظهار کرد: اکنون تونل و کانال انتقال دوم در حال احداث است، در حالی که این پروژه، بدون مجوز ارزیابی محیط زیستی در حال اجراست و خلاف سیاست های کلی و قوانین برنامه های پنج ساله کشور است. همین روند باعث شده دشت قزوین به شدت آسیب پذیر شود.

الموتی با اشاره به برداشت بی رویه از منابع زیرزمینی گفت: طی دو دهه گذشته برداشت گسترده آب های زیرزمینی، دشت قزوین را به یکی از کانون های بحرانی کشور تبدیل کرده است. در منطقه فتح آباد شاهد یکی از بزرگ ترین فرونشست های ایران هستیم همچنین تالاب اله آباد به دلیل برداشت های بالادست و اجرای پروژه زهکشی، خشک شده و اکنون به بزرگ ترین کانون گرد و غبار در غرب کرج و تهران بدل شده است.

این کارشناس ادامه داد: حتی انتقال آب از سد طالقان هم پاسخگوی نیازها نخواهد بود. وقتی این اطمینان داده می شود که آب شرب از هر طریقی تأمین خواهد شد، مصرف همچنان بالا باقی می ماند.

الموتی درباره طرح های جبرانی گفت: اکنون صحبت از انتقال 100 میلیون مترمکعب آب از شاهرود در منطقه الموت به دشت قزوین است؛ آبی که در اصل حقآبه استان گیلان و رودخانه سفیدرود است و بخش عمده کشاورزی و معیشت مردم منطقه الموت را تأمین می کند و خود آن منطقه در وضعیت بسیار بغرنجی در زمینه تأمین آب شرب و کشاورزی است. اجرای این طرح به طور قطع موجب خشکیدگی الموت، پایین دست شاهرود و سفیدرود خواهد شد و در نهایت فشار جدی به دریای خزر وارد می کند. به طور قطع این ایده، یک خطای بزرگ و اقدامی غیرقانونی است که تبعات بسیار خطرناک و جدی محیط زیستی، اجتماعی و حتی امنیتی خواهد داشت.

به اعتقاد وی، آنچه امروز در حال وقوع است، نوعی بازی با منابع آبی کشور است. این پروژه ها بیش از آنکه به نفع مردم باشد، یک جریان بده و بستان سودآور را برای بعضی مجموعه ها به وجود آورده است که پشت آن، یک برنامه بازاریابی کلان منابع آبی است. طی سه دهه اخیر، از این دست بازاریابی ها برای توجیه پروژه هایی که عدم ضرورت خیلی از آن ها امروز مشخص شده است، به وفور داشته ایم.

دبیر تشکل های مردم نهاد محیط زیستی در ادامه گفت: منابع مالی کشور و دارایی عمومی مردم، در جاهایی هزینه شد که نه تنها نتیجه کارآمدی نداشت، بلکه به بسیاری از منابع پایه کشور هم آسیب رسانده است. یک جریان دو سر باخت برای دولت و مردم که البته برنده خودش را داشته است. باید توجه داشت که این روش های سازه محور عموما پاسخگوی نیازها نیست و سبک مدیریت و حتی سبک زندگی در ایران نیازمند بازنگری اساسی است. باید تصمیمات سختی بگیریم و از این بازی ویرانگر دست بکشیم.

این فعال محیط زیست با تأکید بر اینکه ظرفیت انتقال آب در کشور به پایان رسیده است و عملاً دیگر آبی وجود ندارد که بتوان با انتقال آن مشکل کم آبی را حل کرد، ادامه داد: طرح انتقال آب از سد طالقان نیز صرفاً یک راهکار موقت است و نمی تواند نیازهای پایتخت را به طور پایدار تأمین کند.

متأسفانه در هیاهوی مسائل کلان پایتخت و موضوعاتی که به امنیت ملی گره خورده، این واقعیت ها کمتر مورد توجه قرار می گیرد و عملاً صدای هشدارها گم می شود. حتی اگر امروز این انتقال ها انجام شود، سال آینده دوباره با بحران کم آبی روبه رو خواهیم شد، زیرا این آب ها نیز کفاف نیاز رو به رشد جمعیت و مصرف را نخواهد داد. مسئولان و شهروندان تهران باید نسبت به این موضوع حساس باشند که ادامه این مسیر ممکن نیست.

الموتی با بیان اینکه تغییرات جدی در سبک زندگی و مدیریت آبرسانی ضروری است، اظهار کرد: اصلاح الگوی مصرف خانگی در تهران و کرج به طور اثرگذار خواهد بود. به طور مثال اگر هر خانوار تنها پنج لیتر در شبانه روز کمتر مصرف کند، با توجه به تراکم جمعیتی این دو شهر، کاهش بزرگی در مجموع رقم خواهد خورد.

این فعال محیط زیست، نباید تصور کرد که همه مشکلات با صرفه جویی خانگی حل می شود. چنین نگاهی بیشتر در خدمت کسانی است که پروژه های انتقال آب را دنبال می کنند. آن ها صرفه جویی را کوچک جلوه می دهند تا اجرای طرح های پرهزینه و سودآور خود را توجیه کنند.

دبیر شبکه تشکل های مردم نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور با اشاره به بعضی تناقض های موجود گفت: حتی اگر 10 درصد مصرف خانگی اصلاح شود، در همان حال شاهد آبیاری عجیب فضای سبز شهری هستیم. چنین اقداماتی عملاً تلاش مردم را خنثی می کند. علاوه بر این، فشار مضاعفی هم بر آب های زیرزمینی وارد می شود تا نیازهایی مانند توسعه فضای سبز غیرضروری تهران تأمین شود؛ فضایی که می توانست با الگوهای کم آب بر جایگزین شود.

وی تأکید کرد: در حالی که برای پروژه های انتقال آب هزاران میلیارد تومان هزینه می شود، برای اصلاح شبکه فرسوده آب و فاضلاب سرمایه گذاری اندکی صورت می گیرد. دلیل آن روشن است؛ چرخه اقتصادی پروژه های انتقال بسیار سودآورتر است.

الموتی در پایان گفت: وزارت نیرو امروز بیش از آنکه متولی مدیریت پایدار آب باشد، به نهادی درآمدزا از محل فروش آب تبدیل شده است. در حالی که بخش بزرگی از آب مصرفی پس از استفاده می توانست دوباره به سفره های زیرزمینی بازگردد، اکنون به دلیل جمع آوری و فروش فاضلاب، همین امکان هم از بین رفته است، یعنی حتی مدل مدیریت منابع آبی که در اغلب کشورهای دنیا با عنوان بازچرخانی اجرا می شود و مورد تأیید هم هست، در اینجا به دلیل بی توجهی به پرداخت حق آبه های ضروری، خودش به یک چالش جدید تبدیل شده است. این روند در بلندمدت خطری جدی برای آینده منابع آبی کشور خواهد بود.