روزنامه اعتماد نوشت: گازِ منو به گند نکشیا… برات از قبل غذا آماده کردم، ولی اگر تموم شدن، همین همبرگرِ توی فریزرو سریع بنداز روی گاز با شعله کم، ده دقیقه ای می پزه. با قاشق هم این وراون ورش نکن، خط میفته روی ماهی تابم.

امروزه روز فلسفیدن دست کمی از طبخِ همبرگر برای یک پسرِ جوانِ تنها ندارد؛ همه چیز به سرعت اتفاق می افتد، البته اگر شما نیز مانند من همبرگرهای یخ زده نیمه آماده را در ویترین هایپرمارکت های بزرگ شهری تصور کنید، مکانی که همه در ساده و بدوی ترین شکل ممکن به دنبال سرعت و آسودگی می گردند، البته اگر این امور تنها به مارکت های موادغذایی محدود نشده باشند.

زبان در عصر دیجیتال از سکوت می پرهیزد (یا بهتر است بگوییم فرصتی برای خاموشی ندارد) زیرا انتقال آن آسوده تر شده و مردم با دسترسی بهتری می توانند لکنت زبان خویش را در هر ساعت و موقعیتی، با گروه های متفاوتی از اجتماع، بیازمایند.

به عبارت دیگر، خاموشی زبان وقتی اتفاق می افتد که دایره محدودی از افراد در یک موقعیت ویژه از آن استفاده کنند، برای مثال در سرِ کار، خانه، مدرسه یا دانشگاه - و پس از ترک آن زمانِ کوتاهی برای تنفس میان بحث پیشین و صحبت بعدی وجود داشته باشد - اما در روزگاری که همه چیز به سرعت روی می دهد و از رگِ گردن دسترسی راحت تر و سریع تری دارد، زبان تبدیل به آزمایشگاهی شبانه روزی برای گفت وگو، بحث و واژه بازی شده است، چراکه خطابه انسان دیگر محدود به محیط اطراف او نیست و با لمسِ یک صفحه نمایش به میدانی وسیع از فلسفه ورزی پرتاب می شود (مکانی که صحبت های زیادی برای شنیدن و واژگان فراوانی برای پاسخ به آنان انتظار ما را می کشند) موقعیتی که او باید در سطوح گسترده تری وجودِ خود را ابراز کند، زیرا همه چیز - بدونِ ذره ای توقف- از او می خواهند تا از قافله عقب نماند (با همراهی این پرسش: نکند فلانی اشتباه می گوید؟) و هستی خود را فریاد بزند: من هستم، پس از آن سخن می گویم.

در چنین موقعیتی، وقتی همه از همه چیز به سرعت حرف می زنند و اجازه را دارند تا درباره آن شروع به نظرورزی کنند، فلسفه، درست مانند آن همبرگر یخ زده، تبدیل به خوراکی آماده برای آن دسته از افرادی می شود که حوصله پخت و پز ندارند و پاسخگویی سریع را می پسندند.

با این اوصاف، فلسفه ورزی در زمانه معاصر یک معنای بسیار محبوب دارد: گفتنِ همه چیز، در کنار آن چیزهایی که واقعا می توان گفت. به بیان دیگر، در این روزگار، همه چیز به فلسفه می تواند در لحظه ای مربوط شود. هر چند این مساله به خودی خود مشکلی ندارد، اما در اینجا صفِ همه چیز ها از ایست بازرسی تفکر عبور نمی کنند، بلکه آن را با سرعت و شتاب از جاده خاکی دور می زنند. اما برای چه فلسفه با تفکر در این روزها میانه ای ندارد و اصطلاحا ماست سیاه شده است؟

به نقل از هایدگر: اندیشه برانگیزترین امر همان است که ما هنوز فکر نمی کنیم. ، زیرا همه چیز به شکل برق آسایی روی می دهد و ما نیز به سرعت آن را فراموش می کنیم.

در این جایگاه، همان طور که در اصولِ فلسفه ورزی نسل زد بیان شد، فلسفه با گشاده دستی برخورد می کند و به ما آن چیزی که نیاز داریم را می بخشد، اما این کنش، همان طور که ارسطو در اخلاق نیکوماخوس می گوید به مبلغ یا اندازه بخشش ارتباطی ندارد، بلکه بیشتر متصل بر سیرت شخصِ گشاده دست است؛ یعنی به اندازه دارایی خود، در زمان و مکانِ درست و بهنگام می بخشد تا اسیرِ اسراف نگردد.

بنابراین، فلسفه نمی تواند همه چیز را سریعا برای هر شخص در هر زمانی به یک شکل به خصوص بازگو سازد، زیرا مهم ترین اصل فلسفیدن، همان طور که هایدگر در رساله معنای تفکر چیست؟ می گوید، تن سپردن و مکث کردن است و چنین امری بدون شک انسان صبور و اندیشمندی را می طلبد که به یک ریلز اینستاگرامی برای ابراز نظر و تفکر بسنده نکرده و با آهستگی در آن پرسش به خصوص از جوانب متفاوتی می نگرد.

باتوجه به تمامی این جوانب، احتمالا هایدگر نیز با مفهومِ فلسفه همبرگری مشکل داشته باشد، زیرا مهم ترین اصلِ اندیشیدن برای او چیزی نیست جز بازنگری پیوسته ای در پرسش چیستی تفکر، رویدادی که تمام و کمال در ده دقیقه توییت زنی ، توییت خوانی ، انتشار استوری ، پادکست سازی و… روی نمی دهد، و نیازمند زمانِ بیشتری برای تخریب، جمع آوری لاشه ها و بازسازی اندیشه به شکلی متناسب و نوین است.

نباید از یاد برد که اگر همبرگرمان بسوزد، همچنان پنج عدد دیگر در بسته وجود دارد، که فی الذاته در کمتر از ده دقیقه می پزند، اما چنین اتفاقی برای قرمه سبزی، شکیبایی فراوانی را برای دوباره سازی می طلبد، چراکه جوهره آن چنین ترتیب داده شده است.

با این حال، فلسفه به هیچ عنوان قصد دوری از موضوعات مختلف را ندارد، زیرا زبانِ انسان نابه حق و ناکافی بوده و نیازمند گفت وگو و همفکری درباره مسائلی است که هرگز به جامه ای قاطع و همیشگی تن نخواهند سپرد (فراموش نشود که باید در فلسفه ورزی بخشنده بود، اما به مقدار کافی)؛ ولیکن به دور از شتاب زدگی، زیرا زبان چون خانه ای است که برای فهم و درک آن بایست در اتاق به اتاقش سکنا گزید و به گردش پرداخت تا چم و خم آن در دستان مان خوش بنشیند.

بدون شک همبرگر در رژیم غذایی مسکویه رازی نیز جای ندارد، زیرا فضیلت برای او در ارتباط با دیگری جان می گیرد و با گسستگی از رشته های متفاوت روابط انسانی میانه ای ندارد، البته به شرطی که بتوان حکمت را به کار بست و این فعلیت نیازمند صبر و تحمل در شناخت ابعاد مختلف زندگی اجتماعی است. برای مسکویه اندیشه در مدینه جان می گیرد، نه در غارِ تنهایی؛ مدینه ای که شناخت خود و دیگری را در مسیرِ فهم نیازهای اجتماعی می طلبد.

در نتیجه، فلسفیدن برای این فیلسوفِ ایرانی در آغاز با فهمِ خود و جایگاه خویش در اجتماعی که باید به آن خدمت کرد معنا می شود و چنین کاری به مطالعه ای چندجانبه و خارج از دایره قطعیت ربط می یابد، موقعیتی که آدمی به گفت وگو با پرسش های متباینی می نشیند و از تک جانبه بودن پرهیز می کند، چراکه می داند سعادت با زودگذر بودگی میانه ای ندارد و یک شبه نمی توان راه یک ساله را رفت.

نویسنده: امیرعلی مالکی